«AZƏrbaycan hava yollari» qsc miLLİ aviASİya akademiyasi tullantisiz istehsal metodik vəsait baki – 2014 Elmi redaktor

II HİSSƏ


Mövzu 1: Ətraf mühitin sənaye və məişət tullantıları ilə çirklənməsinin mühafizə problemləri
Ətraf mühitin mühafizəsi problemi müasir dövrün ən vacib məsələlərindən biridir. Sənaye müəssisələrin, energetik sistemlərin və nəqliyyatın atmosferə, su hövzələrinə, yer altına atılan tullantısı elm və texnikanın inkişafının müasir dövründə elə bir səviyyəyə gəlib çatmışdır ki, bir çox rayonlarda, əsasən də sənaye mərkəzlərində çirklənmənin səviyyəsi həddən çoxdur.
Ətraf mühitin mühafizəsi kompleks problemdir və qlobal xarakter daşıyır. Gələcək inkişaf bu problemi sosial, ekoloji, texniki, iqtisadi, hüquqi və beynəlxalq aspektlərini kompleks hesabatını nəinki hər hansı bir istehsalat sahəsinə tətbiqi, hətta ölkə, region və dünya miqyasında tətbiqinin olunmaması mümkün deyil.
Ətraf mühitin bərk, maye və qaz şəklində olan sənaye və məişət tullantıları ilə davam edən çirklənməsi nəticəsində ətraf mühitin, sosial və iqtisadi əhəmiyyəti olan kəskin ekoloji problem kimi qalmaqdadır.
Ekoloji təmiz istehsalat sahəsində aparılan araşdırmaların uzun müddətli və çoxsaylı olmasına baxmayaraq sənaye və məişət tullantılarının utilizasiyası və təkrar emalı problemi hal-hazır zamanda çox aktual məsələdir.
Ona görə də ətraf mühitin sənaye və məişət tullantıları ilə çirklənməsinin iqtisadi, texnoloji və ekoloji əsaslandırma ilə yeni proqressiv və təhlükəsiz metodlardan istifadə etməklə alınması günümüzdəki əsas vacib məsələlərdən biridir. Problemin daha rasional və dolğun həllinin tapılması üçün tullantıların ilkin araşdırılması və qiymətləndirilməsi vacibdir.
Məişət və sənaye tullantılarının təkrar emalı. Ekoloji nöqteyi-nəzərdən məişət və sənaye tullantılarının utilizasiyası öz növbəsində ekoloji problemləri yaradır. Bunlar onunla əlaqədardır ki, məişət tullantılarının tərkibində olan zəhərli maddələrin və mikroorqanizmlərin yeraltı sulara düşərək kilometrlərlə məsafələrə yayılması ətraf mühit üçün çox böyük problemlər yaradır. Həmçinin məişət tullantılarının tərkibində çoxlu lazımlı maddələr də vardır. Bunlar: gübrə üçün yararlı üzvi birləşmələr, kağız və karton, şüşə, plastmas, dəri, oduncaq və metallardır. Ona görə də yeni layihələr işlənilir və məişət tullantıları emal edən xüsusi zavodlar tikilir. Belə zavodlar zibil yandırıcı qurğulara nisbətən həm ətraf mühit üçün, həm də iqtisadiyyat üçün daha təhlükəsiz və faydalıdır. Məişət tullantılarının toplanmasının qarşısının alınmasında şüşə, plastmas su qablarının və polietilen paketlərin əridilərək təkrar emal olunması çox böyük və əhəmiyyətli rol oynayır. Texnikanın daha da müasirləşməsi və inkişafına heç bir şübhə yoxdur. Tullantısız texnoloji proses hazır istehsal məhsullarının və ya onun bir hissəsinin alınmasını tullantısız təmin edir (məsələn, sıyrıntısız metal emalı) və ya müxtəlif istehsal növündə onların təkrarən emalı nəzərdə tutulur.
Müasir istehsalın inkişafı, miqyası və sürəti ilə əlaqədar olaraq, aztullantılı və tullantısız texnologiya problemlərinin işlənməsi və tətbiqi böyük aktuallıq kəsb edir. Bir çox ölkələrdə bu problemin həlli təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadədə və ətraf mühitin mühafizəsində strateji istiqamət kimi dəyərləndirilir. Tullantısız texnologiya məhsul istehsalının elə bir metodudur ki, burada bütün xammal və enerji dövrü daxilində səmərəli və kompleks şəklində istifadə olunur. İkinci xammalın təkrar emalı və ətraf mühitə təsiri bu mühitin normal funksiyasına mənfi təsirinin olmaması şərtləri də buraya daxildir. Bu formula mütləq mənada elə başa düşülməməlidir ki, istehsal tullantısız mümkündür. Mütləq tullantısız istehsalı sadəcə olaraq qəbul etmək olmaz. Təbiətdə bu mümkün deyildir. Ancaq buna baxmayaraq, tullantılar təbiət sistemlərinin normal fəaliyyətini pozmamalıdır. Başqa sözlə desək, biz təbiətin pozulmayan vəziyyəti meyarını (ölçüsünü) işləyib hazırlamalıyıq.
Tullantısız texnologiyanın yaradılması, mürəkkəb və uzun çəkən proses olub, onun aralıq mərhələsi aztullantılı istehsal texnologiyasıdır. Aztullantılı texnologiya prosesi dedikdə elə bir istehsal başa düşülməlidir ki, onun nəticəsinin ətraf mühitə təsiri sanitar-gigiyenik normalarına cavabversin. Bu zaman texniki, iqtisadi, təşkilatı səbəblər üzündən xammalın və materialların az bir hissəsi tullantı şəklinə keçir və utilizasiya olunur.