Atif İslam oğlu İslamzadə
Oğuz epik ənənəsində Qazan xan obrazının
mifoloji strukturu
Xülasə
Bu monoqrafiyanın quruluşu giriş, iki fəsil, nəticə və istifadə olunmuş ədəbiyyat siyahısından ibarətdir. Əsər eyni zamanda elmi-kütləvi baxımdan daha əhatəli şəkildə oxunmaq üçün indeksləşdirilmiş, araşdırmada olan antroponimlər, etnonimlər, toponimlər və s. əhəmiyyətli bilgilər kitabın sonunda göstərilmişdir.
Kitabın “Giriş” hissəsində ənənəvi olaraq mövzunun aktuallığından, obyekt və predmetdən, məqsəd və vəzifələrdən, problemin öyrənilmə dərəcəsindən, elmi yeniliklərdən, nəzəri-metodoloji əsaslardan, tədqiqatın nəzəri və tətbiqi əhəmiyyətindən bəhs olunur.
“Oğuz epik ənənəsində Qazan xan obrazının funksional statusu”adlanan I fəsildə Oğuz epik ənənəsinə daxil olan bədii-tarixi-mənqəbəvi ornəklərdə Qazan xan obrazının xan statusu öyrənilir, xan statusunun göstəricisi kimi “Xan öyüncü” qəlibinə daxil olan təyinlərin bədii-təsviri, epik-mifoloji kontekstdə semantik səviyyələri elmi ictimaiyyətin nəzərinə çatdırılır. Bu təyinlərin adi sözlüklər olmadığı, mifoloji modellər olaraq kompleks təşkil etməsinin əsaslandırılması hər təyinə ayrı-ayrılıqda yanaşmaq ehtiyacı meydana gətirir. Çünki bu təyinlər bütünlüklə Qazan xanın xan statusunu proyeksiyalandıra bilir. Eyni zamanda bu sözlüklər mətndə kod açarı rolunda çıxış edib Oğuz epik ənənəsində Qazan xan obrazının müxtəlif fəaliyyətlərini özündə cəmləyir. Mətnə hansı bucaqdan baxılırsa baxılsın xan öyüncləri təyinlərinə gəlib çıxmaq məcburiyyəti meydana çıxır. Elə bu səbəbdən də bu təyinlərin ardıcıl formada araşdırmaya cəlb olunması ehtiyacı yaranır. Məhz bu təyinlər bünövrə təşkil edib Qazan xan obrazını bir obraz kimi səciyyələndirir.
Monoqrafiyada eyni zamanda zoomifoloji, antropomifoloji və sosiomifoloji modellərin mənaltı laylarda arxaik spesifika olaraq işarələnməsi, lakin məna və anlam baxımından daha geniş səviyyədə səciyyə tapması konkret nümunələrlə əsaslandırılır.
II fəsildə “Qazan xan obrazının mifoloji strukturu” ritual-mifoloji səviyyədə öyrənilir, qeyd olunur ki, II fəsil I fəsilin yekunu kimi işlənmiş, burada Qazan xan obrazının mifoloji strukturunu müxtəlif modellər əsasında səciyyələndirən ritual modellər mətnlərdən bərpa olunaraq elmi ictimaiyyətin istifadəsinə verilmişdir.
Araşdırmanın “Nəticə” hissəsində tədqiqat boyu əldə olunmuş elmi qənaətlər və yekun müddəalar ümumiləşdirilmiş, mövzunun perespektiv istiqamətləri, yeni tədqiqatlar üçün açıq qalması müəyyən edilmişdir.
Atif Islam oglu Islamzade
The mythological structure of Gazan khan character
in Oghuz epic tradition
Summary
This monography consists of introduction, two parts, conclusion and the list of used literature. The work has been indexed to read it according to the scientific-mass in details, the anthroponims, ethnonims, toponims and other important information have been shown at the end of the book. In the introduction of the book the actuality of the subject, the object, the aim, duties, the investigating level of the problem, the scientific innovation, the theoretical-methodological principles, the theoretical-applied importance are determined.
