Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu azərbaycan folkloru antologiyasi (Cəbrayıl, Ağdam, Laçın, Qubadlı, Zəngilan, Ağcabədi və Kəlbəcər rayonlarından toplanmış folklor nümunələri) baki – “Nurlan“ – 2012

128. KÜRDOĞLU MƏHƏMMƏD
I mətn

Daşdılı Xasay oluf, bizim kəntdə də sovet sədri işdiyif. Qoşun yığıllar ki, gedələr Kürdoğlu Məhəmmədi tutalar. Gedillər Tutqu çayının üsdündə boz atın belində Kürdoğlu Məhəmmədnən qarşıla­şıllar. Atam deyirdi Məhəmmədin beli üzük qaşı kimi idi, amma kürəyi enli idi. Məhəmməd görür ki, eşq²⁵ bundadı. Çıxardır onatı­lanı deyir ki, gəlin keçin gedin. Heş kəs başını qaldırıf üzünə baxa bilmir, keçif gedillər. Gedif bir çobanı tapıllar. Xasay düşür bu ço­banın üsdünə, verir şallağa ki, kopoğlu, Kürdoğlu Məhəm­mədin ye­rin maa de. Özü görüf ey, onun qarşısınnan keçif. Nədi ki, gəlsin desin getdıx döydux, vurdux, tapa bilmədik.

II mətn

Kürdoğlu Məhəmməd Kəlbəcərin Qaraçannı kəndinnən oluf. Hakimiyyətə qarşı mübarizə aparan bir adam oluf. Sovet hökuməti gələn vaxdı bunun bir qardaşını öldürüflər. Onu öldürən vaxdı üz­dən irağ, qapısında qızıl it oluf, iti də vuruflar. Kürdoğlu Məhəm­məd bir kəntdə qırx adamı öldürüf. Deyif, qızıl itin qanını aldım, qardaşımın qanı qaldı. Heylə sərt adam oluf. Özü də mənim qoja nənəm danışardı ki, ukqədər şəxsiyyəti göyçək adam idi ki, qəddar­lığ onun simasınnan bilinməzdi. Deyirdi, o başını yana eliyəndə teli düşürdü, tükünün hərəsi bir rəngə çalardı. Babamın qardaşı qoşuluf həmin Kürdoğlu Məhəmmədin dəstəsinə.

Onun harda yaralandığını heş kəs bilə bilmir. Ehtimal olunur ki, Ağdamın Əmirri kəndində yaralanıf. Otduğu yerdə havaya atı­lan güllə gəlif onun çiyninnən dəyif kürəyinnən çıxıfdı. Yaralı olan vaxdı gətiriflər (təhlükəli adam idi, onun izi harda görülsə, həmin nəslin kökün kəsərmişlər) babamgilin evinə. Bu da özün təhlükəyə atıf bu adamı saxlıyıf. Lolabağırda həkim Qara oluf, Kürdoğlu Mə­həmmədin yarasını müalicə eliyirmiş. Bir gün onun yarasına sü­ley­manı vurur ki, yaranı qaynadıf qovuşdursun. Elə olur o süleymanı axır onun bədəninə, zəhərrənmə verir, Kürdoğlu Məhəmmədin vəzyəti pisdəşir. Qoca nənəm deyərdi ki, onda mən cavan qız idim. Alma çiçəkləmişdi, maa dedi, qızım, qızım, get o almanın qanadın­nan bir çiçək qır gətir maa, onu iyliyim. Getdim almanın qanadın­nan çiçəyi qırıf gətirdim. İyliyəndə almanın iyi burnunda olardı canın tapşırdı. Amma qavaxcadan tapşırıf ki, mən ölsəm, məni elə yerdə basdırın tanınan yer olsun. Zağaltı kəndi vardı bizdə. O kən­din qavağında tək armud var, onun alt tərəfində əkində bir çökəklik vardı. Demişdi ki, məni o çökəkdə basdırarsız. Ola bilər sovet hö­kuməti dağıla, qəbrimi nişanalı yerdə basdırın ki, sora tapılsın. Dediyi kimi aparıf onu orda basdırıllar. Kürdoğlu Məhəmmədin təs­behin, bir də papağın verillər atamın dayısına, deyillər, Zağaltıda Yusif kişi var, apar ver ona. O da aparıf papağı Qarabəyli kəndin­nən Əli addı bir nəfərə gösdərif. Ağzında söz saxılya bilmiyif. Deyif, Kürdoğlunun papağıdı, aparıram verəm. O da gedif NKVD-yə məlumat verir. Bunnan soruşullar, papağı hardan almısan? Bu, hər şeyi açıb deyir. Onun üsdündə babamgilin evin dağıtdıllar, iki qardaşın tutdular. Bir qardaşı Qədim möhkəm adam olur, heş nəyi boynuna almır. Bərat alır gedir əsgərriyə, ordan da qayıtmır. Heylə olur Kürdoğlun qəbrin yerin örgənif qazıf cəsədin çıxardıllar. Üs­dün­nən altı-yeddi ay keçmişdi. Çıxardan vaxdı bunun başının tükü götürən adamların əlində gəlir. NKVD işçisindən biri isdiyir ki, bunun bığına da əl ata. NKVD-nin sədri beşatılanı çıxardır deyir, səni ataram. Sağlığında bir atriyad ona yaxın dura bilmirdi.

Xorasan köynəyi varmış, güllə keçirmirmiş. Deyillər ki, tok­qanı açanda heç olmasa on dənə qurğuşun onun bədəninnən tökü­lürdü. Elə oluf Kəlbəcərdə on səkgiz gün hakimiyyəti devirif, bü­tün bangı, kalxozu dağıdıf paylıyıf camahata. 1933-cü ilə qədər yaşıyıf.