Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu azərbaycan folkloru antologiyasi (Cəbrayıl, Ağdam, Laçın, Qubadlı, Zəngilan, Ağcabədi və Kəlbəcər rayonlarından toplanmış folklor nümunələri) baki – “Nurlan“ – 2012

5. ÜÇ BACI
Üç bajı varıymış. Bınnarın anası ölmüşmüş. Anaları hələ öl­məmiş atalarına deyib ki, mənim qolumu kəsib, əskiyə büküb di­var­dan asarsan. Öyəy nənə döyəndə deyərsən ki, mənim qızdarımı bunnan döy. Öyəy nənə də həmişə qızdarı bunnan döyərmiş. Hə­mişə də döyəndə xayınnığı tuturmuş ki, axı mən bı qızdarı gündə neçə dəfə döyürəm, ama heş nə olmur. Qızım, öyəy nənə qızdarı hər dəfə döydükdə qızdar daha da pərvazdaşırmışdar. Bir gün uşax­lar evdən çıxanda tez uşaxları nəynən döymürdü, onu açıb görür ki, həə, bı anasının qoludu. Bı qolı atır əənə. Gətirir bının yerinə bir ağaş tikir. Qızdarı döyür, yola vermir. Ərinə deyir ki, bı qızdarı neyniyirsən elə, bınnarnan bir yerdə qalmax istəmirəm. Kişinin alajı kəsilir qızdarına deyir ki, bala, durun meşiyə armud yığmağa gedək. Gedillər meşiyə. Qızdarına deyir ki, toplaşın ağacın altına. Onnarın başdarına da bir palaz örtüb deyir ki, mən ağaja çıxıram armud yığam. Ama başuzu mən açın deyənə qədər açmıyın. Armud başıza tökülər, ağrıyar. Kişi çıxır ağaja, satılını asır ordan. Keşmiş­də axı satıl olurdu. Satıl dəmirdən olurdu, onnan pıçax itiliyirdilər. Hə, satılı ağajdan asır. Hərdən külək əsdikcə ağaja dəyib takqıl­dıyırmış. Qızdar da elə bilir ki, dədələri armud çırpır. Ama bir az keçənnən sora qızdar başdarını açırlar ki, görəh nə oldu dənə. Gö­rüllər ki, dədələri nə gəzir? Çıxıb gedib. Takqıldıyan bir dəmirdi, satıldı. Bınnar bir müddət meşədə girrənif­lər, başdarını qatıflar. Al­lah verənnən meşədə nəysə tapıb yeyillər dana.

Bir gün qızdar deyirlər ki, ona kimi sayajeyih³⁴. On hansımıza düşsə, onu yeyəjeyih. Bərk ajmışmışlar. Xırda qız sayanda özünə düşür. Bına düşəndə deyiflər ki, bajı, səni yeyəh. Xırda qız deyir:

– Bajı, məni yemiyin. Qoyun gedim yaxınnarda bir tavla var, bəlkə bir şey tapdım ordan. Gətirərəm, yeyərik.

Tavlıya gedəndə görür ki, ordan bir adam çıxdı. Keşmişdə tavlalara külfə qoyurdular pəncərə fason, xırdaja olurdu. Ordan girif içəri. Görüf ki, padşahın atını bağlıyıflar qırxa. Ata kişmiş tökmüşmüşlər. Qırx gün bu ata kişmiş verillərmiş ki, kökəlsin. Qız da hər gün gəlib atın qabağından kişmişi götürüb aparıb üç bajı yeyirmiş. Qırx gün Allah-taala bınları dolandırıf.

Bir gün padşah vəzirinə, vəkilinə deyir ki, gedin atımı gətirin, görüm atım nətərdi. Atı gətirəndə padşah görür ki, at bılın-bılın bılanır, lap arıx oluf. Padşah deyir ki, bəs vəzirin başını vurajam. Vəzir deyir ki, kişmişdəri mən yeməmişəm. And-aman eliyir. Vəzir padşahdan üç gün möhlət alır ki, bı işi kim eliyifsə, tapıf gətirsin. Vəzir gəlib busur. Görür bıdı, bir gözəl qız gəldi. Külfədən içəri girib kişmişdəri yığanda vəzir onu tutur. Deyir:

– Bala, sən mənim evimi yıxansan.