In the first part called “The functional status of Gazan khan character in Oghuz epic tradition” in the examples of artistic-historical-mangaba (mangaba is the legend describing the life style and behaviour of the religious people) which includes in to Oghuz epic tradition the status of khan is studied, “Khan oyunju” as an indicator of khan status including in the literary-descriptive, epic-mythological context the semantical levels of attributes are presented to the social science. Substantiated these attributes not as the ordinary words, but being the mythological models create the need of approaching each attribute seperately in basing the complex. Because these attributes can project the status of “khan” of Gazan khan in whole form. At the same time these words playing as a code key in the text sum up different activities of Gazan khan character in Oghuz epic tradition. Looking at the text from the different points to come to the attributes of “khan oyunju” is necessity. That is why it is necessary to investigate these attributes systematically. Organizing the base just these attributes characterise the character Gazan khan as a character.
In the monography at the same time being marked as an archaic specification of zoo-mythological, anthropo-mythological and social-mythological models in confidential layers, but to find character accordung to the meaning and idea in a great level are based on the concrete examples.
In the second part called “The mythological structure of Gazan khan” is investigated in the ritual-mythological level, it is noted that the second part has worked as a result of the first part, the ritual models renewed from the texts characterizing mythological structure of Gazan khan character on the base of different models have been given to the use of social science.
In the part “Conclusion” of the investigation the scientific conclusions and total thesis are generalized and in order to full fill the new investigations the perspective directions of the subject are determined.
Атиф Ислам оглы Исламзаде
Мифологическая структура образа Газан хана
в Огузской эпической традиции
Резюме
Стуктура этой монографии состоит из введения, двух глав, заключения и из списка использованной литературы. Работа индексироана в то же время для развернутого чтения с научно-популярной точки зрения, антропонимы, этнонимы, топонимы и др. важные знания показаны в конце книги.
Во введении книги традиционно говорится об актуальности темы, о ее обьекте и предмете, о цельях и задачах, о степени изучения проблемы, о научных новизнах, о теоретически-методологических основах,о теоретической и практической значимости исследования.
В I главе, называемой »Функциональный статус образа Газан хана в Огузской эпической традиции» в художественно-историко-мангабави образцах, входящих в состав Огузской эпической традиции, изучается ханский статус образа Газан хана, доводится до сведения научной общественности семантичекие уровни определений, входящие в форму «Хан оюнджу» как показатель ханского статуса в художественно-изобразительном,эпическо-мифологическом контексте. Эти определения, не являясь простыми словами, дает основание создания комплекса как мифологической модели, требует отдельного подхода к каждому определению. Так как, эти определения польностью могут проекциировать ханский статус Газан хана. В то же время эти слова соединяют в себе различные деятельности образа Газан хана в Огузской эпической традиции, выступив в тексте в роле кодового ключа. С какой бы призмы рассматривался текст, возникает необходимость прихода к определениям «хан оюнджу». И по этой причине возникает нужность привлечения расследования этих определений в последовательной форме. Именно эти определения обоснованно характеризуют образ Газан хана как один образ.
В монографии в то же время конкретными примерами отражаются обозначение зоомифологических, антропомифологических и социомифологических моделей в подтекстовых слоях как архаической специфики, но раскрытие характера обосновывается в более широком уровне с точки зрения значения и понятия.
Во II главе «Мифологическая структура образа Газан хана» изучается на ритуально-мифологическом уровне, отмечается, что II часть была разработана как итог I части, здесь ритуальные модели, характеризующие по различным моделям мифологическую структуру образа Газан хана, восстанавливаясь из текстов, даны в использование научной общественности.
В заключении исследования обобщены научные утверждения и итоговые положения, приобретенные в ходе исследования, определены для того, чтобы оставить перспективные направления темы открытыми для новых исследований.
