Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu azərbaycan folkloru antologiyasi (Cəbrayıl, Ağdam, Laçın, Qubadlı, Zəngilan, Ağcabədi və Kəlbəcər rayonlarından toplanmış folklor nümunələri) baki – “Nurlan“ – 2012
Yüklə 8,77 Mb.
|
VIII mətn Qətl sındırırmışdar. Ələm ağacın quruf oxuyurdular ki, bura Bədəşdi Kərbəladı, bura atdı gələn atsız gedər. Aşığ Abbas da Kərbalanın müsəlləh buyuranı idi. Bura Bədəşdi Kərbəladı deyəndə deyir, mənim dilim lal olar, qulaxlarım kar olar. Mən bura necə Bədəşdi Kərbəla deyim? Vəliynən Salman hər gejə oğurruğ on gamış gətirir. IX mətn Bir gün Uğurru bəy deyir ki, Sultan, mənə altı öküz göndər, bir kotan əkdirəjəm. Amma nə ağ olsun, nə qara olsun, nə boz olsun, nə sarı olsun. Yeddi rəngin yeddisin də sayır ki, bunun heş biri onda olmasın. Sultan Aşığ Abbasa deyir ki, nətər eliyək? Deyir əşi, yaz ki, hazırdı, gəl apar. Yazıf ki, hazırdı gəl, amma nə cuma günü, nə duz günü, nə tək günü, bu yeddi günün heş birində gəlmə, qalan günü gəl apar. Axı bu yeddi günnən başqa həfdənin günü yoxdu. X mətn Aşığ Abbası Şuşaya iclasa çağırıllar. Aşığ Abbas da bəsdəboy adammış. Qubernator baxır deyir ki, bir adam yoxuydu Sultan bəy göndərə buraya? O da deyir ki, vallah, adam varıydı. Adamı adam yanına göndərdilər, məni də sənin yanaa göndərdilər. XI mətn Alının iki oğlu oluf. Böyüyün adı İsgəndər oluf. Abbas o vaxdı kiçik imiş, hər sözə yaxın imiş, İsgəndər bir az tərs imiş. Bizdə bulax var, o bulağın üsdündə onnarın yeri vardı, orda əkin əkirmişdər. Atası buları tezdən göndərir taxıl biçmağa. Şeh vaxdı taxıl yaxşı biçilir axı. Uşaxları göndərir taxıl biçmağa, özü də çörək-zad götürə gələ. Bir az gej gəlir. Abbas atasını görən kimi bardağı götürüf yenir bulaxdan su doldura gətirə. Bu da çağırır: – Ay İsgəndər, gəl dana, çörək bir az gec hazır oldu, ona görə ləngidim. Kişi bilif ki, bu küsəyəndi, noqsanın boynuna alır. Nə qədər çağırır, İsgəndər gəlmir, başın salır aşağı biçin biçir. Bir də çağıranda deyir: Dərd İsgəndər, çor İsgəndər, gəlmirəm da. O da qayıdıf deyif ki, səni görüm qujağına oğul sidiyi dəyməsin. Ona görə onun oğul evladı olmuyuf, ikicə qızı oluf. Abbasa da deyif ki, yeddi oğul bir qız evladın olsun. Bu da belə oluf ki, görüf arvad nəysə narahatdı. Deyif, nolufdu? Arvadı deyif, tütünün qutarıfdı. Deyif, elə elə Abbas onu bilməsin. Abbas bunu eşidir evdən çıxır, gəlir Şuşa tərəfə. Yanında tüfənk götürür. Yolda qırqovul vurur. Qırqovulu satır, onun puluna tütün alır. Tütünü gətirif verəndə atası deyif, oğul, səni görüm yeddi oğlun olsun, bircə dənə qızın. Abbasın da dokquz oğlu bir qızı oluf. Bir oğlu cavan ikən ölüf, səkgiz oğlu qalıf. XII mətn Bular (Aşıq Abbasın nəsli – top.) Gümüşdü Alının nəslinnəndi. Vəznəsi, çuxası, xənçəli gümüşdən bağlanmışmış, ona görə Gümüşdü