Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu azərbaycan folkloru antologiyasi (Cəbrayıl, Ağdam, Laçın, Qubadlı, Zəngilan, Ağcabədi və Kəlbəcər rayonlarından toplanmış folklor nümunələri) baki – “Nurlan“ – 2012

45. SEYİD MİRƏZİZ AĞA
I mətn

Böyük seyidlər beş-altı qardaş oluf, sora dağılıflar. Hajı Mirə­zizin atasının adı Mir İsadı, ana babamız da Dağıstannandı. Da­ğıstanın o tərəfinnən deyillər ki, bir həkim qardaşınnan ajıx eliyif gəlif Qarabağ mahalına. O həkim gəlif Xankəndində yaşıyır­mış. Deyillər ki, o həkim Şəmil şahın qardaşı imiş, qardaşınnan ajıx eliyif gəlif Qarabağ mahalına. Özü həkim imiş, qızına da həkimlik örgətmişmiş. Həmi cərrahlıx eliyirmiş, həmi həkimlik eliyirmiş. Yaşadığı evin böyründə balinsiyası varmış. Seyid Hüseyin addı bir seyidin qılçı sınır, aparıflar İvrahımın yanına. Həkim İvrahım öz balinsiyasında saxlıyırmış. Bir gün də qızına deyir ki, yaralının qıl­çın sən aç sarı. Seyidin qılçın sarıyanda seyid buna deyir ki, qızım, mənim qılçımı yaxşı sarı, bir bajım oğlu var, səni alajam ona. Qız ləzgi qızıdı da, ajığı tutar. Seyidin qılçınnan tutar fırıl­dadar ayna. Seyid çığırar, həkim İvrahım da yaxında imiş. Seyidin çığırtısını eşidər, durar gələr. Deyir, əşi, o qancığa nə dedin ki, səni belə elədi? Dedi, bel-belə dedim. Deyir, gərək demiyərdin. Təzdən həkim İvra­hım seyidin qılçın açıb sarıyır. Qılçı sağalannan sora ağsakqalı, qa­rasakqalı yığar tökər həkim İvrahımın üsdünə ki, qızı gərəh verəsən mənim bajım oğluna. Bir layağlı bajısı oğlu varmış. Həkim İvrahı­mın qızın alır bajısı oğluna – Seyid İsmayıla. Alannan sora seyid o ləzgi qızınnan yaşamaxda olsun. Döölətdənir, varranır. Yay gedər­miş dağa, qışda gələrmiş arana. Qızın adı Nənəxanım idi. Altı qızı olar, oğlu olmaz. Hajısamlı mahalı seyidə deyər ki, yoldaşın hə­kim­di. Sənə bir torpax verək, orda yaylaxlan, bizim xəstəmiz olanda əli­miz çatsın, gətirək bu həkimin yanına.

Bir gün də Qarabağ torpağında Seyid İsmayıl yaşıyanda Nə­nə­­xanım deyər ki, Seyid İsmayıl, bu illəri köçəcəksən dədə kən­di­nə. Tayfana xəbər göndər, dədə-babanın evini irahlasınnar, köçək. Seyid xəbər göndərir seyitdərə ki, bizim məhləni irahladın, bu il gəlirik yanınıza. Köçüf gedillər Böyük seyidlərə. Seyidlər də yığı­lar məhləni irahatdıyallar, gəvə sərəllər. Seyid köçər öz dədə-babasının məhləsinə.

Bir gün Nənəxanım seyidə deyər ki, əmin uşağlarını kom⁷ çağır. O vaxdı şah məclisi də olsa, düyü dəmlədərmişdər. Bir qa­zan aş dəmliyər, seyidləri çağırar yığar evinə. Ağsakqallar otur­muş­muş. Nənəxanım girər içəri. Deyər, seyitdər, bilirsiz sizi buraya niyə çağırmışam? Deyillər ki, Nənəxanım, de, bilək. Deyir ki, Seyid İsmayıl aran-dağ köçür. Bunun da bir kafal qızı var, qızdar da iri­lifdi. Biri gedər bir yerdə birinin qolunnan yapışar, birini alar apa­rar, deyərsiniz ki, əmimiz oğlunu ləzgi qızı apardı, qızdarını da­ğıtdı düzdərə. Bir-bir baxar, seyitdəri də tanıyırdı. Əlini uzadır deyir ki, filan seyid, böyük qızımı verdim sənin filan oğluna. O biri seyidə əlini uzadar. Bir-bir, bir-bir altı qızın beşin paylıyanda yerdə qalar kiçik qız. Kiçik qızın adı Gülyetərmiş. Deyir ki, Seyid Mirisa, kiçik qızım Gülyetəri də verdim sənin oğlun Mirəzizə. Hamısı əlin qoyar döşünə, deyəllər gözümüz üsdə.