İNDEKS
-A-
Allahu-Təala (Celle Cəlaluhu) 33, 34, 35, 48, 70, 72, 109, 119, 162, 163
Afrika 84
Ağ Bökö 92
Ağ Qaya 87
Ağqoyunlular 120
Ağ Saz 87
Axilles, Axilles dabanı 52, 53
Aqın, Aqınçılıq 56, 101
Ala Dağ, Ala Tağ 27, 28, 29, 30, 82, 156
Albaniya 140
Albaslı 89
Almalıq 78
Altay 78
Altay dastanları 92, 172
Amerika 84
Amit, Əmət, Amit soyının aslanı 7, 16, 24, 38, 59, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 68, 69, 72, 75, 83, 87, 88, 93, 94, 95, 150, 172
Anafora 87
Animizm 85
Arxetip 14, 23, 28, 57, 58, 59, 61, 69, 75, 81, 98, 103, 129, 134, 147, 148, 151
Aruz 27, 28, 29, 30, 50, 54, 55, 56, 57, 71, 82, 101, 105, 106, 107, 108, 111, 112, 113, 115, 116, 117, 124, 125, 127, 132, 164, 165, 166, 167, 168
Asiya, Mərkəzi Asiya, Şərqi Asiya, Qərbi Asiya, Cənubi Asiya 139
Aslan bədənli Sfinks 63
“Aslan üzərində qələbə, aslan öldürüb aslana çevrilmə” mifologemi 7, 63, 64
Assam 84
Ata Qorqud 10
Atalar və oğullar motivi 106
“Atın bir hissəsi olmaq” motivi 7
Avesta 21
Avstraliya 84
Avşar 80
Ay xan 26, 136
Azərbaycan 8, 138
Azərbaycan türkcəsi 104, 105
-B-
Banıçiçək 71, 95, 156, 162
Basat, Aruz oğlu Basat 25, 27, 37, 40, 42, 50, 51, 52, 54, 55, 56, 57, 62, 63, 64, 66, 67, 68, 72, 73, 75, 87, 101, 106, 107, 108, 122, 125, 132, 143, 157
Basdırık 89
Bayat 99, 168
Baybican 34, 36, 41, 45, 58, 105, 161, 162, 163
Baybörə, Qambörə 33, 34, 36, 41, 45, 58, 105, 106, 161, 162
Bayındır, Bayındır xan 13, 14, 15, 23, 24, 25, 27, 28, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 41, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 53, 56, 58, 59, 61, 62, 64, 68, 73, 74, 76, 77, 80, 82, 83, 86, 96, 101, 104, 105, 106, 107, 113, 114, 117, 118, 119, 121, 122, 123, 130, 131, 132, 133, 134, 135, 137, 138, 139, 140, 142, 143, 144, 150, 151, 154, 155, 157, 160, 161, 162, 172
Bayındır boyu 23, 24
Bayındır xanın göygüsi (küyəküsi) 7, 16, 38, 94, 115, 117, 119, 120, 121, 122, 149, 150
Begdili 80
Berkut 23
Beyrək, Bamsı Beyrək 14, 15, 30, 36, 37, 38, 39, 40, 42, 45, 55, 56, 70, 71, 75, 82, 95, 98, 99, 100, 101, 103, 106, 108, 110, 115, 117, 124, 128, 131, 132, 135, 147, 155, 156, 157, 160, 161, 162, 163, 166, 168
Bədəvi at 101, 102
Bəhram gur 63, 64
Bəkil 40, 41, 45, 66, 95, 118, 135, 155, 156, 157, 161
Bəlx 76
Bi(e)zə miskin umıdı 7, 16, 24, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 38, 39, 40, 41, 43, 44, 45, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 77, 93, 132, 133, 150
Binar oppozisiya 22, 29, 101
Birgünlük bəylik 36, 37, 46
Boz Qurd 97, 103
Bozoğlan 39
Bozoqlar 27, 28, 30, 50, 53, 55, 62, 68, 72, 78, 79, 80, 82, 99, 100, 101, 106, 107, 111, 114, 115, 123, 124, 125, 127, 128, 129, 133, 165, 166, 167, 168
