Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu azərbaycan folkloru antologiyasi (Cəbrayıl, Ağdam, Laçın, Qubadlı, Zəngilan, Ağcabədi və Kəlbəcər rayonlarından toplanmış folklor nümunələri) baki – “Nurlan“ – 2012

XVII mətn

Sultan bəyi Arazdan keçirən də mənim bu qardaşımnan yatır­dı balinsiyada, adı Cənnət kişiydi. Deyirdi ki, qatırrarı yüklə­mişik, Sultan bəyi o taya keçirəsiyik. Onda gördük kü, üç atdı gəlir. Deyir, Sultan bəy ehtiyat eliyir ki, birdən bunun dalınca gəlmiş olarlar. Onatılanı siyirdi, yarğana qısıldı. Atdılar gəldi yolnan çıxdı getdi. Dedi ki, Cənnət kişi. Dedim, bəli, bəy. Dedi, gedəndə deyər­sən ki, Sultan bəy deyir ki:

Mən aşığam, yar qana,

Yar sirrini yar qana.

Gör bəy nə günə qalıf

Sığınıfdı yarqana.

116. XOSROV BƏY
Xosrov bəyi tutuf Bayıl türməsinə salmışlar. Əmim uşalqları Almurad, Xanmurad bir xurcun qızıl götürüllər, atnan gedif çıxıllar Bakıya. Nərman Nərmanovnan da Xosrov bəy Odessada bir yerdə oxuyuflar (Atam Xosrov bəy haqqında çox söhbət eliyirdi. Kəndə gə­ləndə uşaqları yığırdı aparırdı çəmənliklərə, göstəriş verirdi ki, bu otdan yığın, bu çiçəkdən yığın. Soruşurdux ki, bəy, bu nə üçün­dü? Dedi, filan şeyin dərmanıdı. Yığırdı onnarı, aparırdı). Nəysə, Almu­rad­nan Xanmurad bir xurcun qızılnan gedif çıxıllar Bakıya. Çox çə­tinniknən Nəriman Nərimanovu tapıllar. Onunnan görüşül­lər, deyil­lər gəlmişik Xosrov bəyi aparmağa. Deyir ki, mən kağız yazıf verə­jəm, bircə saat ərzində Xosrov bəyi apardız, apar­dız, apar­madız onu edam eliyəjəhlər. Bular Nəriman Nərima­nov­dan alırlar kağızı, gəti­ril­lər türməyə. Türmənin qapısında rus babulyası oturufdu. Deyillər, Nəriman Nərimanov kağız verib Xosrov bəyi aparmaq üçün. Deyir, o, xalq düşmənidi, vermərəm. Onda bir xurcun qızılı qaldırıf qoyul­lar rusun qabağına. Qızılı görəndə gözləri dörd olur. Bir at da özdə­riynən götürmüşdər. Çapıllar üzü bəri. İki gün, üş gün durmadan gə­lillər. Mil-Muğan düzünə çatanda yolu azırlar. Rəhmətlik Xanmurad əmim söhbət eliyirdi ki, bəy oturdu. Heş nə yox idi, quru çörək vardı. Çörəyi kəsdi qoydu ağzı­na, nə qədər çeynədi uda bilmədi. Qayıtdı dedi ki, millət yolunda ağzım dəyirmana döndü, ay allah.

Heylə olur Türkiyəyə gedir, müharibə başdıyanda da gəlir Almaniyaya. Almaniyada əsirləri qırıllarmış. Ayırd eliyə bilmir­lərmiş bunun hansı yəhudi, hansı azərbaycanlıdı. Onnar da əsasən yəhudiləri qırırmışdar. Orda köməyə Xosrov bəy çatır. Həkim kimi sübut edir ki, yəhudilərin sünnəti aşağıdan yuxarı kəsilir, amma azərbay­canlıların sünnəti yuxarıdan aşağı. Heylə olur azərbaycan­lı­ları azad edir.

Mənim atam müharibədə əsir düşür. Özü söhbət eliyir ki, əsirlikdə olanda aramıza adamlar gəldi, dedilər ki, Məmmədəminin adamlarıyıx. Hitler Rusiyanı məğlub edir, biz də yavaş-yavaş qoşun hazırrıyırıx. Qoşun burdan Azərbaycana gedəjəh, Azərbaycan azad olajaxdı. Kim tərəfdardı? Siyahı tutdular, kim tərəfdardırsa, onun adını siyahıya yazırdılar.