Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu azərbaycan folkloru antologiyasi (Cəbrayıl, Ağdam, Laçın, Qubadlı, Zəngilan, Ağcabədi və Kəlbəcər rayonlarından toplanmış folklor nümunələri) baki – “Nurlan“ – 2012

44. SEYİD ALI XƏLİFƏ
I mətn

Seyid Alı Xəlifə o vaxdı on dörd dənə balalı inək verif Kaha kən­dinnən Mirzə addı bir adamdan o torpağı (Dambulağ kəndinin yerləşdiyi ərazini – top.) yaylax yeri alıf yayda heyvanın saxlamax üçün. Böyük ev damı idi, qara dam. Atın üsdə adam o damın içinə gi­rirdi. Seyid Alı xəlifənin damı o dam idi. Orda bulax vardı, ojax idi. O bulağın ətrafı böyük bir düz idi. O bulağın üsdə iki bu isdol bö­yüklükdə daş vardı. İmamın çəliyin vurmuşdu, o daşdan su qay­nı­­yır­dı. Gur bir bulax idi, dümağ su çıxırdı. Üsdünə natəmiz adam ge­dəndə o bulax quruyurdu. Mənim yadıma gəlir, üş dəfə o bulax qu­ruyuf. Bir dəfə payızdığa qoyun gəlif düşəndə iki çoban gətirif üs­dün­də içki işmişdər, onda qurumuşdu. Aparıf üsdündə qurban kəs­miş­dilər, o bulax yenidən qaynamışdı. Axırıncı dəfə də erməni Şu­şanın yoluna baydax⁴ vıran ili qurumuşdu. Avqust ayı idi. Kəndə hay düşdü ki, bulax quruyuf. Meşə idarəsinin müdiri Seyid Hajı bir də gördüm ki, UAZ-nan gəldi mənim qapıma. Dedi, gəlmişəm, gedəh ojax bulaxdan su içək, ziyarat eliyək. Həmi də qab gətirif ki, evinə su apara. Mən din­məmiş Osman qayıtdı ki, Hajı, bulax qu­ruyuf. Bula­ğın da quruduğu bir həftə olar. Dedilər ki, bir qadın apa­rıf bulağın su­yunda bulaşıxlı uşax əysisi yuyuf, ona görə bulax qu­ruyuf. Belə deyəndə bu çox mə­yus oldu. Dedim, niyə məyus olur­san? Hajı İb­ra­himin nəvəsi sənsən, Hajı Səmədin də nəvəsi mənəm. Bulağın üsdə qurban aparajeyih. Bulağı biz gedif ziyarat eləməliyik ki, bulax çıxa. Sürü­nün içində bir qızıl-kürən toğlu vardı, tutdux bunu qoydux ba­qaja. Gəldik mənim evimin qapı­sına. Mənim də qız­darım sajda yuxa bişi­rir­dilər. Yuxadan qızdara yığdırdım, şişi göt­dük, odun götdük, gəldik bulağın üsdünə. Gəldik ki, bulax qu­ruyuf, elə bil heç burda su olmuyuf. Uşaxlar toğlunu kəsdi, dəridən çıxartdılar, doğradılar ka­bab­lıx. Bizim kəntdə də üş yetim var, ana­ları, ataları ölüf, mama­ları⁵ bunnarı sax­lı­yır. Əti şişlərə çəkdilər, qoy­­dular közün üsdünə. Şiş hala gələndə seyid bir adama bunun ətinnən bir tikə vermədi. Bu ye­tim­ləri çağırdı, əti yuxaya çəkib verdi bu yetimlərə. Yetimlər yedi, çıx­dı qırağa. Özü də ağzına hələ bir tikə qoymuyuf. Allahım haqqı, Al­laha qurban olum. Seyid Hajı otu­rufdu daşın üsdə, isdiyir əyilə. Bu yetimlər çörəyi yeyif qutaran kimi o bulağ elə püskürdü, torpağı bir on metr tulladı qırağa. Hələ su durulmamış seyid əyildi sudan iş­di, qayıtdı dedi, Allah atana rəhmət eləsin, bu möcüzü də burda gördük.

Dambulax kəndi də həmən bulağın adınadı. Uşağı olmuyan, bir ağır işə düşən o bulağın üsdünə ziya­rətə gedirdi. O bulağın üsdə ələm ağacı vardı, on iki kənd yığılırdı aşura günü orda qətl çıxar­dırdı, mal kəsirdi, ehsan paylıyırdı.

II mətn

Pircan çayının alt tərəfi böyük gilas bağı idi. Yazda nökərlər, çobannar çayın qırağında Seyid Alı xəlifənin heyvannarın otarır­mış. Alı xəlifə deyif ki, gedim heyvana baş çəkim. Gedif qoyuna, mala baxannan sora gəlir bir zağanın qabağında görür ki, iki dənə maral balası var. Maral balasını qoyuf gedif otdamağa. Seyid Alı xəlifə maral balalarının yanında otduğu yerdə görür ana maral qanı tökülə-tökülə gəlir balalarının yanına. Gəlif başını qoyur Seyid Alı xəlifənin qucağına başdıyır inıldamağa. Afçılar vırıf, qanı tökülür. Seyid Alı xəlifə bunun qanın əliynən təmizdiyir. Təmizdi­yəndə afçılar əli tüfə­yli çatırır. Gəlillər ki, Seyid Alı xəlifə başında əmmamə maralın qa­nın təmizdiyir. Afçılar da Zerti kəndinnən idi. Başın qaldırır ki, tü­fəylər hazırdı. Deyif ki, balalı maralı niyə vurmusuz? Deyiflər ki, afçıyıx biz. Deyif, siz görmürsüz ki, bunun yelini doluf, bu balalıdı. Bunnar hüylüyüf ki, seyidin əlinnən maralı alalar. Deyif, sizi görüm nəsilbənəsil qırlo⁶ olun, güllə ata bilməyin. Cəddim haqqı, o kəndin hamısı qırlodu, bu gün də qırlodu. Seyid Alı Xəlifə ağzının tüpür­cəyini maralın yarasına çəkif bağlıyır, maral da sağalıf.