Buğac 14, 15, 98, 106, 153, 154, 155, 157, 163
Bulqar-Tatar 146
Burla xatun 70, 71, 105, 110, 117, 118, 119, 120, 162
Buz dağ 103
Bügdüz Əmən 165
Bürküt 86, 87
-C-
Cəmi ət-təvarix 9
Cənubi Azərbaycan 76
-Ç-
Çar Yevrisfey 64
Çebeli-Qaracuk 76, 77
Çin 134
Çingiz xan 86
-D-
Dağ xan 24, 27, 62, 82, 136, 142, 144, 145
Dana Ata 9
Denotat 22
Dəclə çayı 60
Dədə Qorqud kitabı, DQK 3, 4, 6, 7, 10, 12, 13, 14, 15, 16, 18, 21, 25, 28, 29, 31, 36, 39, 47, 48, 49, 50, 51, 55, 59, 63, 67, 68, 69, 71, 73, 74, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 83, 87, 88, 90, 91, 94, 95, 96, 97, 98, 102, 103, 105, 106, 114, 116, 117, 119, 125, 126, 127, 128, 130, 131, 132, 133, 134, 135, 136, 137, 139, 141, 142, 143, 144, 145, 146, 147, 148, 149, 150, 151, 152, 153, 155, 157, 158, 159, 160, 161, 163, 164, 165, 168, 169, 172
Dəli Domrul, Duxa Qoca oğlı Dəli Domrul 106, 118, 119
Dəli Qarcar 99, 100
Dəli Ozan 36, 37, 38, 39
Dəniz xan 82, 136
Dərbənd 165
Dərviş 37, 38
Dış Oğuz, Taş Oğuz 29, 50, 55, 62, 101, 106, 114, 115, 127, 128, 165, 166, 167, 168
Dib Yavqu, Dib Bakuy 17, 145
Dirsə, Dərsə xan 14, 15, 33, 34, 36, 41, 45, 47, 48, 58, 65, 70, 71, 96, 106, 118, 119, 122, 153, 154, 160, 161, 162, 163, 164, 165
Diyarbəkir 60
“Doğan günəş” mifologemi 6, 21, 24, 25, 26, 27
Drezden nüsxəsi 18, 66, 88, 116, 117
Dua ritualı 152, 161, 162, 163
Dünya ağacı 54
Dürat 10
-E-
Edip 63
Elxanilər 120
Enkeş 17, 143, 144
Erimant qabanı 92
Eymur 80
-Ə-
Ə.Bahadır xan 9, 12, 17, 47, 54, 57, 71, 76, 78, 79, 97, 99, 121, 126, 141, 143, 144, 145, 147, 168, 170
Əbu Səid 121
Əgrək və Səgrək, Uşun Qoca oğlı Səgrək 71, 96, 106, 122
Əla-lisani-taifeyi-Oğuzan 9
Əmdi qardaş (süd qardaşı) 56
Əmiraxur 44, 46, 59
Əmir Süleyman 138
Əmran, Bəkil oğlı Əmran 40, 41, 45, 46, 66, 106, 114
Əmsali-Məhəmmədəli 9
Əmsali-türki 9
Əyə 89, 90
Əzrail 119
- F -
Fəraq 77
F.Rəşidəddin 9, 12, 17, 80, 86, 97, 99, 114, 121, 126, 127, 143, 144, 163, 170
-G-
Geneşik, Kenqeş 17
Gəmiqaya 92
Gök xan, Göy xan 24, 62, 82, 136, 142, 144
Göycə 136
Gözdən doğulma mifologemi 53
Gün xan 25, 26, 136, 144
Gürcüstan 102, 135
-Ğ-
Ğəflət oğlı Şir Şəmsəddin 107
-H-
Hekayeti-Oğuznameyi Qazan bəg və qeyri 12
Hemey şiri 63, 64
Herakl, Heraklın on iki qoçaqlığı 63, 64, 92
Həqq-Təala 100
Hindistan 84
Hiperbola 86
Hun, Hon xalqı 146, 147
-X-
“Xaqana bağlanmaq” motivi 7, 122
Xallı ayğır 101, 103
Xan öyüncü 16, 17, 30, 38, 62, 93, 104, 117, 137, 139, 140, 147, 148, 149, 151, 152, 172
Xan statusu 9, 12, 13, 15, 16, 126, 130, 131, 133, 134, 150, 151, 152, 153, 154, 159, 160, 161, 162, 164, 165, 168
Xan sülaləsi 138
