Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu qarabağ: folklor da bir tariXDİr III kitab

8. QIZIL AXTARAN MƏHƏMMƏD
Bir gün bir malını yeməz kişi varmış. Saa deyim ki, pul xaş­dı­yan döyülmüş. Nəysə, qızılı, qəpiyi bir-birinin üsdünə topluyup aparır bağda basdırır. Heş kəsə də yerini demir. Nəysə, ölür gedir. Ölənnən sora camahat bunun oğluna deyir ki, bəs sənin ataa var-dööləti varıdı. Bu da gəlir anasına deyir:

– Ana, nətər ola, mənim atamın varı ola, mənim onnan xə­bə­rim olmuya.

Anası and-aman eliyir ki, bilmirəm. Deyir:

– Ana, mən neyliyim onu tapım?

Deyir:

– Burda heş kəs onun yerini bilmir. Get kəs Musa peyğəm-bərin yolunu. O gedəjəh Allahnan kəlmələşməyə. Örgənsin yerini, gəlsin saa desin.

Deyir:

– Yaxşı.

Gedir kəsir Musa peyğəmbərin yolunu. Görür Musa gəlir. Deyir:

– Ya Musa, saa fəda olum, mənim atam varrı olup. Amma varının yerini nə anam bilir, nə də mən. Allahnan kəlmələşəndə örgən o qızılın yerini, gəl bizə de. Acınnan batıp qırılırıx.

Musa deyir:

– Yaxşı.

Nəysə, gedir, danışır, qutarannan sora deyir:

– Ya Xalik, saa agahdı da, mən nə deyəjəm. Bunun sirrini de, mən də ona deyim.

Deyir:

– Get ona de ki, mən onu ancax o dünyaya göndərə bilərəm, dədəsi deyə bilər onun yerini. Mən deyə bilmərəm onun yerini.

Gəlir Musa da belə, olduğu kimi deyir. Bu da deyir:

– Yaxşı, gedirəm.

Deyir:

– Onda get altı qavır say, yeddinciyə gir.

Nəysə, bu gedir. Məhəmməd imiş gədənin adı. Altı qavır sayır, yeddinciyə düşür. Görür, ə, burda bir böyüh şəhərdi, filan. Cənnətdi, nə bilim cəhənnəmdi. Geciyə düşür burda bunun qavağı. Birinci qapını döyür. Deyir:

– A qardaş, Allah qonağı qəbul eliyərsənmi?

Deyir:

– Ə, Allaha da qurban olum, qonağına da. Əyin var, yatmağa mitil yoxdu.

İkinci qapıya gedir, deyir:

– Allah qonağı, a qardaş.

Deyir:

– Ə, Allaha da qurban olum, qonağına da. Mitilim var, əyin yoxdu.

Üçüncü qapıya gedir. Qapını döyüp deyir:

– Qonax, Allah qonağı.

Deyir:

– Ə, Allaha da qurban olum, qonağına da. Gəl.

Gedir girir içəri, görür əv yiyəsi bircə adamdı. Deyir:

– Qardaş, adın nədi?

Deyir:

– Məhəmmətdi.

Bının da adı Məhəmmətdi. Deyir ki, sən hardan gəlirsən?

Deyir:

– Mən gəlmişəm dədəmnən qızılın yerini örgənəm.

Bu əv yiyəsi gülür, deyir:

– İndi dədaa gösdərəjəm, dayan.

Sora çörəh-zad gətirir. Ancax nə qədir eliyirsə, qonax bı ev yiyəsinin gətdiyi yeməyə əlini vurmur. Məhəmmət deyir ki, ə, əv yiyəsi sənsən, sən çörəh kəs, mən də kəsim dana.

Deyir:

– Yox e, mən kəsmirəm.

Deyir:

– Sən kəsmirsənsə, onda mən də kəsmirəm.

Nəysə, bu əv yiyəsi Məhəmmət bir loxma kəsip ağzına qoymax isdiyəndə göydən bir ilan gəlir bunun dilinin ucunnan vurur, bu olur torpax, tökülür yerə. Soradan yavaş-yavaş qabarır yenidən olur adam.

Bu qonax Məhəmmət deyir ki, qardaş, sənin çörəyii yemə­rəm. Deynən görüm, bu nə hadisədi sənin başaa gəlip. Bu nədi ki, sən ağzaa çörəh qoyanda o tərəfdən ilan gəlir dilii ucunnan vurur?

Deyir:

– Soruşmasan yaxşıdı.

