Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi

H.Z.Tağıyevin qızı Sara Tağıyeva-Sarayevanın atasının vəsaiti hesabına təhsil almış insanlara müraciəti
Mən, H.Z.Tağıyevin vəsaiti hesabına oxumuş ölkə­mi­zin adlı-sanlı və sıravi adamlarına onun barəsində öz xatirə­lərini söyləmək xahişi ilə müraciət edirəm. Bu, gənc alimləri­mizə H.Z.Tağıyevin obrazını və onun inqilabaqədərki cə­miy­yətin inkişafındakı rolunu düzgün anlamağa kömək edə­cək. Bir çox arxiv materialları məhv olunduğundan gənc el­mi işçilərimiz H.Z.Tağıyevin obrazını səhvən təhrif edə­rək, onu yırtıcı kapitalist kimi qələmə verirlər.

Məsələn, “Azərbaycan tarixinin maketi”nin 62-ci səhi­fə­sində yazılıb: “Tağıyevin, Muxtarovun, Aşurovun və baş­qa­larının simasında Azərbaycan burjuaziyası qaragüruhçu bandaların formalaşdırılmasında fəal iştirak etmişdir. Qara­gü­ruhçular yeni erməni-müsəlman qırğınını qızışdırmaq üçün oktyabrın 20-23-də Bakıda və Azərbaycanın digər qə­za­larında qanlı talanlar törətmişlər. Bir çox inqilabçı-fəhlə­lər qaragüruhçu bandaların quldur hücumlarının qurbanı olmuşlar”.

Və yaxud Z.Q.Axundova özünün qadın təhsili haqqın­da dissertasiyasının 71-ci səhifəsində yazır: “Həsən bəy Zər­dabi məktəbə bir maarif ocağı kimi baxdığı halda, H.Z.Ta­ğıyev oraya daha çox bir şöhrət və qazanc mənbəyi kimi baxırdı”.

72-ci səhifədə o, H.Məlikovanın məktəbdən getməsin­dən sonra şagirdlərin qidalanmasının pisləşdiyini və hətta onların yeməməzlikdən xəstələndiyini qeyd edir.

Və nəhayət işin “yaraşığı” müəllifin sonda gəldiyi nəti­cə­dir: H.Tağıyev savadsız insan idi və Zərdabi onun adın­dan və nüfuzundan istifadə edərək qız məktəbini açdır­mışdı. Beləliklə, məktəbin əslində yaradıcısı Zərdabidir (1).

Mən müasirlərdən aydınlıq gətirməyi xahiş edirəm. Dis­sertantların istifadə etdikləri arxiv materialları məsələni lazımi dərəcədə işıqlandırmır. Xatirələr isə obyektiv tarixi həqiqəti açıqlamağa kömək edə və arxiv sənədlərini əsaslandıra bilərdi.

Mən H.Z.Tağıyevi zəngin daxili mədəniyyətə malik, fanatizmdən uzaq, maarif uğrunda mübarizə aparan bir insan kimi xatırlayıram.
4 iyun 1957-ci il.

MATM NF, №№ 21001, 21003

Şərh:

1. Z.Axundova özünün “Azərbaycanda qadın təhsili tarixindən (1901-1914)” dissertasiyasında (Bakı, 1949) H.Z.Tağıyevin qız məktəbinin açılmasında rolunu heçə endi­rərək, məktəbin yaranması təşəbbüsünü görkəmli Azər­baycan maarifçisi Həsən bəy Zərdabinin adına çıxarmışdır. Tariximizin bu iki böyük şəxsiyyətinin qarşı-qarşıya qoyul­ması sovet ideologiyasının ruhuna tamamilə uyğun gəlirdi. Müəllif belə nəticəyə gəlirdi ki, demokratik ziyalıların nü­ma­yəndəsi, maarif uğrunda mübariz H.Zərdabi qız məktə­bini açmaq üçün H.Z.Tağıyevin adından və mövqeyindən istifadə etmişdir. Bu cür yanaşmada nəinki tarixi faktları təhrif etmək, eyni zamanda sovet tarix konsepsiyasına “uy­ğun gələn” H.Zərdabinin müsbət, “uyğun gəlməyən” H.Z.Tağıyevin isə mənfi obrazını yaratmaq cəhdi hiss olu­nur. (H.Z.Tağıyevin yaratdığı qız məktəbinin tarixinin so­vet tarixşünaslığında təhrif olunmasına dair ətraflı bax: Ф.Джаб­баров. К освещению некоторых вопросов истории Та­ги­евского женского училища в азербайджанской совет­ской историографии // Müsəlman Şərqində ilk dünyəvi qız mək­­təbinin yaradılmasının 110 illiyinə həsr olunmuş Bey­nəlxalq elmi simpoziumun məruzələri, Bakı, 2012, s.21-29).