Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu dəDƏ qorqud dada gorgud

Bəs Ulu Öndərin “Kitabi-Dədə Qorqud”a münasibətdə “bilmək” və “tanı­maq” konseptlərini dəfələrlə sürəkli şəkildə vurğulaması nə ilə bağlıdır?

Burada məsələnin çox dərin qatı var.

Ulu Öndər dünyada gedən siyasi prosesləri dərindən anlayır, o cümlədən qlo­bal­laşma deyilən siyasətin alt qatlarını bütün aydınlığı ilə görürdü.

Təbii ki, qloballaşma, dialektik prosesdir: dünya vahidləşməyə doğru gedir. İn­di dünyada informasiya mübadiləsi elə bir yüksək səviyyəyə çatmışdır ki, dünya san­ki insanların ovcundadır. Lakin Ulu Öndər qloballaşmanın alt qatında gedən mən­fi prosesləri, yəni kiçik xalqların və mədəniyyətlərin əridilməsi, yox edilməsi prose­si­ni də aydın şəkildə müşahidə edə bilirdi. Belə bir vəziyyətdə dövlət müstəqilliyini yeni­dən təzəcə əldə etmiş Azərbaycanı qloballaşmanın bu məhvedici təsirindən qorumaq vəzifəsi ortaya çıxırdı. O, bir mütəfəkkir xadim kimi dərk edirdi ki, Azərbaycan xalqını qloballaşmanın bu əzici, məhvedici təsirindən yalnız xalqın öz milli dəyərləri qoruya bilər.

Folklorşünas alim S.Rzasoy yazır ki, milli mədəniyyəti etnik sistemin tarazlıq halında xalqın milli formullar əsasında yaratdığı maddi və mənəvi gerçəklərin fun­ksio­nal məcmusu kimi səciyyələndirmək olar. Bu baxımdan, milli mədəniyyət özü­nün görünən, ilkin funksiyasında xalqın milli özünüifadəsidir. Ancaq milli mədəniy­yətin daha mühüm, hətta fövqəladə dərəcədə əhəmiyyətli funksiyası sistem tarazlıq halını itirəndə üzə çıxır. Dünənə qədər xalq üçün sadəcə olaraq milli mədəniyyət ad­lanan hadisə bu gün, yəni milli mədəniyyətlərin yaşaması üçün təhlükənin yaran­dığı hazırkı prosesdə bizim qarşımıza xalqın diriliyini təmin edən milli immun siste­mi olaraq çıxır. Yəni hər bir orqanizmin xarici təsirlərdən özünü qoruyaraq yaşada bil­məsi onun immun sisteminin nə dərəcədə güclü olmasından asılıdır. İmmuniteti zəif olan orqanizmlər xəstəliklərə davam gətirməyib məhv olur. Bu halda milli im­mun sistemi zəif olan xalqlar qeyri-milli ölçülərə əsaslanan qloballaşmanın təsirinə döz­mə­yib, öz milli mahiyyətini itirir. Bu durumda Azərbaycan və digər türk xalqlarının qlo­ballaşmanın təbii milli aşınmalarına məruz qalmaması üçün milli mədəniyyətin immun formullarını diqqətdə, daim işlək halda saxlaması günümüzün ən aktual və­zi­fə­sidir” (8, 335).

Beləliklə, Ulu Öndər “Kitabi-Dədə Qorqud” və digər maddi və mədəniyyət abidələrimizə Azərbaycan milli kimliyinin ifadəsi kimi baxırdı. Bu cəhətdən Heydər Əliyev hər bir azərbaycanlının “Kitabi-Dədə Qorqud”u “tanımağı” və “bilməyi”ni, əslində, onun öz milli kimliyini tanımağı və bilməyi hesab edirdi.

Ulu Öndər bu milli quruculuq fəlsəfəsini sadə, anlaşıqlı və eyni zamanda müd­ri­kanə şəkildə belə dəyərləndirmişdir: “Kitabi-Dədə Qorqud” bizim milli esteti­kamı­zın mötəbər qaynağı olaraq mənəvi və estetik dəyərlərin vəhdətini özündə əks etdirir. Gözəllik və eybəcərlik, ülvilik və alçaqlıq, komiklik və faciəlik, məhəbbət və nifrətlə bağlı olan fikirlər, bi­zim əc­dadlarımızın estetik duyumu lakonik ədəbi forma­larda epo­sun müxtəlif boyla­rında ifadə olunur. Gözəllik və hikmətin, gözəllik və qeyrətin, gözəllik və sədaqətin qırıl­maz daxili harmoniyası da “Kitabi-Dədə Qor­qud”a xas olan estetik və etik kateqo­riyaların mahiyyətini açıqlayır” (2, 8).