Alı deyirmişdər. Qardaşı Alpənah bir də bacıları ilə gəliflər Piçənisə. Bular gedif toy aparırmışdar. O vaxdı bütün toyları yaylaxda eliyirmişdər. Fərraşdı Aşıx Baxşəli kamança çalır, Aşıq Abbas nağara çalandı, Dəli dağa toya gedillər. Orda qadın zakaz eliyif, mahnının adını düz demiyif. Deyif, ağa, bozatdı çal. Elə bir vəziyyət oluf ki, tayfalar arasında giley-güzar varmış. Olar elə biliflər ki, bular aşıxları örgədif çalmasın. Abbas deyif, bir ayna get, bir bayana gəl, görüm sən nə mahnı isdiyirsən? Qadının hərəkətinnən bilif o nə mahnı isdiyir. Oynayan kimi deyif, Ağabala Rizayini isdiyir. XIII mətn Aşığ Abbas nağara çalıf. Ana babası öləndə uşaxları ağlıyıf ki, belə də dədə olar, belə də dədə olar? Yəni niyə rəhmətə getdi. Deyif, bala, dədə belə olar da. Qırx gündü varını bölüf qutarammırsız. Amma bizə dədəmizdən bir dənə cır nağara qalıf. XIV mətn İmkannı bir şəxs oluf. Bunun ilxısı, qoyunu, malı oluf. Özü də Sultan bəynən təpə-təpəyə gələn adam oluf. Bu ölmüşümüş, bunun övlatdarı “Allah, belə də dədə olarmı, belə də dədə olarmı” deyif ağlıyırmış. Aşığ Abbasın oğlu Mütəllim deyif ki, dədə belə olar da. Qoyunu var, malı var, ilxısı var, böləjehsiz. Mənim dədəmin səkgiz oğlu var, bir nağarası. O nağaranın üsdündə biz bir-birimizi qırajeyih. XV mətn Atası deyif ki, tənbəkim qutarıf. Başıma hava gələr bala, gedif onu gətirməsən. Abbas duruf tezdən evə də demədən Şuşaya gedif. Bizdən Şuşaya piyada yol heç olmasa qırx kilometirdi. Gedif qayıtmax həştad kilometirdi. Səhər tezdən çıxıf. Alatoran olanda Mıxtökəni aşır Şuşa üzə. Bir fır kəkliyi qalxır ayağının altınnan. Dayandoldurumnan vurur. Qismətə bax, kəklik düşür. Görür halal quşdu, amma heç adın bilmir. Gəlif bu Şuşaya çatanda tacirrər bazarbaşında duruf söhbət eliyirmişdər. Görüllər ki, bir dənə dağlı balası gəlir. Deyillər, gəl görək, a dağlı balası, nəyin var, nədi bu belə? Bular da yaşdı, təcrübəli adamlardı. Baxan kimi deyillər, ə, bu fır kəkliyidi, bunu hər adam görə bilməz, hər adam ata bilməz. Biri deyir, tükü tilsimlidi, biri deyir, uğur gətirir. O qədər buna tərif vuruflar. Deyillər, bunu satmazsan? Abbas deyif ki, əşi, ayıb döyülmü, satmax nədi, al bağışdıyım sənə. Hamı bir-birinin üzünə baxıf ki, bunu bağışdıyallar? Deyif, doğurdan deyirsən? Deyif, hə, verdim sənə, halal-xoşun olsun. İsdiyif yön ala, deyif, bala, dayan. Belə pay olmaz. Ə, bu kişiyə siftə verin hamınız. Kimin qulpunnan nə çıxıfsa, veriflər buna. İsdiyif ki, gedə, həmin şəxs deyif, hara gedirsən, hələ əsası durur. Əlin salıf çuxasın civinə, deyif, əli bura gətir. Bu da bir əlin irəli uzadanda deyif, yox ey, iki əli gətir. Gümüş pulu tökür bunun ovcuna. And içir ki, hesablıyıf bir öküzün pulu vardı orda. Biri deyif ki, qismətə bax ey. Bir atım barıta gör nə qazandı, camahat bunu