Xan Uruzın ağası 6, 7, 16, 94, 104, 105, 115, 117, 150, 164, 172
Xan Uruzun babası 38
Xaos 23, 25, 37, 54, 55, 56, 66, 75, 135
Xəzər dağları 134
Xızır Əleyhissəlam 98, 100
Xocavənd 76
Xorasan 76
-İ-
İç Oğuz 50, 82, 106, 115, 127, 165, 166
İlək Qoca oğlı Alb Ərən 107
İmrənci 124
İnaq, inağ 17, 117, 124
İnvariant 11, 12, 14, 15, 57, 74, 75, 98, 127, 130, 137, 148, 151
İran 21, 104, 120
İskəndərnamə (Şərəfnamə) 134
İskəndər, Makedoniyalı İskəndərin imperiyası 126
İssıq göl 78
-K-
Kafər üzərində qələbə motivi 160
Kantuluk 89
Karahanlılar 141
Kara tay 76
Kayı, Qayı 80, 99, 107, 141, 168
Kentavr 92
Kentavr Xiron 92
Kiçik dağ 78
Kitabi-Dədə Qorqud eposu 9
Kontaminasiya 173
Koroğlu dastanı 90, 97, 98, 103
Koroğlu 90, 98, 102
Kosmos 23, 25, 55, 56, 66, 75, 135
Kozin Erkeş, Kozin Erkeş dastanı 92
Küyəkü 116, 117
-Q-
Qaba Ağac 54, 66, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 136
Qabangüc və Dəmirgüc 102
Qacarlar 120
Qadir, Qadir Allah 109, 125
Qaf dağı 23
Qafqaz 78
Qağan Aslan 54, 63, 64, 66, 67, 68, 72, 87, 108
Qalın Oğuz 14, 16, 22, 32, 53, 55, 62, 66, 68, 71, 77, 87, 105, 117, 124, 125, 127, 128, 131, 133, 134, 135, 137, 144, 153, 156, 159
Qalın Oğuzun arqası 127, 131, 149
Qalın Oğuzın dövləti 7, 16, 17, 77, 94, 122, 123, 124, 125, 126, 127, 128, 129, 130, 149, 150
Qalın Oğuzın imrəncisi 124
“Qalın” sözünün motiv səviyyəsi 7, 129
Qalmış yigit arxası 7, 16, 24, 38, 77, 94, 130, 131, 132, 133, 150
Qamğan 144
Qanlı Qoca 96
Qanturalı, Qanlı Qoca oğlı Qanturalı 3, 64, 67, 87, 96, 106, 162
Qapaqqan 50, 51
Qarabağ 76
Qarabudaq, Qaragünə oğlu Qarabudaq 33, 35, 107, 114, 164, 165
Qara Buğa 79
Qaracıq, Qaraca, Qarıcıq Çoban 21, 22, 36, 42, 43, 44, 45, 46, 57, 59, 69, 71, 72, 75, 76, 88, 91, 102, 103, 125
Qaracuq, Q(k)aracı(u)q dağı 28, 76, 78, 79, 80, 81, 87, 136
Qaracuğın qaplanı 7, 16, 24, 27, 38, 75, 76, 77, 81, 82, 83, 87, 88, 94, 150
Qara Çoq 79
Qaradağ 79
Qara Dəmir 79
Qaragünə 30, 41, 98, 111, 112, 161
Qara xan 23
Qaraqoyunlular 120
Qaraquc 81, 82, 83
Qaraquc at 81, 82
Qaraqum 78
Qaramanlılar 120
Qara Uçoq, Qara Uçuk 79, 80, 81, 82, 87
Qayı xan 145
Qazaxıstan 139
Qazan, Qazan bəg, Qazan xan, Salur Qazan 3, 4, 5, 6, 7, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 21, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 105, 106, 107, 108, 109, 110, 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119, 120, 121, 122, 123, 124, 125, 126, 127, 128, 129, 130, 131, 132, 133, 134, 135, 136, 137, 138, 139, 140, 141, 142, 143, 144, 145, 146, 147, 148, 149, 150, 151, 152, 154, 155, 156, 157, 158, 159, 160, 161, 162, 163, 164, 165, 166, 167, 168, 169, 170, 171, 172
