Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu azərbaycan folkloru antologiyasi (Cəbrayıl, Ağdam, Laçın, Qubadlı, Zəngilan, Ağcabədi və Kəlbəcər rayonlarından toplanmış folklor nümunələri) baki – “Nurlan“ – 2012

III mətn

Sofu Suf Qumlaxdandı. Amma çox güjdü sofuydu. Bir dəfə Niqalay vaxdı, bının cavan vaxdı İran xanı gəlif Xudafərini addıyıf bı taya. Bının bir sofusu oluf, onu da gətirif. Deyif, gəlin sınaxdan keçirəh, görəh sizin sofu güjdüdü, yoxsa bizim sofu. Bı İran sofusu tutduğu ilanın zəhər dişini çıxardıf. Bı sofu ilanı bıraxıf. Xan bına deyif ki, tut onu. Bı gülüf. Deyif:

– O ilanın zəhər dişini çıxardıflar.

Əl atıf tutuf. Sohra deyif, maa bir saj gətirin, çörəh sajı. Bir də bir ojax qalıyıf. Torbasında çoxlu ilan oluf. Gözdüyüf, bı saj bir azca isinif. Sohra ilanın birini atıf bı sajın üsdünə. İlan da isdidən ajıxlanır, ajığı tutur. Sohra əl atıf ilanı tulluyuf yerə, deyif:

– Tut.

İran sofusu qorxuf qaçıf. Bı təzədən əl atıf ilanı götürüf qoyuf qoynuna. Bı İran xanı bına çoxlu ənam verif.

Mən özüm onnan yaxın olmuşam, onun evində olmuşam, çay işmişəm. Həmişə həyətində çoxlu cürbəcür ilannar olufdu. Heş kimə dəyif toxunmurdular. O, ilanı çağıranda üş dənə belə yumru dayirə cızırdı. Kiminsə evinə, tavlasına ilan girəndə gedif onu gətirir­dilər. O da gəlirdi, cızıx çəkirdi, başdıyırdı dua oxumağa, ilanı ça­ğırmağa. Özü də bı vaxt çox möhkəm tərriyirdi. Teyxa su olurdu. İlan da gəlif yatırdı, qıvrılırdı onun cızığında. O da tutuf ya qoy­nu­na qoyurdu, ya da torbasına.

Özü də o çox güjdü sofuydu. Seyitdərdən belə güjdüydü. Özü seyid dəyildi, amma hörməti seyitdərdən çoxuydu. Camaat ona çox hörmət eliyirdi. O vaxt hamı gedif anbardan buğda, peyin götü­rürdü. Biri deyirdi ki, mənim payımnan on kilo, biri deyirdi əlli kilo kəsif verərsən Sofu Suf aparar. Beş-altı dəfə də mən maşınnan aparmışam onun taxılını. Bir də görürdün dört-beş ton taxılı olurdu.

Bir dəfə mən maşını aşırdım. Nəysə, heş işdərim yaxşı olmur­du. Getdim onun yanına. Bir göy daşı varıydı. Daşın üsdü teyxa ilan gözü kimiydi. Onnan baxdı. Maa dedi ki, yaxşı görükmür, şoferrihdən bir az uzaxlaş. Belə-belə hər il getdim, maa dedi, hələ ica­zə yoxdu. Düz beş ildən sohra maa dedi ki, indi qayıda bilərsən sənətaa. İndi yaxşı görükür. Onnan sohra mən təzədən qayıtdım maşın sürməyə.
IV mətn

Bir qız çıxır ağaca. Ağaca çıxanda bu qızın əyağınnan ilan vurur. Çığırır, gedillər düşürüllər. Bu ilan gedir girir bu ağacın kö­künə. Gəlir ağam belə cızığı çəkir. Hökm eliyir ki, ilan çıxsın çölə. Bütün ilannar yığışır gəlir o cızığa. Mən özüm gözümnən görmü­şəm. O ilan çıxmır ağacın kökünnən. Görür kü, üş yüz yaşı var, bunun bığları var, buynuzdarı var ilanın. Deyir ki, ilannarın pətşa­hıdı bu ilan. Buna deyir ki, sən niyə çıxmırsan? Deyir ki, mənim nəvəm vırdı o qızın əyağınnan. Deyir:

– Sən vurmamısan, niyə çıxmırsan?

Deyir:

– O gəldi maa tabe oldu. Mən onun pətşahıyam.

Bala, ilanı hökmüynən gətdi o cızığa. Belə cızığı çəkirdilər, belə bax, bu xətt kimi yol qoyurdular. İlan o xətnən gəlirdi orda qıvrılırdı. Ağ ilan ayrı yığılırdı tayfa-tayfa, qırmızı ilan ayrı yığı­lırdı tayfa-tayfa, qara gürzələr ayrı yığılırdı tayfa-tayfa. İlannarın da tayfası var e, bala. Qırmızı ilan, uçağan ilannar ortada qalırdı həmişə. Bala, bu fakdı, indi bu saatı da var.

3. FALA BAXMA
Allah-taladan üş gün ölü qalıf. Ayılannan sora vergini veriflər ona. Atamın anası gəliniydi. Bir gün yanımızda iyirmi qəpiyi atdı suya. Qəpiyin yannarı yumru oldu. Dedim: “Mama, o nədi?” Dedi ki, insandı, saa su görükür. Söhbət eliyirəm onnan. Mis kasada suyu qoyurdu qabağına. Təsbehi üş dəfə kasanın başına hərriyirdi. İyirmi qəpiyi də atırdı ora. Başdıyırdı adamın taleyinə baxmağa. Adı Nənəxanım idi. Arayatılıydı, bizim kəndə gəlin gəlmişdi. Dedihləri də düz çıxırdı. Elə hey deyirdi ki, bir vaxt gələjəh, dün­yanı su alajax. Maa demişdi ki, taleyin pozulajax, ordan çıxassan. Elə helə də oldu. Mən də birinci evimnən çıxdım. Ordan çıxannan sora altı uşağın yiyəsi oldum.