Qızı padşahın yanına aparır. Padşah:

– Niyə belə eləmisən? – qızdan soruşur. Qız da, bala, mən nətər saa danışdım ha, o da bajılarının başına gələnnərin hamısını padşaha danışır. Elə bırdaca padşahın oğlunun kiçik bajıdan xoşu gəlir. Kiçik bajını padşahın oğlu alır. Birini vəzirin oğlu, birini də vəkilin oğlu alır. Qızdara deyillər ki, siz nə bacarırsınız, əlinizdən nə gəlir? Biri deyir, mən bir yumurta bişirirəm yeddi aləm yeyə, genə artıq qalar. Biri də deyir ki, mən bir gəvə toxuyuram hamı oturajax, gənə artıx qalar. Xırda bajı, yazıx deyir ki, mən də bir oğlan doğajam bir teli gümüş, bir teli qızıl olajey. Bajılardan biri yumurtaya o qədər duz tökür ki, heç kəs əlini uzatmır. Biri də xal­çıya o qədər iynə batırır ki, heç kim otura bilmir. Deyillər, həə, bınnarın dediyi oldu. Qaldı xırda bajı.

Bir gün xırda bajının uşağı olmax vaxtı gəlir. Padşah bir qarı çağırır. Sən demə, bı qarı köpək qarı olur. Padşahı isdəmiyən bir vəzir qarıya deyir ki, əgər uşaq deyildiyi kimi doğulsa, onun başını əkək. Uşağı götürüb yerinə bir it küçüyü qoyullar. Uşağı aparıb qamışdığa atıllar. Sora padşaha muşduluğa gedillər ki, bəs padşah sağ olsun, sənin gəlnin belə deyib, sözünə vədə olmuyub, bəs küçük doğub. Yoldaşı bını aparıb azdırır. Deyir ki, ta get başı saxla. Yoldaşı da bını sevirmiş. Özü də pis olur. Çıxıb gedir şikara – uzax bir yerə. Gedif, ta qəyitmiyif.

Çoban varmış kəndin heyvanını otarırmış. Görür ki, bir keçi sürüdən ayrılıf gedir bir qamışdığa girir. Ta çobanın ağlına nə gə­lər. Sora axşam keçinin yəəsi gəlir çobanın üsdünə. Dalaşıb ki, bəs sən mənim keçimi hər gün sağırsan. Çoban and-aman eliyir ki, mən sağmamışam. Şübhələnir. Çoban busur, görür keçi genə qamışlığa girdi (Bala, bını Allah-taala eliyir. Qurban olum Allaha. Bəənnən alır, əənnən də verir. Allah-taaladan olur, bı da o uşağa butax çıxır). Çoban busuf görür ki, bir oğlan uşağı keçinin altında əmir. Bir gö­zəl uşaxdı, qızıl-gümüş telləri alışıb yanır. Uşağı tutur sevinə-se­vinə aparır evinə, saxlayır. Bir müddət yekəldir. Uşağa qoyun dəri­sinnən bir papax tikdirir. Örtür başına, deyir papağını aşma, papaxlı oyna. Uşax gedir oynamağa. Bir gün belə, iki gün belə. Bir gün uşaxlarnan güləşəndə papağı düşür. Görüllər ki, bu uşağın bir teli qızıldı, bir teli gümüşdü. Baxıllar ki, uşax alışıf yanır. Hamı da belə bir işin nə vaxtsa olduğunu bilirmiş. Tez padşahın yanına qaçıllar ki, bəs qızıl-gümüş telli bir uşax var, onu çoban saxlıyır. Padşah çobanı yanına gətizdirir. Soruşur:

– Bəs nədi bu?

Çoban da mən nağıl elədiyim kimi qəşəh padşaha nağıl eliyir. Padşah barmağını dişdiyir, deyir:

– Elə bu mənim nəvəm olajax.

Uşağı gətizdirir. Axı uşağın atası o vaxtdan çıxıb getmişdi. Padşahın oğlu başa düşür ki, arvadı düz deyirmiş. Köpəh qarını ça­ğırıllar. Qarı qorxudan boynuna almır. Soradan deyir ki, bir adam de­mişdi belə elə, mən də elədim. Padşah həmin adamı çağıtdırır boy­nunu vurdurur. Köpək qarını bir aj atın quyruğuna bağlayıb çölə ötürür.

Padşahın oğlu düşüf kəndbəkənd ayləsini axtarır. Axırda tapıf gətirib. Yığılıflar bir yerə. Qırx gün, qırx gejə toy vırdırıf, yeyiflər, içiflər, mətləblərinə keçiflər.