Qazan dağı 27, 78
Qazan düzü 27, 79
Qazan gölü 27, 78
Qazanlı 79
Qazan oğuzı 124, 125, 147
Qazılıq qoca 82, 100, 101
Qazılıq Qoca oğlu Yegnəy 23
Qazqurt dağı 78
Qazlıq at 82
Qazlıq dağı 81, 82
Qərbi Sibir 89
Qılbaş 28
Qırat 90, 98
Qırğızıstan 139
Qıyan, Qıyan Səlcuq 54, 56
Qıyan Səlcük oğlı Dəli Dondaz 107, 114
Qonur at 65, 89, 91, 92, 97, 98, 99, 100, 101, 102, 103
Qonur atın iyəsi (ayası) 7, 16, 38, 88, 89, 94, 99, 102, 150
Qonur qoca sarı çoban 91
Qorqu(t)d, Qorqud Ata, Ata Qorqud, Qorqud Dədə, Dədə Qorqud 11, 37, 47, 54, 57, 99, 100, 101, 103, 107, 116, 125, 138, 141, 153, 157, 162, 167, 168, 171
Qurani-Kərim 48
-L-
Laiş nəsilləri 146
Litota 86
XIV Lüdovik 126
-M-
Macarlar 86
Maqrupi Qurbanəli 145
Məclis 97, 150
Mədəni qəhrəman 45, 46, 47, 59, 102, 134
MəlikMəhəmməd 23, 51
Məmlük Qıpçaq 93
Mənqəbə 4, 9, 10, 17, 36, 144, 168, 170, 171
Mənzum oğuznamə 58
Mərasim 16, 39, 96, 113, 150, 157, 167, 168
Mətə, Mete 146, 147
Mifologem 4, 6, 30
Mikayıl Baştu 146
M.Kaşqari 67, 76, 77
Monqol, Monqol-Türk 86, 121
Monqolların gizli tarixi 86
Monoteizm 85
Mosul 76
Motiv 4, 6, 121, 122, 127, 12, 30, 51, 52, 55, 61, 63, 64, 75, 98, 103, 106, 107, 121, 122, 127, 148, 159, 167
Muhamməd peyğəmbər (SƏS) 93, 140
-N-
Naxçıvan 77
N.Əndəlib 9
Nizami, N.Gəncəvi 63, 64, 134
-O-
Oğuz 13, 17, 18, 23, 24, 25, 58, 61, 72, 73, 75, 77, 126, 135, 140, 145, 148, 149, 171
Oğuz epik ənənəsi 3, 6, 7, 9, 10, 13, 15, 16, 17, 18, 24, 30, 36, 59, 97, 141, 147, 148, 152, 169, 170, 171, 172
Oğuz eposu 12, 16, 61
Oğuz əhdi 61, 68, 101, 114
Oğuz xan, Oğuz kağan, Oğuz xaqan 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 23, 24, 25, 26, 28, 33, 54, 57, 58, 59, 61, 62, 64, 72, 74, 75, 82, 97, 101, 103, 114, 117, 120, 121, 127, 129, 135, 136, 137, 142, 143, 144, 145, 146, 147, 151, 161, 163
Oğuz Kağan dastanı 9, 12, 13, 14, 26, 57, 64, 79, 97, 103, 114, 163, 170
Oğuz mifi 5, 11, 12, 15, 16, 30, 61, 74, 75, 88, 97, 102, 115, 129, 130, 137, 148, 152, 161, 169, 172
Oğuznamə 3, 4, 9, 10, 12, 17, 24, 30, 57, 58, 93, 121, 137, 143, 163, 170
Oğuz ölkəsi 77
Oğuz ritualı 58
Oğuz soyu 24, 68, 69, 72, 73, 74, 75, 110, 121, 127
Oğuz soyunun aslanı 61, 77
Oğuz soyunun qaplanı 77
Oğuz şəhəri 76, 77
Oğuz törəsi 42, 50, 56
“Oğuzun yeyilməsi” mifologemi 6, 51, 54, 55
Olcaytu 121
Onqon 23, 24, 86
Orxon, Orxon-Yenisey 67, 82
Orta Asiya 89, 138, 139, 147
Osmanlılar 120
Osmanlı türkcəsi 104
Otmanoğlu 137, 138
Ov ritualı 152, 153, 157, 159, 160, 161, 164
-Ö-
Ördək boyu 86
Özbəkistan 139
-P-
Paradiqma 5, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 18, 22, 23, 24, 25, 28, 30, 36, 48, 57, 58, 59, 61, 74, 75, 88, 97, 102, 103, 115, 122, 129, 130, 137, 145, 151, 161, 172
