Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu dəRBƏnd folklor öRNƏKLƏRİ

Dərbəndin alınması (25)
Belə deyirlər ki, keçmişdə Dərbəndin əhalisi atəşpərəst idi, oda sitayiş edirdi.

Bir gün şəhərdə belə xəbər yayıldı ki, nə durmusunuz, ərəblər qoşun yığıb gəlirlər Dərbəndin üstünə. Gəlirlər buranın camaatına müsəlman dinini qəbul elətdirsinlər.

Doğrudan da, heç iki-üç gün keçməmişdi ki, gördülər ərəb­lər Dərbəndi üzük qaşı kimi dörd yandan araya alıblar. Bir tərəfdən də ərəb əmiri xəbər göndərdi ki, şəhərin qapılarını aç­sın­lar, yoxsa hamınızı qılıncdan keçirəcəyəm.

Bunu görübən Dərbəndin xaqanı əmr elədi ki, Göy dayını töv­­lədən gətirsinlər. Xaqan ata minib, Bayat qapısından çıxdı ərəb­­lərin qabağına. Gəlib dayandı əmirin tuşunda. Göy day dö­yüş se­vincindən xaqanın altında oynayırdı. Xaqan bir ərəblərin say­sız-hesabsız qoşununa, bir də arxaya dönüb şəhər qalasına baxdı...

– Sənə nə şəhəri təslim edəcəyik, nə də dininizi qəbul edəcəyik. Öz dinimizdə qalacayıq. Sözümüz budur.

Sözünü deyib çaparaq geri qayıtdı. Əmr etdi ki, şəhər əhli böyükdən kiçiyə kimi şəhərin müdafiəsinə qalxsın. O vaxtlar Dərbəndi kim ala bilərdi.. Dərbənd Dərbənd idi!..

Ərəblər “Ya Allah” deyib keçdilər hücuma. Burda bir qan töküldü ki, gəl görəsən. Qan su yerinə axdı.

Gördülər ki, silah işlətməklə Dərbəndi ala bilməyəcəklər. “Silah işləməyən yerdə fənd işləyər!”, ‒ deyib bu işə bir çarə axtarmağa başladılar.

Günlərin bir günü bir ərəb sərkərdəsi qalanın ətrafında gə­zişirdi, görsün harda bir əlverişli yer tapa bilər ki, oradan qalanı almaq mümkün olsun. Birdən gördü ki, qayaların dibilə dağ­lardan şəhərə üstüörtülü bir su arxı enir. Sərkərdə “hə, deyəsən, tapmışam”, – deyib arxın yolun izləyə-izləyə dağ yuxarı qalx­ma­ğa başladı.

Dağın başına gəlib çatanda gördü ki, arx suyu gur bir bu­laqdan alır. O saatca yanındakılara əmr elədi ki, bir sürü qo­yun-quzu, mal-qaranı kəsib qanını, içalatını töksünlər arxa.

Bir gün dərbəndlilər gördülər ki, şəhəri bir üfunət basıb, gəl görəsən. Arxlardan da su yerinə qan axır. Başını tut qaç, gö­rüm hara qaçırsan.

Gəlib hökmdara dedilər ki, bəs hal-qəziyyə belədi. Məsə­lə­dən hali olandan sonra hökmdar bildi ki, belə getsə, şəhər əhli gec-tez susuzluqdan, xəstəlikdən həlak olacaq. Əmr etdi ki, ge­cəynən camaat şəhərdən çıxsın.

Səhər ərəblər baxıb gördülər ki, Dərbənd qalasının Carçı qapısı açıqdır. Qoşun girdi şəhərə. Baxdılar ki, şəhərdə durmaq mümkün deyil.. Qoşunun sərkərdəsi əmr elədi ki, qoşun şəhər­dən çıxsın.

İlanbalığı (26)
Rəvayətə görə, Süleyman peyğəmbər yer üzündə nə ki can­lı varmış, hamısının dilini bilirmiş. Bir dəfə o, dərya kəna­rın­da oturub özünün qarğıdan düzəltdiyi tütəyi çalırmış, birdən tü­tək əlindən sürüşüb suya düşür. Peyğəmbər hirsindən yanıb-qov­rulur, tütəyin dalınca baxıb, gileyli-gileyli deyir:

– Səni görüm, quyruqlu, qulaqlı balıq olasan, niyə əlimdən düşdün?

Deyilənə görə, ilanbalığı deyilən balıq Süleyman pey­ğəm­bərin əlindən düşən həmin qarğıdan çevrilib balıq olub. Onun da ağzı tütək kimidir, yanlarında da deşiklər var.
Toyuq (27)
Bir gün Süleyman peyğəmbər göy çəmənlikdə oturub dəs­təmaz alırmış. Bahalı üzüyünü çıxarıb, bardağın yanına qoyur. Dəstəmazı alıb qurtarır. Yadından çıxır üzüyü orda alır. Geri dönəndə nə görsə yaxşıdır?! Baxır ki, bir toyuq üzüyü udur. Süleyman peyğəmbər toyuğun dalnca nə qədər qaçırsa, onu tuta bilmir. Odur ki, belə deyir:

– Allah sənin qarnını heç doyurmasın. Həmişə ağzın yerdə qalsın, gözün də doymasın!

O səbəbdən də toyuq nə qədər eşələnib yem tapıb yeyirsə, qarnı-gözü doymur.