Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu azərbaycan folkloru antologiyasi (Cəbrayıl, Ağdam, Laçın, Qubadlı, Zəngilan, Ağcabədi və Kəlbəcər rayonlarından toplanmış folklor nümunələri) baki – “Nurlan“ – 2012

45. ŞAHIN YUXUSU
Bir kişi olur. Evində kasıflıx olur, ayləsini dolandıra bilmir. Çox fikirri imiş. Arvad da bunun üzünü çox dannıyırmış ki, evin ti­kil­­sin, camaatın kişilərinnən dala qalmısan sən, bir şey qazana bilmirsən. Buların da yaxınnığında İlannı dərə deyilən yer varmış, ilannar padşahı da burda yaşıyırmış. Kişi də canınnan bezir, deyir:

– Ə, sən öl, gedəjəm düz bu ilannar padşahının yanına, o məni çalsın, canım bu arvadın da əlinnən qutarsın.

Elə bu dəkqədə çapar gəlir:

– Ay haray, ay haray.

– Ə, noluf?

– Şah deyir ki, yuxu görmüşəm, bir yuxu yozan gətirin.

Kişi deyir ki, aha, tapdım. Sən öl, gedif yalannan-palannan bu­nun yuxusunu yozajam, görəh nətər olur. Çapara dedi ki, sən get, mən gəlirəm. Durdu bu İlannı dərəynən gəlirdi. Gördü bir dənə kahanın qa­vağında bir ilandı, qalxıb quyruğunun üsdə, buna tamaşa eliyir. Dedi:

– Ə, nə baxırsan?

Dedi ki, baxıram görüm hara gedirsən. Dedi:

– Gedirəm şah yuxu görüb, onun yuxusunu yozam.

Dedi:

– Nə cür yozassan?

Dedi:

– Ə, nə bilim, ağlıma gələni danışajam.

Dedi:

– A bədbaxt, elə orda da boynunu vurajax. Şah sənə deyəjəh mən yuxuda nə görmüşəm? Sən onda ona denən ki, ay şah, sən yu­xu­da gör­müsən ki, ətrafın canavara dönüb. Ehtiyatdı ol, sui-qəsçilər ha­zırraşıf səni öldürməlidi. Canını qutarmax üçün ehtiyatını əldən vermə. O yu­xunu görüb, ged onu deginən, amma nə alsan, kişisən, yarı bö­ləjeyih.

– Əyə, sən öl, hamısını saa gətirəjəm.

Düzəldi yola. Getdi şahın yanına. Şah dedi ki, ə, sən yuxunu yoza bilirsən? Dedi:

– Hə.

Dedi:

– Nə görmüşəm yuxuda?

Dedi:

– Belə-belə.

Şah belə baxdı, baxdı, dedi:

– Ə, gedin iki dənə dəvəni yüklüyün, əlinizə nə gəlir, xələt-mə­lət, pul-para, yüklüyün verin bunun yedəyinə, aparsın. Sən öl, bu elə bil ki, şıxdı. Hər şeyi dəqiq dedi. Buna mühafizəçilər-zaddar.

Dedi:

– Heş nə lazım döylü. Maa bir dənə ağaşdan-zaddan verin, əlimə alım, dəvənin ovsarınnan tutum gedim.

Dəvənin ovsarınnan tutdu, gəldi. Dərəyə yaxınnaşanda dəvəni bağladı bir ağaca, dedi:

– Ə, gedim onnan hesabı çəkim, ona verdiyim bir dəvənin yükünü on il yeyəjəh uşaxlar.

Yaxınnaşanda gördü ilan gənə duruf, aralıdan buna tamaşa eliyir. Bunun da belində xançalı vardı, beyqəfildən xançalını çıxar­danda ilan özünü verdi içəri. İlan özünü içəri verəndə bu xançalı atdı, xançal ilanın quyruğunu yaraladı.

Nəysə, bu xançalı götdü, dəvələri aldı yedəyinə, getdi. Getdi evə. Arvad dedi:

– Ə, kişi qazaşdan gəlir.

