Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu azərbaycan folkloru antologiyasi (Cəbrayıl, Ağdam, Laçın, Qubadlı, Zəngilan, Ağcabədi və Kəlbəcər rayonlarından toplanmış folklor nümunələri) baki – “Nurlan“ – 2012

III mətn

O vaxdı iki nəfər örgənir ki, Ağdərə tərəfdən Kürdoğlu Mə­həmməd gələjəh. Gəlif giriflər körpünün altına ki, gələndə atalar. Kürdoğlu Məhəmməd gələndə bunnarı nətər əsməcə tutursa, silah yaddarınnan çıxır. Ona güllə atmağa cəsarətləri çatmır.

IV mətn

Laçının Zağaltı kəndində Kürdoğlu Məhəmməd oluf. Kəlbə­cər­nən Laçının qonşu ərazilərinə altı ay hökumət adamını burax­mıyıf. Bunun ölümü necə olufdu? Kürdoğlu Məhəmməd getdiyi yerdə havayı bir güllə bunun boynunu yalıyıf keçir. Deyir, uşaxlar, bu mənim əcəlimdi. Deyillər, Məhəmməd, sənə neyniyə bilər bu güllə? Deyir, yox, mən bir belə vuruşmalardan çıxmışam mənə heş nə olmuyuf, bir havayı güllə gəlif məni tapdısa, bu mənim əcəlimdi. Doğurdan da, onnan ölür. Yara hovluyur çirk eliyir, onnan ölür. Bunun çox etibar elədiyi əmisi oğlu olur. Mən o kəndi gördüm. Kən­din qabağınnan çay keçirdi, çayın o tayında talalar vardı, bun­na­rın orda əkin yerrəri olur. Bunun əmisi oğlu bunun qəbrin qazır, orda basdırır. Qəbrin üsdünü şumluyur taxıl əkir. Çuğulçular bol­şeviklərə xəbər verir, gəlif bunun meyidini qazıf çıxarıllar. Onu Mehdi dayı da görmüşdü. Deyir, meyit nətər vardı elə heylə idi, təkcə bığının bir tərəfi çürüyüf düşmüşdü.

V mətn

İmamqulu adında bir adam olufdu, ona xəyanət eləmək isdi­yif. Qaçaxlarda belə adət var. Növbəynən gedif ayləsiynən görü­şür, paltarın dəyişir, dincəlir. İmamqulu da Kürdoğlu Məhəm­mət­dən icazə alıf gəlif öz ayləsiynən görüşəndə NKVD onnarın kəndinnən oluf, bunu dilə tutur, şirnikdirir. Deyir, bəs Kürdoğlu Məhəmmədi öldür gəl, səni üzə çıxardajam. Bir belə külfətin var, sənin höku­mətnən nə ədavətin var? Başdan çıxarır da bunu.

Nəysə, bu qayıdanda Məhəmməd xəbər alır ki, nətər getdin, nətər gəldin? Dincələ bildinmi? Kürdoğlu bunun üzünə baxan kimi bilir ki, bunun fikri dəyişib. Gecə yatanda deyillər ki, kim keşikdə qalacaxdı? Məhəmməd deyir İmamqulu yatıb dincəlib, neçə gündü evdədi. Siz yatın, bu axşam İmamqulu olacax keşikdə. İmamqulu da deyir ki, sən öl, Allah elə mənimkini verif. Yeyillər, içillər, hərə öz yapıncısına bürünüb yatır. Məhəmməd də getdi bir ağacın di­bində yapıncıya büründü yatdı. İmamqulu fırranır bir o tərəfə, bir bu tərəfə. Xain xoflu olar. Gejədən xeyli keşmiş beşatılanı çəkir güllənin beşini də boşaldır bunu kəlləsinə. Demə, Məhəmməd də kötüyü büküf qoyub yapıncısına, özü kənarda gizlənmişmiş. Bu yapıncını gülləliyəndə yannan çıxıb deyir, İmamqulu, heylə atmaz­dar ey, belə atallar. Bir gülləynən vuruf öldürür.
VI mətn

Kürdoğlu Məhəmmədin anası Kolanı oluf, amma atası Kəlbə­cərin Qaraçannısınnan oluf. Qaraçannı kəndi bizdən getmədir. Bi­zim qohum-öyladımız o kəntdə idi. Çələkdarlılar itdərini öldü­rüllər. Bunun üsdündə qardaşı bir adam vurur. Bunun qardaşı Yunusu vu­rullar. Onun qaçaqlığı bunnan başdıyır. Çələkdarda Otaxkənd de­yillər, onu yernən yeksan eliyir.

Bizim rayonda Daşdılı Xasay olur. Çox ciddi gəzillər ki, Kürdoğlunu tutub öldürəllər. Bu da tükünə ilişmirmiş. Kəlbəcərin bangını işğal eliyir, bangı iki ay qaçaqların hesabına işdədir. Daş­dı­lı Xasay gəlib çıxır Ağcaqıza ki, Qaraçannılar orda dağda yaylax­dadı. Məhəmməd də atın hörükləmişdi. Görür atriyard kom tökül­dü. Bunnar gələndə atriyadı aparıllar Məmiş uşağına, əmimin qa­yın­narı evinə. Məhəmməd də gəlir. Rəhmətlik Xasay kişi tanıyır bunu, amma biruzə vermir. Deyir, Məhəmməd gəlsin, işimiz var. Mə­həmməd də özünü biruzə vermiyif. Qoyunnar kəsilir, qollar doğ­ranır, kabab, qızartma, yemək-işmək. Arada bir deyirmiş ki, ni­yə Məhəməd gəlmədi, biznən görüşmədi? Deyirlərmiş, gələjək, na­rahat olma, xəbər göndərmişik. Surfa yığışannan sora deyir, başı­nıza dönüm, Məhəmməd mənəm. Nə dərdiniz var maa deyin. Xa­say tanımışmış. Deyillər ki, Abdullayev məsləhət bilir ki, sən çıx üzə, sənə təminat veririk. Deyir, yox, hələ mən qardaşımın ala itinin qanını almamışam. Onnan sora olar ordan çıxır gedir.

Aradan bir az keçənnən sora milisyalar gəlif Kürdoğlunun arvadını Umutdudan aparıllar Bərdəyə. Oğlu Əfqan da arvadın qujağında imiş. Məhəmmədə deyillər ki, həyat yoldaşını apardılar milisyaya. O da atın minir gəlir, atın bağlıyır milisyanın qabağına, girir içəri. Girir ki, arvadı bir isdolda oturuf, əmcəyini çıxarıf verib uşağın ağzına, yaylığın da atıb üsdünə ki, döşü görünməsin. Salam-zad vermir. Arvadına deyir ki, az, mən kiməm? Deyir, ay qardaş, mən nə bilim sən kimsən. Deyir, bax gör mən kiməm, məni tanı­mır­san? Deyir, tanımıram. – “Aaz, əməlli bax”. “Tanımıram” – de­yən­də onatılanı çıxardır deyir, o qujağındakının ölmüşünə, səni bu saat burda vura­jam. De görək mən kiməm? Deyir, Allah evini yıxsın, Kürdoğlu Məhəmmədsən. Belə deyəndə milisə deyir ki, arvadı hardan götürmüsüz apararsız oraya. Sizi də izdiyəjəm. Qa­çax mənəm, arvad yox. Milisi qoşublar. Arvad özü nağıl eliyirdi ki, tez-tez milis maa deyirdi, bajı, görən məni atmıyajax? Deyirdim ki, qorxma ey, qorxma, atmaz. Aparır qoyur Umutduya, qayıdır gəlir.