Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu azərbaycan folkloru antologiyasi (Cəbrayıl, Ağdam, Laçın, Qubadlı, Zəngilan, Ağcabədi və Kəlbəcər rayonlarından toplanmış folklor nümunələri) baki – “Nurlan“ – 2012

104. LALƏZAR KÖRPÜSÜ
Laləzar körpüsü Bərgüşad çayının Əliquluuşağı sahəsində tikilmiş yeganə körpü idi. Körpü iki aşırımlı, iki gözdən ibarət idi. Körpü Əliquluuşağı kəndi ilə Gürcülü kəndini birləşdirirdi.

Körpünü bizimlə həmsərhəd olan Xınzirək sakini milliyyətcə erməni Laləzar özünün maliyyəsi hesabına tikdirmişdi.

Deyilənə görə, Laləzar ticarətlə məşğul olarmış. Başqa rayon və ölkələrdən mallar gətirib öz yerlərində satarmış.

Bir gün yenə Laləzar mal gətirmək üçün gedirmiş, qarşısına qoyun otaran bir adam çıxır. Çobanın əlində səliqə ilə düzəldilmiş bir daş olduğunu görür və soruşur ki, bu nə daşdır. Çoban cava­bın­da deyir ki, xoşum gəlir, üzərində naxışlar var, evə apara­cağam. La­lə­zar alıb daşa baxır, görür ki, daşın üzərindəki naxış deyil, yazıdır və bu sözlər yazılıb: “Bu daşın altında üç küpə qızıl var, kim tapsa əbədi qalan suvab bir iş görsün”. Laləzar daşı çobana qay­tarıb deyir:

– Bu daş müsəlmanların ibadətgah yerindən götürülüb, apar haradan götürmüsənsə həmin yerə də qoy. Yoxsa xeyir görməzsən, həmin ibadətgah sənə qənim olar.

Çoban qorxusundan daşı aparıb götürdüyü yerə qoyur. Lalə­zar həmin yeri yadında saxlayır, çobandan ayrılıb bir qədər gedir, sonra isə geri qayıdır və axşamı gözləyir. Axşam qaranlıqda həmin yerdə axtarışa başlayır, qızılları tapıb küpə qarışıq torpaqdan çıxa­rır. Əziy­yətsiz qazandığı bu pulları Xınzirəyə gətirir. Bir müd­dət­dən sonra daşın üzərində yazılan cümləyə əməl etmək fikrinə düşür. Çox fikir­ləşdikdən sonra Bərgüşad çayının üzərində körpünü sal­maq qərarına gəlir. O zamanlar erməni kəndinin adamları da Süsən meşə­sindən odun aparırdılar və həmin çayın üstündən keçməli olurdular.

Laləzar fikirləşmədən işə başlayır. Körpünü salmaq üçün güclü mütəxəssis lazım idi. Laləzar kənardan həmin mütəxəssisi tapıb körpü salınan yerə gətirir. Həmin mühəndis körpü salınan yeri müəyyənləşdirir. Dayağın biri Bərgüşad çayının tən ortasında ol­ma­lı idi. Bərgüşad çayının sol sahilində 50-60 ton ağırlığında bir ağ daş varmış. Erməni üzünü mühəndisə tutub deyir:

– Nə istəyirsən sənə verirəm, elə et ki, bu qaya Bərgüşad çayının düz ortasına düşsün.

Mühəndis çox fikirləşib götür-qoy etdikdən sonra işə başlayır. Deyilənə görə, mühəndis partlayıcı vasitəni daşın ətrafına elə düzür ki, daş istənilən yerə düşür. Deyilənə görə, Laləzar erməni qol götürüb oynayır və mühəndisə də istədiyi qədər pul verir.

Körpünün dayaqlarından biri hazır idi və Bərgüşadın sağında, solunda salınacaq dayaqlar qalırdı. Laləzar dayaqların yerini göstə­rib bünövrənin qazılmasını tapşırır. Kənd ağsaqqalları söhbət edir­lər ki, bünövrəni fəhlələr qazıb qurtarırlar. Lakin quyulara sızan suyu quruda bilmirmişlər. Erməniyə deyirlər ki, burada körpü sal­maq olmaz. Laləzar onlara baxıb qızıl kisəsinin birini sağ gözün bünöv­rəsinə, birini də sol gözün bünövrəsinə atıb deyir:

– Bunlar suyu qurudarmı?

Bundan sonra bünövrənin suyunu gecə ilə qurudub tez də bünövrəni doldururlar. Beləliklə körpünün dayaqları hazır olur və tikintiyə başlamaq olar. Deyilənə görə, usta və fəhlələrin yeməyini Laləzar yaxın kəndlərdən alırmış. Amma yumurtanın balacasını götürmürmüş. Kəndin dünyagörmüş kişiləri deyirlər ki, bir adam qucağına bir daş alıb gətirirdisə, erməni o daşın pulunu çıxardıb verərmiş və o adama deyərmiş savabıma şərik olma.

Körpünün bünövrəsinin qoyulduğu və tikildiyi tarix məlum deyil. Deyilənə görə, XIX əsrin əvəllərində tikilib. Həmin vaxtdan da körpüyə Laləzar körpüsü adı verilib.

1870-ci ilə yaxın bir vaxtda körpünün Bərgüşad çayının sol tərəfindəki aşırımı uçub yararsız hala düşüb. O illər artıq Laləzar həyatda yox idi. İşlərini oğlu Xoca Simon davam etdirirdi. Atanın bütün varidatı da oğlu Simona qalmışdı. Körpünü uçması Simonu dilxor eləmişdi. Xoca Simon atasının yadigarı olan körpünün uç­muş hissəsini yenidən düzəltmək istəyir. Bunun üçün hazırlıq gör­məyə başlayır. 1870-ci ildə uçmuş körpünün bərpası qurtarır. Bərpa edil­miş körpünün görünüşü əvvəlkindən fərqlənir. Kör­pünün sol his­sə­sinin sağ tərəfinə görə təzə inşa olunduğu kənardan aydın görünür.

Xoca Simon körpünün uçmuş hissəsini düzəldib qurtar­andan sonra deyir: “Kaş o biri aşırım da uçaydı, onu da düzəldib rahat olaydım”.

Erməni körpünün həmin hissəsinin uçacağını nəzərə alıb banka əlli min qızıl pul qoyur və övladlarına tapşırır ki, körpü nə vaxt uçsa yenidən tikdirərsiz. Xocanın nəvələri Sovet dövründə pu­lu almaq üçün çox səy göstərsələr də, buna nail ola bilmədilər.