Töküldülər. Əşi, bunu gətir, onu götür. Bir müddət keşdi. Bir müddətdən sora şah adam göndərdi ki, yuxu görmüşəm, denən bura gəlsin. Bu durdu dedi ki, vay evi yıxılan canım, ilanı da vuruf yara­lamışam. İndi mən nağarmalıyam? Sən öl, gedirəm ilanın yanına, deyəm, ə, məni çal, elə qoy yuvanın ağzında ölüm. Da bir də o şahın yanına getmiyin.

Bu gəldi. İlan çıxıf durufmuş, baxırdı buna. Gəldi belə keşdi, buna sarı yaxınnaşdı. Belə keşdi, belə keşdi. İlan dedi:

– Ə bilirəm, niyə şırmanırsan? Get ona denən ki, yuxuda görmüsən ki, göydən tülkü yağır. Ətrafın tülkü fason adamlarnan doluf­du. Sana yaltaxlanıllar, sana yalan sözdər deyillər, elə bilirsən ki, bular ayrı aləmdi. Özünü qoru olardan.

Gəldi kişi bunu deyəndə padşah dedi:

– Əyə, halal olsun buna. Əyə, gedin dörd dəvə yüklüyün, xəzinədən də qızıldan-zaddan buna xurcun tutun, verin aparsın. Bu mənim sağ əlimdi.

Bu dəfə gənə də dəvənin ovsarınnan tutuf gəlirdi. Dağın o biri tərəfinnən gəlirdi fikirrəşə-fikirrəşə: “Əyə, başın varsa, neynirəm bu dəvənin ikisinin yükünü aparım ilana verim. Elə dördünü də özüm aparım istifadə eliyim də. Heş ilanın da gözünə görükmü­yüm. Elə bu dərəynən hərrənim gedim girim evə”. Belə də elədi. Apardı yükü boşaltdı. Bəy-xan kefində dolanırdı.

Ara bir xeylax keşdi, şah bunu bir də çağırdı. Dedi ki, deyin gəlsin bura, gənə yuxu görmüşəm. Dedi:

– Hə, da bu sondu.

Gəldi ilanın yanına. İlan dedi ki, bilirəm niyə gəlmisən. Get denən ki, sən gördün kü, yuxuda göydən qoyun yağır. İnsannar qoyun kimidi, hamı sakitdəşif. Qurd qoyunnan otduyan devrdi. Heş nədən çəkinəcəyin olmasın, qorxma daa, şahlığını elə.

Gəldi bunu deyəndə dedi:

– Ə, gedin altı dəvə yüklüyün, altısının da verin ovsarını bunun yedəyinə, aparsın evinə. Bu mənim sağ əlimdi.

Nəysə, dəvələri aldı yedəyinə, gəldi. Fikirrəşə-fikirrəşə gəlir­di. Dedi:

– Ə, altı dəvə aparıf böyüh sərvət sahibi olmuşam. Ölkədə ikinci şəxsəm. Məni xayişə aparan kim, məclisə çağıran kim. Bütün buları o ilanın sayəsində qazanmışam. Sən öl, bu altı dəvənin altısını da aparajam onun yanına, deyəjəm, qardaş, halal-xoşun olsun. Altı­sını mən xarşdamışam, altısı da sənindi.

Belə də elədi. Gəldi dəvə yedəyində, altısını da cərgəynən ilanın yuvasının ağzına düzdü. İlan çıxdı, dedi:

– Ə, niyə gəlmisən?

Dedi ki, qardaş, özünə agahdı hər şey. Altı dəvə mən apar-mışam, altı dəvə də saa gətirmişəm. Ala, halal-xoşun olsun. Dedi:

– Ay Allahın ağılsız bəndəsi, o altı dəvə mənim nəyimə la­zımdı, onun üsdündəki mənim nəyimə lazımdı? Maa Allah-tala bu torpağı urza verif, bunu yalıyıf dolanıram, ömrümü başa vuru­ram. Mana nə lazımdı qızıl-gümüş, pul-para? O sana dediyim yuxular devranın yu­xu­larıydı. Canavar yağır deyəndə sən özün canavara dönmüşdün. Sən də o burulğandeydin. Xançalı atdın, quyruğumu yaraladın. Tülkünü dedim, sən də tülküyə döndün, oraynan xəlvət getdin. İndi qoyunu demişəm, sən də qoyun kimi gəlif boynunu bük­müsən yanımda, altı dəvəni təklif eliyirsən. Ə, yeri, götür get, apar ver balaların xaşdasın.