Parasarın Bayburd hasarı 124
Polifem 52
-R-
Ritual 5, 13, 14, 15, 16, 30, 32, 34, 37, 39, 51, 64, 90, 96, 97, 113, 128, 147, 148, 150, 151, 152, 153, 154, 156, 157, 158, 159, 160, 161, 162, 163, 164, 165, 166, 167, 168, 172
-S-
Salır Baba 9
Sal(o)ur Qazan eli 145, 146
Salur oğlu Qazan 27
Salur, Salur boyu, Salur soyu 17, 23, 24, 44, 82, 83, 140, 141, 142, 143, 144, 145, 147
Samaniler 141
Sayan 89
Sayram 78
Selcan xatun 63, 64, 96, 117, 162
Seyyid Əli 9
Sırdərya 60, 77
Sır suyunun ayağı 78
Skandinaviya 78
Statusdəyişmə 155, 156, 157, 158, 159, 160, 168
Sullax 89
Sunqur 86, 87
Suvanası 89
-Ş-
Şah Abbas 122
Şahin 24
Şan qızı dastanı 146, 172
Şəcəreyi-Tərakimə 9, 17, 57
Şərqi Türküstan 138
Şimali Qafqaz 89
Şülən, şilən, şölən 37, 39, 58, 167
-T-
Tacikistan 139
Tamğa 82
Tanrıçılıq dünyagörüşü 97
Tartım 47, 54, 57
Təpəgöz, Dəpəgöz 27, 37, 42, 43, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 63, 64, 66, 67, 72, 87, 91, 132, 133
Təvarixi-ali Səlcuq 9
Totem, totemçilik 19, 84, 85, 87, 96, 97
Tovhid 162
Toy, toy ritualı 26, 36, 37, 58, 96, 127, 154, 167
Transformativ məlumat baqajı 7
Trikster 22
Turan 134
Turı at 99, 100, 101, 102
Tülu, Tülu quş 19, 21, 22, 23
Tülü quşun yavrısı 16, 18, 23, 24, 25, 30, 38, 50, 51, 53, 55, 56, 68, 93, 137, 138, 149, 172
Türk-Hun mifologiyası 86
Türk xanədanı 120
Türkmən 77
Türkmənistan 76, 139
Türk-Oğuz mifologiyası 63
Türküstan 134, 135, 136, 137, 139
Türküstanın dirəgi 7, 38, 133, 134, 137, 138, 150
-U-
Uca Tanrı 13, 14, 32, 33, 45, 47, 72, 97, 102, 163
Uç quş 86
Uçoqlar 27, 28, 30, 44, 50, 55, 59, 62, 78, 79, 80, 81, 82, 87, 99, 101, 106, 114, 115, 123, 124, 127, 128, 129, 133, 165, 166, 167
Ulaş oğlı, Ulaş oğl(ı)u Salur Qazan 7, 16, 17, 18, 27, 59, 77, 93, 143, 149, 172
Ulaş, Ulaş və Ulad 17, 93, 94, 143, 144, 145, 146
Ulduz xan 26, 136
Uluğ dağ 78
Uluq Türuk 26
Uruz Qoca 107
Uruz, Uruz xan, Uruz bəg, Qazan bəg oğlı Uruz bəg 15, 30, 33, 35, 40, 46, 48, 55, 65, 66, 70, 74, 75, 100, 101, 104, 105, 106, 107, 108, 109, 110, 111, 112, 113, 114, 115, 117, 125, 156, 157, 158, 159, 160, 164, 166, 168, 169
“Uruzun xaqan edilməsi” süjeti 6, 7
Uşun Qoca 96, 131
Uzun Həsən 121
Uzunkörpü variantı 9
-Ü-
Üç yüz altmış altı alp ərən 28, 29, 157
-V-
Vahid Allah inancı 97
Vatikan nüsxəsi 12, 88, 116
Vərəsəlik törəsi 152, 163
Vilayət issi 99
Volqaboyu 89
-Y-
Yaradan 109
Yabqu 80
Yalıncıq 36, 38
Yanqqı kənd 78
Yazıçıoğlu Əli 9, 83, 86, 126, 129, 147
Yazır 80
Yegnək, Qazılıq Qoca oğlu Yegnək 30, 33, 35, 99, 100, 101, 103, 106
I Yelizaveta 126
Yeranası 89
Yəğma 113, 128, 165, 166, 167
Yəğma ritualı 152
Yığnaq 97
