Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu qarabağ: folklor da bir tariXDİr III kitab

19. İKİ YOLÇUYNAN DƏRVİŞ
Rəvayətə görə, bir gün kasıblıqdan əziyət çəkən iki nəfər qazanc dalınca başqa diyara getməli olur. Bunnar xeyli yol gedillər. Sora bir obuya rast gəlillər. Yorğunnuxdan və ajdıxdan əziyət çəkən yolçular qərara gəlillər ki, biri obanın ayağınnan, biri də ba­şın­nan düşüb oba əhlinnən yeməyə bir şey alsınnar. Onnar dedihləri kimi də eliyillər. Hərəsi bir tərəfdən obanın içinə girillər.

Axşam düşdü, yolçulardan biri əlində bir qurud, o biri də bir ovuc buğda obadan qayıdıb sözləşdikləri yerdə görüşüllər. Yolçu­lar­dan biri buğdanı qaynatmax üçün təzək yığmağa gedir. O biri də başını aşağı salıb qurudu əzir ki, yoldaşı təzəyi gətirənnən sora buğdanı qaynadıb üsdünə qurudu töküb yesinnər ki, ürəklərində durum olsun, təzdən yollarına davam eləsinnər.

Elə bu zaman təzək yığan yanında bir dərviş görür. Dərviş onnan salam-kalamnan sora nə elədiyini soruşdu. Yolçu başına gələnnəri ona danışır:

– Hə qardaş, kasıblıx əlinnən bezmişəm, ona görə də çıx­mışıx görək başımıza nə gəlir, hardan nə qəzənc əldə eliyirik.

Dərviş deyir:

– Mən səni dünya malınnan qane eləsəm, sən mənim bir şərtim­nən irazı olarsanmı?

– Şərtin nədi? – deyə təzəkyığan yolçu dərvişdən soruşur.

Dərviş cavab verir:

– Sənin üç oğlun olacax. Onun birini mənə verərsən. Mənim hər şeyim var, oğul-uşaxdan başqa.

Təzəkyığanın gözdəri işıldıyır. Tez irazı olur və elə irazı olan kimi də gözünü açıb özünü şahlıx təxdində görür. Bir yanında qul-qaravaş, o biri yanında da vəzir-vəkili.

Bunnar burda qalsınnar, sizə kimdən deyim, qurud əzən yol­çudan. Bu da qəmli-qəmli dünyanın dərd-sərini ürəyində götür-qoy eliyə-eliyə qurud əzdiyi yerdə başını qaldırır ki, bir dərviş düz onun qənşərində durub. Dərviş bu yolçudan da burda durmağının, nə elə­diyinin səbəbini soruşur. Qurud əzən başına gələni dərvişə söylü­yür, çarəsiz qaldığını, onçun da uzax yola çıxıb qəzənc axtarmağa getdiyini danışır. Dərviş onnan soruşur:

– Sən dedin, mən inandım. İndi de görüm, səni bir hökmdara vəzir eləsəm, dünya malınnan səni qane eləsəm, sənə pul, qızıl, oğul-uşax versəm, sora sən uşağının birini mənə verərsənmi?

Yolçunun gözü işıxlanır. Ürəyində deyir: “Hansı axmax bu işə razı olmaz?” Elə bu fikir başınnan keçər-keçməz irazılaşır. Elə uzax­laşan kimi də, dərviş neyniyir-neynəmirsə, yolçunu cah-cəlal yeyəsi eliyir. Qurud əzən özünü qüdrətli bir sarayın baş vəziri görür.

İllər keçir, vəzir də, şah da bəxdəvərriyin hər üzünü görür, dün­yanın hər nemətini dadmaxla barabar, oğul-uşax sahibi də olul­lar. Bir gün şaha xəbər gəlir ki, şah sağ olsun, bəs həyətdə elçi daşı­nın üsdündə bir dərviş oturub, siznən görüşmək isdiyir.

Şah deyir:

– Gedin ona dünya malınnan nə isdiyirsə verin, qoy getsin.

Nökər-nayıb gedir. Az keçmiş qayıdıllar:

– Şah sağ olsun, dərviş deyir mənə dünya malı yox, şahla görüşmək lazımdı.

Şah əmr eliyir ki, o kimdisə, ona deyin gəlsin. Çox keşmir qa­pı açılır, dərviş içəri girir. Salam-kalamnan sora şah dərvişdən gəlişi­nin səbəbini soruşur. Dərviş deyir:

– Şah sağ olsun, mən sənnən söz danışıb, şərt kəsmişdik ki, sənə dünya malı, övlad verim, sən də övladlarının birini mənə verə­sən. İndi də həmən mətləbə gəlmişəm.

Şah özünnən çıxır:

– A kişi, dəlisən-nəsən?! Övlatdan da pay olar?! Çox da demişəm!

Dərviş ayağa qalxıb hasasını yerə vurub qəzəblə deyir:

– Ədə, get təzəyini yığ!

Şah gözünü açıb görür ki, genə həmən obanın kənarında, köhnə libasında təzək yığır.

Bunnan sora dərviş vəzirin həyətinə gəlib elçi daşının üsdün­də oturur. Vəzirə xəbər gəlir ki, bəs bir dərviş oturub elçi daşının üsdündə. Nə də veririk getmir ki, məni vəzirnən görüşdürün. Vəzir əmir eliyir ki, o kimdisə, yanıma gətirin. Bir azdan qapı açılır, dərviş içəri girib baş əyir. Vəzir hövsələdən çıxıb deyir:

– Ey Allah bəndəsi, sən kimsən, mənnən nə isdiyirsən?

Dərviş təmkinlə cavab verir:

– Mən neçə il bunnan qabax filan obanın kənarında sənnən iras­daşan dərvişəm. Sən o zaman mənə söz verdin ki, məni var-döölət, oğul-uşax sahibi eləsən, mən övlatdarımnan birini sənə verəcəm.

Vəzir qeyizdənib dərvişi qapıdan qovur:

– Nə boş-boş danışırsan? Mən övlad böyüdüb bu həddə çatdırmışam ki, onu yoldan keçənin birinə verim?

Dərviş qapının ağzında ayax saxlayır, üzünü vəzirə tutub cavab verir:

– Ədə, get qurudunu əz!

Vəzir bir də gözünü açanda görür ki, genə həmən obanın qırağında, dərtdi-dərtdi qurut əzir.

İndi odu ki, biri hörmət eliyib çörək verdiyi adamnan naxələ­f­lik görəndə “ədə, get təzəyini yığ!” və yaxud “ədə, get qurudunu əz” deyir.