Deyir:

– Yox, canın üçün, deməsən çörəyı kəsmiyəjəm. De görüm, bu nə hadisədi başaa gəlip.

Deyir:

– Qardaş, dilimin bəlasına düşmüşəm.

Deyir:

– Nədi?

Deyir:

– Odu ku, dünyada Fatma adında mənim bir əmimqızım varı­dı. Mən onu sevirdim. Niyəsə o maa gəlmək isdəmədi. Mən ona şər atdım. İndi o, o dünyada qalıp, həştat yaşı var. Ona gora da indi onu heş kəs almıyıp. Hər gejə odu ku, gəlir mənim dilimin ucunnan ilan vurur, oluram torpax, yenidən adam oluram. Mənim başıma gələn budu.

Deyir:

– Qardaş, gedəjəm nətər olur-olsun səni kutaram gərək. Sə­nin bu hak-hesabaa dözmək mümkün dəyil.

Deyir:

– Nə bilim day, əlaş qalıp saa.

Deyir:

– Yaxşı, gedəh dədəmin yerini gösdər maa.

Deyir:

– Yaxşı.

Aparır gösdərir. Görür dədəsi sarı qıllı itdi, bağlanıp ora. Bu it az qalır oğlunu burda parçalıya. Deyir:

– Dədə, səni onnan da betər olasan, heş sənnən də o qızılı isdəmirəm.

Qayıdır çıxır gəlir. Gedir Musanın yanına çatan kimi, deyir:

– Ya Musa, saa fəda olum, mənim sənnən birinci xayışım budu ku, Məhəmmədin günahınnan keç.

Deyir ki, bala, mən onu eliyə bilmərəm. Qoy Allahnan kəlmə­ləşim sora. Allah da buna səda göndərir ki, özün həll elə. Musa da bu Məhəmmədə deyir ki, onun günahınnan ancax Fatma keçə bilər. Fatma keşməsə, mən keçə bilmərəm.

Deyir:

– O Fatma hardadı?

Deyir:

– Filan şəhərdə olur, özü də onun həştat yaşı var, beli bükülü.

Məhəmmət öz dərdini qoyur burda, aj qarına başdıyır Fatma gəzməyə. Bura Fatma, ora Fatma, axırı tapır, deyir:

– Fatma.

Deyir:

– Ha.

Deyir:

– Mən saa qonax gəlmişəm, sənnən bir xayışım var.

Deyir:

– Nədi?

Deyir:

– Fatma, sənnən xayış eliyirəm ki, əmin oğlu Məhəmmədin günahınnan keç. Onun vəziyəti belədi.

Deyir ki, bala, sən gəlmisən bura, amma mən onun günahın­nan keşmərəm. Ona görə ki, mən həştad yaşımda heş bir şey, barsız ağaş kimi yaşamışam. Mən hələ isdiyirəm onnan da betər olsun. Deyir:

– Fatma, onda səni buraxan deyiləm. Səni götürüp aparajam Mu­sa peyğəmbərin hüzuruna. Orda danışax, görəh vəziyət nətər olur.

Bunu ordan qolunnan tutur düz gətirir Musanın hüzuruna. Musa deyir:

– Fatma, sən əmin oğlu Məhəmmədin günahınnan keç. Sən onun günahınnan keşsən yenidən on beş yaşında qız olarsan.

Deyir:

– Yaxşı.

Sora deyir:

– Ey yerin, göyün xaliqi, mən onun günahınnan keçirəm, sən də keç.

Bunu deyənnən sora Allah-tala onu on beş yaşında qız eliyir. Eliyənnən sora Musa peyğəmbər deyir:

– Fatma, indi kimi sevirsən, sənin kəbinı ona kəsim?

Deyir:

– Ya peyğəmbər, saa agahdı ki, mən bir belə ki, həştad il yaşamışam, mənim üsdümnən bir erkək milçək addamıyıp. Hamba, bu oğlanın əli mənim qoluma dəyip. Çünkü mənim qolumnan tutup, sənin hüzuraa gətirip. Mənim kəbinimi buna kəs.

Bunun kəbinini kəsillər Məhəmmədə – qızıl axtaran Məhəm­mədə. Kəbini kəsənnən sora Allah-talıya xoş gedir. Allah-tala deyir ki, ya Musa, o getsin bağa, qiblə tərəfdən altı ağaş var, saysın, yeddincinin divini qazsın. Qızıllar ordadı.

Ordan gəlir altı ağac sayır, yeddincinin divini qazır. Qızılı tapır. Onnan sora onnar şad-şalayın dolanıllar.