bir ildə qazanammır. Bu qalalı deyif ki, niyə heylə deyirsiz? Bu adam o boyda ərazidən keçif gəlif. Ağır tüfənk çiynində gəlif, orda vuruf onu kəsif, üsdünə qan axa-axa, tər davanınnan çıxa-çıxa gətirif, burda da halallıxnan bağışdıyır bizə. Deyif, siz bunun qismətin deyirsiz, görün mənim qismətim necə hasat doğufdu. Məndə heç belə fərasət də yoxuydu. Bir az onnan-bunnan nisyə mal aldım. Apardım satdım, xırda-xırda yedim, qazanç gətirəmmədim. Bir gün borşdar gəldi kəsdi qapını. Bir gün belə, iki gün belə, qaçıf girmişdim bir xəndəyə. Arvadıma söyüllər, dalaşıllar, qışqırıllar, mən də laçın qovmuş sona kimi sıxılmışam ora. Bir də gördüm nəsə zincir görsənir. Belə-belə eşdim, gördüm bir küpə var. Ağzını açan kimi gördüm içi dolu qızıldı. Axşamı saldım, küpləri çıxartdım gördüm yeddi küpə qızıldı. Bax, o daxma orda durur, həyətimə salmışam. Orda imarət tikmişəm, amma o daxmama dəymirəm. Allah adama verəndə verir. Nəysə, Abbas tənbəkini alıf qayıdıf. Alı Abbasın səsin eşidif deyif, oğul, tənbəki almağa getmədin? Deyif, dədə, getdim də, gəldim də. Deyif, oğul, səni görüm dizində ağ tük bitsin. Səni dokquz oğulnan birlikdə süfrəyə əl uzat. Abbasın dokquz oğlu oluf. XVI mətn Bir gün Paşa bəy bulara gəlir. Deyif, Abbas, mən ölüm bu uşaxlara yemək ver, olar nətər yemək yeyir mən ona baxım. Deyir, yaxşı. Ləyən varmış, ərişdəsini, umacını tökür, hərəsinə bir taxta qaşıx verir. Bular takqatak yeyəndə görüf ki, biri zəyif yeyir. Məşədini gösdərif deyir ki, Abbas, bu uşax zəyif yeyir, bunu ayır. Nəysə, gedillər ot çalmağa. Hamı girir laya, Məşədi axırda girir. Hamısın bir-bir laydan çıxardır. O vaxdı layın başına qızıl onnux qoyarmışdar. Elə bil burdan gedif oranı fırrıyıf gətirif kim birinci dərgazı oraya sancsa, qırmızı onnuğ onundu. Məşədi hamısın laydan çıxardır, pulu götürür. Paşa bəy deyif, bu kimdi? Deyillər, Abbasın oğlu. Deyir, Abbasın hansı oğlu? Abbas deyir, o gün sən mana dedin ey ən zəyifi, həmən oğlandı. Gətirir orda ona bir dənə cöngə verir, bir dənə də öküz kəsif uşaxlara yedirdir. XVII mətn Ayı bir kişini basmışımış. Deyif ki, bunu kim sağalda? Paşa bəy Xosrova deyif, sən sağalt. Bu da deyif ki, bunun üçün iki ay orda qalmax lazımdı. Mən bacarmaram, onu sağaltsa, ancax Aşığ Abbas sağalda. Gedin danışın, hakq-hesabın deyin, gəlsin sağaltsın. (Paşa bəy həmişə Abbasın yaşayışı üçün şərait yaradıf. Allah ona rəhmət eləsin). Rəhmətdik gedir, buna dava-dərman eliyir, bu sağalır. Deyir ki, sən get, hakqını göndərəjeyih. Ay bu qədər verəjeyih. Ən hörmətdi, ən bahalı pay qulunnu maydanmış o vaxtları. Saa ikisini verəjeyih. Nəysə, bunu sağaldır, ayağa qaldırır, gəlir. İki ay gözdüyür gəlmir, üç ay gözdüyür gəlmir. Adam göndərir ki, mənim hakqımı niyə göndərmədiniz? Bular da vermir, fırradıllar. Onda rəhmətdik