Yunan mifologiyası 92
“Yusup və Əhməd” dastanı 145
-Z-
Zəngəzur 90
Zümrüd, Ənqa, Simurq, Simurğ quşu 19, 20, 21, 22, 23
MÜNDƏRİCAT
REDAKTORDAN 3
GİRİŞ 6
I FƏSİL
Oğuz epik ənənəsində Qazan xan obrazının
funksional statusu
Qazan xan obrazının xan statusu 13
Xan öyüncü kompleksinin semantikası 22
1. “Ulaş oğlı” təyini 22
2. Tülü quşun yavrısı 23
3. Bizə miskin umudı 38
4. Amit soyının aslanı 72
5. Qaracuğın qaplanı 91
6. Qonur atın iyəsi 105
7. Xan Uruzın ağası 123
8. Bayındır xanın göygüsi 137
9. Qalın Oğuzın dövləti 145
10. Qalmış yigit arxası 154
11. Türküstanın dirəgi 158
12. “Salur (Qazan)” təyini 165
II FƏSİL
Qazan xan obrazının ritual-mifoloji strukturunu proyeksiyalandıran ritual-mifoloji modellər
-
Ov ritualı 180
-
Dua ritualı 190
-
Vərəsəlk törəsinin ritual kodeksi 192
-
Yəğma ritualı 195
NƏTİCƏ 199
ƏDƏBİYYAT 203
İndeks 222
Atif İslam oğlu İslamzadə.
Oğuz epik ənənəsində Qazan xan
obrazının mifoloji strukturu.
Bakı, Elm və təhsil, 2017.
Nəşriyyat direktoru:
Prof. Nadir Məmmədli
Kompüterdə yığdı:
Ləman Qafarova
Kompüter tərtibçisi və
texniki redaktoru:
Aygün Balayeva
Kağız formatı: 60/84 1/ 16
Mətbəə kağızı: №1
Həcmi: 238 səh.
Tirajı: 300
Kitab Azərbaycan MEA Folklor İnstitutunun
Kompüter Mərkəzində yığılmış, səhifələnmiş,
“Elm və təhsil” NPM-də ofset üsulu ilə
h
azır diapozitivlərdən çap olunmuşdur.
Kitab arxası
Atif İslam oğlu İslamzadə 19 mart 1968-ci ildə ziyalı ailəsində dünyaya göz açmışdır.
1984-cü ildə Kürdəmir şəhər 1saylı orta məktəbin məzunu olmuş, 1991-ci ildə Bakı Dövlət Universitetinin filologiya fakultəsini bitirmişdir.
A.İ.İslamzadə 1995-ci ilə kimi Kürdəmir şəhər Şahmat məktəbində məşqçi-müəllim vəzifəsində çalışmış, 1995-ci ildən 2002-ci ilə kimi Kürdəmir şəhər tarixdiyarşünaslıq muzeyində kiçik elmi işçi vəzifəsi daşımışdır. 2002-ci ildən AMEA Folklor İnstitutunda kiçik elmi işçi, elmi işçi və böyük elmi işçi vəzifəsində çalışmışdır.
Elmi- publisistik-bədii üslublarda müxtəlif əsərlərlə çıxış edən A.İ.İslamzadə 50-yə yaxın elmi məqalə yazmış, elmi-ədəbi toplu və jurnallarda dərc etdirmiş, Respublika daxilində və xaricdə kitab və məqalələri nəşr olunmuşdur.
A.İ.İslamzadə 27.06.2013-cü il tarixində AMEA Folklor İnstitutunun Dissertasiya şurasında “Oğuz epik ənənəsində Qazan xan obrazı” adlanan dissertasiya mövzusunu məvəffəqiyyətlə müdafiə etmiş, 12.05.2014-cü ildə Prezident Şurası yanında AAK tərəfindən elmi tədqiqat əsəri təsdiq olunaraq filologiya üzrə fəlsəfə dokturu alimlik dərəcəsinə layiq görülmüşdür.
A.İslamzadə hal-hazırda AMEA Folklor İnstitutunda aparıcı elmi işçi vəzifəsində çalışır. Evlidir, iki övladı var.
Dostları ilə paylaş: |