Mənim babama verdiyi qızın adı Gülyetərdi. Yavaş-yavaş se­yidin baxdı gətirər, qisməti gətirər döölətdənər, varranar. Hajı Mi­rəziz on iki dəfə gedər haja. Qarabağ mahalında oluf Ağabəy. Mə­nim babamın qəyyumu oluf Ağabəy. Hajı Mirəzizin də döölətin, yurdun, yatağın tikdirən Ağabəy oluf.

Hajı Mirəzizin qoyunu oluf iyirmi min, 400 qulunnu maydan saxlıyırmış. Bir dəfə Hajı Mirəzizin köçü dağa gedəndə Gəncə mahalınnanmı, Tiflisdənmi bilmirəm, Nikolayın qoburnatı fay­ton­nan getdiyi yerdə köçə rast gəlir. Soruşur bu döölət kimindi, deyil­lər Hajı Mirəzizin. Qoyun kimindi, Hajı Mirəzizin, at kimindi, Hajı Mirəzizin. Faytonu saxladıf. Hajı Mirəziz atın üsdündə gəlif düşüf. Qoburnat deyif, bu dööləti saxlıyırsan saxlı­yır­san, bu atı neynirsən? Deyif ki, olar paccahlığa lazım olar. Qoburnat baxar ki, bunun özü kətçi olduğuna baxma, çox düşüncəli danışır. Onda Hajı Mirəzizi yerli-yataxlı danışdırar, yazar, şiklin çəkdirər. Aparar Nikolay pad­şa­hının ala qapısına vurdurar.

II mətn

Hajı Mirəzizin qızı varmış Nənəxanım addı. Kim isdiyirmiş ona getmirmiş. Lağ eliyirmişdər ki, bunu Paşa bəyə verəjeyih, heş kəsə getmir. Paşa bəy Hajı Mirəzizi bir yol görmüşmüş. Gəncə ma­halınnanmı bilmirəm, Tiflisdənmi bilmirəm, Nikolayın torpax ver­gi­sin yığan ikicə yol gəlif yığarmış. Genə torpax vergisini yığ­mağa gəlifdi. Hajı Musdafa addı bir ləyaqətdi seyid varmış. Bizim zonaya gələndə çox vaxdı Hajı Musdafanın evinə düşərmiş. Xərc yığan gə­lif Hajı Musdafanın evində oturar, indi zonanın xərcin yığajax. Pul olmaz xərci ödüyələr. Hajı Musdafa deyər, ə, Hajı Mirəzizi gətirin, onda pul var. Yaranal neçə gün Hajı Mus­da­fa­nın evində oturar. Ha­jı Musdafa adamları çağırır. Bir gün gözdüyələr, iki gün gözdü­yə­lər, üçüncü gün Hajı Mirəziz gəlif çıxar. Hajı Mirəziz gəlincə se­yidlərdən hansısa deyər, əşi, Hajı Mirəzizə bir qəyyum lazımdı. Paşa bəy də gələn yaranalın yanında imiş da. Paşa bəy seyid haq­qın­da deyilən bu sözü də eşitmişdi. Hajı Mirəziz gəlir. Hajı Mus­dafa deyir ki, hajı, niyə belə gej gəldin? Neçə gündü yol gözdü­yürük, bu adamlar burda zanit qaldı. Niyə belə gej gəldin? Deyir, xəbər maa gej çatıf. Deyir ki, hajı, qonax gəlif oturuf, pul da yoxdu camahatın xərcin verək. Səni gözdüyürük ki, qonağı yola salasan. Deyir ki, Hajı Musdafa, nə qədər lazımdı? Deyir, Hajı Mirəziz, çox lazımdı. Pul kisədə idi. Muxay rəngli çuxa geymişdi. Hajı Seyid Mirəziz çuxanın cibin açar, bir-bir kisədən verər. Beşin verəndə deyər ki, Hajı Musdafa, bəsdi? Deyir, yox, Hajı, hələ yox. Altısın verəndə deyir, Hajı Musdafa bəsdi? Deyir, yox, ağa, qonax da var. İkisin də verir. Soradan örgənmişəm ki, hər kisə iyirmi körpəli inə­yin qiyməti imiş. Səkkiz kisəni verəndə gələn deyir ki, belə adama qəyyum lazım deyil. Hajı Mirəziz öz yoluynan gedir. Allah rəhmət eləsin gələninə də, yola salanına da.

Sora rəhmətdik Paşa bəyin külfəti ölər. Elçilərini göndərər, Hajı Mirəzizin Nənəxanım addı qızını verəllər Paşa bəyə. Qabaxkı ayləsinnən üç oğlu varmış: Xosrov bəy, Sultan bəy, İsgəndər bəy. Hajı Mirəzizin qızınnan da dörd oğlu olar, bir qızı. Qızın adı Məh­bub olur. Oğlannarının adı İsrəfil, Bahadur, Zülü, Rüstəm. İsrəfil Sultan bəynən o taya keçif, Bahadur burda ölüf.