deyir: – Səni ayı yeməknən tarixə salmadı, amma mən salaram. Yazır ki, Heyif mənim yaxşılığım, Eylədim oğraş Qasıma. Əslən huy, zatən qəzər, Ayıya yoldaş Qasıma. XVIII mətn Bunun Şuşada bir dənə tacir tanışı olur. Həmin tacir bulara gəlir. Abbas heyvan kəsir, çörək yeyir, münasibət qurullar. Bu hadisədən sora Abbas bir neçə dəfə Qalaya gedir, tanışı bunu heş evə də dəvət eləmir. Deyif, məni tanımadın? Deyif, yox, tanımadım. Abbas çıxıf gəlir. Bu tanışı bir gün gəlir Abbasgilə. Xoş-beş, on beş. Xoş gəlmisən, beş gəmisən. O söhbətin heç adın çəkmir. Abbas da xəsil42 əkmişimiş. Bu da iki qatırnan gəlmişimiş. Abbas deyir, bura ayı dadanıf, çarəsizdi. Bu da deyif ki, silahın var? Deyif, hə. Deyir, onu bu gejə qardaşın endirəjəh. Qatır da qaraltı görəndə donuz kimi xortulduyur. Bu kişi ikisin də atır. Gəlif deyir, canın üçün, vurmuşam ikisin də. Deyif, ola bilməz. Nə tez atdın? Səhər gediflər ki, öz qatırların vuruf. Abbas deyif, sən dəlisən, nəsən? Nə həyətinə gələn qonağı tanımırsan, nə kövşənə girən qatırı tanımırsan. XIX mətn Haçan axar bozbulannıx sellərin, Ağır obaların, uzax ellərin, Qüdrətdən bağların, əlvan otaxların, ......................................yadıma düşdü. Abbas bu şeiri oxuyanda Paşa bəy də deyif, Abbas, öz aramızdı, ikimiz də oranı gəzmişik. Orda qüdrətdən bağ nə gəzir? Bəziyirsən, yaxşı eliyirsən, yerin-yurdundu. Orda əlvan otax vardı? Abbas deyir ki, bəy, doğurdan yoxuydu? Paşa bəy deyir, ə, qara dam yoxuydu orda, filankəsin damı idi. Əlvan otax harda idi? Deyir, mən onu demirəm ki. Yadındadı, ordan gələndə Qırxqızın meydan üzündə biz bir kahada qaldıx. O kahanın adı nə idi? Dedi: – Allah evi. Qar yağdımı çölə gejə. İçəri bir damcı düşmədi ki? Üşümədik ki? Orda ləmpə qoymağa yer vardı, filan yer vardı, filan yer vardı. Nə dədəm düzəldif, nə nənəm düzəldif, qüdrətdən yaranıf da. Onu deyirəm da. Keçək o biri tərəfə. Qarağat yedik, morux yedik, əzgil yedik, alma yedik. Yadındadı, getdin filan yerdə tirəki43 yedin. Mən onu nəzərdə tuturam da. XX mətn Bir həci gəlif Suvada. Dini söhbətdər eliyirmiş ki, belə olajax, camahata belə can yandırajeyih. Abbas da deyif ki, əgər Ballı Məmməd ağzına bal dürməyi vuranda dili dolaşmasa, sən deyənə inanarıx. Abbas da ayı dərisinnən kürk geymişmiş. Bu söhbət gedif ona çatanda deyiflər, bu sözü sənə kim dedi? Deyir, orda bir qıllı kişi vardı, o dedi. Abbası çağırıflar ora. Abbas rəhmətdih gedif ora. Kürkü çıxardıf deyif, mənim qılım bu kürkdədi. Amma sənin qolunun güzəmi əlin üsdünə düşür, qıllı sənsən. Orda deyir: Məkgəyə getməknən həci olmaz hər ayı. Sözü doğru deyərəm, söyləmərəm əffayı, Sözün kəsir ki, Abbas, sən məni həcv eləsən, səni Qalağayına, Göyçaya qoburnatın yanına aparmasam, mənnən pis adam yoxdu. Deyir: Dilinə çox gətirmə Qalağayın, Göyçayı Onnar da tüpürəcək, olsa xəbərdar üzünə. XXI mətn Arvadı Aşığ Abbasa deyif ki, hamıya şeir deyirsən, birin də maa de da. Deyif, arvad, qorxuram küsəsən. Deyif, yox, niyə küsürəm? Deyir. Abbas deyir kişi, get ojağına Bir kom qaratikanı al qujağına, Bir sakkat qancığı qoy bujağına, Onnan yaşa, pis arvadnan yaşama. Ölüf getməz bu dünyanın əngəli, Acıxlandıranda yolar cəhli-cəngəli. Ölüm vaxdı Əzreyilin çəngəli Əlbət bil pis arvatdan yaxşıdı. XXII mətn Bir gün də özün vuruf azarrığa. Aləmə deyif ki, bu and, bu quran hakqı sirri aşsan başı kəsəjəm. Aləm deyif, a kişi, mən havaxt sənin sirrini aşmışam. Deyəndə deyif ki, yox ey, bu sirri aşma. Bunun da səkgiz oğlu oluf, bircə dənə də Teyfə adında qızı. Deyif, oğlannarımı çağır yanıma, mən ölerəm, vəsi eliyirəm. Gəlif deyir, ay oğul. Mənim elnən bir adım var, Paşa bəydən Sultan bəyə hamı məni tanıyır. Axı mən ölerəm, məni nətər götürəjehsiz siz, adıma layix dəfn ola. Biri deyif bir öküz gətirejəm (öküz nə gəzir), biri deyif bir kəllə qənd gətirejəm, biri deyif bir tay un gətirejəm. Başın götürüf deyir ki, belə-belə olasız. Nə ölmürəm, nə də vəsi eləmirəm. Onu mən öləndə gətirif verəjəhsiz o biri kəntdə Şahmirzə var, yeyif o Qızıl qəyənin altıynan gedəjəh. O maa lazım deyil. Gətirin indi verin yeyim, aj ölmüyüm. XXIII mətn Bir gün də deyir ki, gedəjəm paccahdan ulağ isdiyəm. Verər verər, verməz verməz də. Gedir paccahın elçi daşının üsdə oturur. Bunun qul-qaravaşı gəlir ki, paccah, elçi daşının üsdə adam var, siziynən görüşmağ isdiyir. Deyir, get gör nə isdiyir. Gəlir deyir, nə isdiyirsən? Deyir, yox ey, paccahın özünə deyəjəm, burda deyilməli söz deyil. Neçəsi gəlir qaytarır ki, yox ey, özünə deyəjəm. Paccah deyir, get çağır, görüm bu kimdi. Belə deyildi axı. Ordan deyirdilər filan şey isdiyirəm, mən də deyirdim filandı. O mənnən görüşmağ isdiyir. Aparır yanına. Deyir, nədi? Deyir, paccah sağ olsun, vallah, bunun daldalısı yoxdu, əl ulağım ölüf, şələli qalmışam. Oduna, suya, dəyirmana gedə bilmirəm. Gəlmişəm, maa bir ulax verəsən. Versən də, nənəyə, verməsən də, nənəyə. Paccah buna bir söz demədən ilxıçını çağırır yanına. Deyir, get ilxının içində beli yara cidav at var. Onu ver bu kişiyə. Götürər, nənəyə, götürməz, nənəyə. Gətirir cidav atı qapıya. Deyir, bağlayın onu mıxa. Ölər, nənəyə, ölməz, nənəyə. XXIV mətn Bir gün libası qolay imiş. Gedif oturufmuş məclisdə, heş bunu sayan olmuyuf. Gedir Sultan bəyin yanına, deyir ki, bəs belə-belə. Mən filan məclisə getdim belə qarşılandım, filan məclisə getdim belə qarşılandım. Amma filan kəndə getdim heş məni sayan olmadı. Deyir, əynin-başın nətər idi? Deyir, vallah, əynim-başım yoluğ idi. Dedim tanış kəntdi, burdan bura mən nə geyinim. Deyir, libasına görə səni tanımıyıflar. Təzdən gedir libasın dəyişir, bir ayrı toya gedəndə bunu çəkif aparıf başda oturdullar gümüşü papax başda. Oturanda pencəyin ətəyinnən tutur soxur boşqaba ki, ye pencəyim, ye, məni başa çıxardan sənsən. Sən olmasan mən ayaxda oturardım. XXV mətn Abbas bir də deyif balalarım, babalım boynuza, arvada sirr verməyin. Nə qədər yaxşı dosd olsa, qardaşınızın namın verməyin. Günnərin bir günü biri deyir, gətirin arvada sirr verək, o kişi bizə babal yıxıb, görək bu gerçəhdi, yoxsa səyf. Gedif paccahın bir ceyranın oğurruyur. Elə bil gətirir verir Gümüşə ki, bunu saxla, sora gəlif götürejəm. Gedif bir başqasınnan pulnan ceyran alıf, gətirif kəsir. Deyir, ay arvad, bunu bir sən bil, bir də mən. Paccah canımızı yığmışdı boğazımıza. Ceyranın kəsmişəm, yeyax yansın tökülsün, amma aşma ha. Deyir, yaxşı. Nəysə, elə oler ki, bir on günnən, iyirmi günnən sora bu, arvadı döyür. Çığırıf qalxır ayağa, tərpənir paccahın üsdünə. Deyir, paccah-aləm sağ olsun, ceyranını tapdın? Deyir, yox. Deyir, bəs mənim ərim sənin ceyranını kəsif yeyif. Paccah bunun ərini çağırtdırır. Deyir ki, mənim ceyranımı niyə kəsdin yedin? Deyir, paccah-aləm sağ olsun, nəysə kəsdim da. Deyir, onu çəkin dar ağacına. Bunu çəkillər dar ağacına. Yetirən mərmər qayalar atır, bu heş səsini çıxarmır. Biri çıkqılı daş atanda bu çığırır. Paccah deyir, onu açın, gəlsin görüm bir heylə daşdara niyə dinmədi, bu çıkqılı daşa çığırdı. Deyir, paccah-aləm sağ olsun, maa mərmər qayalar atannarın inəyin oğurramışam, onnarın atdığı daş məni yandırmadı. Amma çıkqılı daş atan surfamın başında oturuf yeyif, onçun onun daşı maa dəydi. Deyif, bə ceyranı neynədin? Deyir, ceyranı vermişəm filankəsin qapısındadı, arvadı sınayırdım. Deyir, hə, Abbasın bu sözü düz çıxdı. Gedir bir qoyunu öldürür, bükür bir ağa. Gedir dosdarının qapısına ki, bəs salva atdım, qonşunun uşağını öldürmüşəm. Bunu gizdə. Deyir: – Ə, sürü çıx get əynə. Mən sənin qanını gizdiyəmmərəm. Axır toçqada gəlir qardaşının üsdünə. Neçə il də küsülüdü. Deyir: – Ə qardaş, sən hara, bura hara? Məni dindirmirsən, danışdırmırsan. Buraya niyə gəlmisən? Deyir: – Ay qardaş, belə bir qana düşmüşəm, özü də neçə ildi küsülüyük, görürsən üsdünə gəlmişəm. Bəs qonşunun uşağına salva atdım öldü, götürüf qaşmışam üsdünə. Deyir: – Ə, yaxşı eləmisən, əlin içinnən gəlif. Girif pəyənin içində qəbri qazır. Atı da çəkir pəyəyə. İsdiyir meyidi götürə gizdiyə görür erkək qoyundu. Deyir: – Ay qardaş, niyə maa deyirsən ki meyitdi? Deyir: – Qardaş, üzə ağ olmuşamsa, qələt qırmışam. Dosdara yedirtmişəm, saa yedirtməmişəm. Babam maa bir məsləhət verdi, mən onu sınamışam. İndi nə aylə, nə zad, qardaşın yerin heş nə vermir. XXVI mətn Şahbulağ ərazisində Pərioğullar bəyi oluf. Bu bəy xəbər göndərif Paşa bəyə ki, paşam, sizdən bir nəfəri sel gətirif bura. Bunu nətər dəfn eliyək? Bu, Aşığ Abbası çağırır ki, belə məktub yazıf, buna nə cavab verək. Deyir ki, paşam, sel aparan ayı olar. Ona xəbər göndər ki, dədəni-babanı nətər dəfn eləmisənsə, onu da heylə dəfn eylə. Bu da gəlif çatıf buna. Bu bəy dağa gedən vaxdı Paşa bəy Aşığ Abbasa deyir ki, ayrı heş bir kəsə demirəm, özün gedərsən ona elə bir qisas eliyərsən olmuyan kimi. Gəlillər Taxtabaşına, orda düşüllər. Bəy heyvanı yan-yön eliyir. Yağınnıx imkan vermir. Bir alıxlı öküz köşdən yayınır qırağa çıxır. Aşığ Abbasa da bu lazımmış. Bunu götürür, yolnan rəddi düşə-düşə gətirif çıxardır qapıya. Bilir ki, bunun rəddiynən gələjəhlər. Kəsir, soydurur, ətinnən doğruyur pişitdirir ki, arvad, qonax gələjəh, yemək hazırra. Çul alığı da qoyur ojağın qırağına. Bu kişi gəlir deyir ki, mənim öküzümü gətiriflər bura, rəddini gətirmişəm düz sənin qapına çıxır. Deyif ki, qardaş, gətmisən lap yaxşı eləmisən. Burdan belə mənim boynumadı. Harda olsa, öküzünü tapajam. Bu oturur. Arvada deyir ki, çaydan-zaddan gətir bu kişiyə. Yoldan gəlmisən, aj olarsan. Ye-iç, onnan sora danışarıx. Öküz yiyəsi görür ki, saz asılıf ordan. Aşığ Abbas buna and-aman eliyir. Deyir ki, qardaş, görürəm and-amana inanası döyülsən, saznan and içəjəm sana. Öküzün nişanasın deyir. Deyir ki, Alnında doşan təpəli, Qoltuğunda xalı cöngənin. Altında çul alığı, Ağzında yağı cöngənin. Əyər axtarış eyləsən, Çıxar baş-ayağı cöngənin. Bu kişi deyir, əyə, qardaş, mən ölüm, hakq aşığısan, bunu sən hardan bilirsən? Daa burdan belə qaldı sana. Mən qayıdım xəbər verim. Bu qayıdır bəyə xəbər verir. Bəy deyir ki, ə, nəyin üsdə oturmuşdun? Deyir, vallah, bir qara keçə idi, üsdündə oturmuşdum. Deyir, bə Abbas nə dedi? Dediyin təkrar eliyəndə deyir ki, da burdan belə getməyin adı yoxdu. Ordan addıyır Murov dağına, da o dağa getmir. XXVII mətn Bizim dağlara vaxdilə elat gəlif-gedirmiş. Elat gəlif axşam Piçənis çayının üsdündə gejəliyir. O vaxdı elatın yükü atnan, öküznən daşınırdı. Alıxlı öküzün biri yoxa çıxır. Hava nəmişdi imiş. Səhər durullar ki, öküzün biri yoxdu. Başdıyıllar öküzü gəzməyə. Yer nəmişdi olduğuna öküzün izi düşüf. Bunun arxasınca gedif çıxıllar Aşığ Abbas olan kəndə. Gəlif qapıya deyillər ki, öküz itirmişik, yük qalıf yerdə, çətin vəzyətdəyik, bizə kömək elə. Deməli, Aşığ Abbas da çatan kimi kəsif öküzün ətini, qazanın içində bişirillər. Çətin vəzyətə düşüf. Öküz yiyəsi gəlif, ət burda bişir. Aşığ Abbas deyir ki, mən oğru deyiləm. İsdiyirsən saa nejə deyirsən, and verim. Hələ arvadına da deyir ki, o sazı ver, bu kişiyə saznan cavab verəjəm. Saz da müqəddəsdi. Deyir, itikçi aj olar. Öküzün ətinnən də qoyur qabağına. Sazı çalır, deyir ki: Alnında dooşan təpəl, Qoltuğunda dağı cöngənin. Altında çul alığı, Ağzında yağı cöngənin. Əyər axtarış eyləsən, Çıxar baş-ayağı cöngənin. Deyir bu oxuduğum hakqı, mənim öküzdən xəbərim yoxdu. Kişi də buna inanır, durur gedir ki, sən heç oğruya oxşamırsan. XXVIII mətn Bir gün Bərdə rayonunun Alpout kəndində yaşıyan Adgözəl bəy ətraf rayonnarın bəylərini qonax çağırır. Bir rus qızını almışdı. Həm bir toy məclisi kimi, həm də qonaxlıx kimi bütün bəyləri dəvət eliyir. Allah rəhmət eləsin, laçınnı Sultan bəyi də dəvət eliyir. Sultan bəy Abbası da özüynən götürür. Hər bəyin yanında hazırcavab bir adam olurmuş. Məclis boyu bəylərin yanında olan hazırcavablar bir-birilərinə söz atıllar. Nə qədər söz fırranır Sultan bəyin hazırcavabı olan Aşığ Abbas sakit dayanır. Sultan bəy buna nə qədər işarə eliyir ki, bir kəlmə də sən de da, bəs məni biyabır eliyirsən. Nə qədər eliyir dinmir. Məclisdə çox sözdər fırranır. Bəylərdən hansınınsa hazırcavabının biri deyir ki, üzdən irağ, bir ulağı elə örgətmişəm ki, kitab oxuyur. Deyillər, nətər? Çıxıllar çölə, bir ulax gətirillər. Kitabı qoyullar qabağına. Kitabı diliynən çöyürür, çöyürdükcə də anqırır. Sultan bəy Aşığ Abbası çəkir qırağa ki, ə yekə kişisən, məni biyabır eləmə, bir söz də sən de. Yandım töküldüm. Abbas dinmir. O vaxda qədər ki, məclis dağılır. Bəylərə deyillər çıxın çölə, yerrər salınsın ki, gəlib yatasız. Aran yeridi, sahələrdə çakqallar ulaşırmış. Abbas bəylərin birinin hazırcavabınnan soruşur ki, bu nə səsdi gəlir? Deyillər ki, bir dəsdə aşıxdı, gedif o yiyəsizdihdə oturub çalıb-oxuyullar. Abbas yenə dinmir. Sultan bəy Aşığ Abbasa deyir ki, qayıdanda orda sənnən hak-hesabı çəkəjəm. Bəylər dəvət olunur ki, gəlib yatsınnar. Sultan bəy deyir ki, Abbas, gəl. Deyir, bəy sağ olsun, mən burda qala bilmərəm. Sultan bəy hiss eliyir ki, bunda nəsə söz var. Ə, deyir, gəl içəri. Deyir, yox ey, mən burda qala bilmərəm. Deyir, niyə? Deyir, bir yerin mollası ki, ulağ olajax, aşığı da çakqal orda kişi qalmaz. Mən getdim, səni bilmirəm. Sultan bəyin rəngi açılır. Qayıdanda on toxlu ənam verir ki, bu da sənin o sözünün hakqı. XXIX mətn Aşığ Abbas Dərələyəzdən bir qız sevir. Məhəbbət də on cürədir. Onun dokquzu ötəri hisdi, bircəsi ilahi məhəbbətdi. Heylə vurulur bir gözələ. Demək, Dərələyəz Ermənistan tərəfdədi. Aramızda da böyük dağ silsiləsi var. Aşığ Abbas özü Piçənisdəndi. Orda qohumu da varmış. Qohumugildə qalır ki, bu gözəli görə, eliyə. Qış düşür yollar bağlanır. Qar tayalanır elə olur ki, külək yumşax qarı gətirir iyirmi-otuz metr qar zirvəsi yaranır. Keşmək mümkün olmur. Orda deyir ki, Necə gedim Kürdhajıya, Tutuf yolum Selim gədiy. Qala bilmirəm qürbətdə Yada düşüb elim, gədiy. Təkədonduran yavadı, Qırx qız dərdimə davadı. Oylağım Sarı babadı Mıxtökəndi yolum, gədiy. Yaz ola yollar işdiyə, Aşam Şəlviyə, Daşdıya. Aşığ Abbas, Qışqaşdıya Düşə bir də yolum, gədiy. Yüklə 8,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|