Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu qarabağ: folklor da bir tariXDİr III kitab

9. DƏMİRÇİNİN ƏLİ NİYƏ ODDA YANMIR?
Bir şəxsi olur, həmişə əkin əkirmiş. Dəmirçiymiş, əkin də əkir­miş. Bu dəmirçinin toxumu olmur bir il yer əkməyə. Qalır belə məhətdəl. Öküzü varımış, toxumu yoxumuş. Deyir: "Mən nağay­rım, toxumu nəynən alım?" Arvad deyir ki, gəl saa bir məslahat verim.

Deyir:

– Nədi?

Deyir:

– Gəl öküzün birini satax, verəh toxuma. Qonşuya deyəh, qonşunun öküzüynən cütdəşdirəh, o da getsin yerini şumlasın, biz də. Toxum səpəh yerə, qalmıyax məhətdəl.

Kişi gətirir öküzü satır, toxumu alır yığır əvə. Sora qonşuya deyir, qonşu öküzünü cütdəşdirməyə buna vermir. Kişi qalır məhət­dəl. Dəmirçi qalır məhətdəl. Arvadı deyir ki, ay kişi, gə gejə götürək, gejeynən get toxumu səp yerə. Bir tərəfinə məni qoş, bir tərəfinə də öküzü qoş. Bir tay öküzü var dayna. İşıxlanatan, hərriyək, səpəh gələk.

Kişi deyir:

– Ay arvad, səni mən nətər qoşum?

Deyir:

– Heş-zad olmaz. Nolajax? Heş kəs də görməz. Gejeynən gedəjiyih, gələjiyih.

Nəysə, dəmirçi arvadın sözünə baxır. Gejeynən götürür toxu­mu, gedir sahəsinə. Səpir, bir tərəfinə arvadı qoşur, bir tərəfinə öküzü qoşur. Şumluyur, səpir, hərriyir gəlir.

Nəysə, axırıncı günü toxum çox olur. Nəysə, hərriyincən, kutarıncan işıxlanır. İşıxlananda deyir ki, toxumu yerdə qoyup gedə bilmərik. Nolajax, olajax, qoy hərriyəh kutarsın.

Bunnar bunu hərriyənəjən görür kü, bir oğlannan bir gəlin gedir. Bu gəlin baxır onnara, qayıdır gülür. Deyir ki, onnara bax e. Onnar da bizim kimi aylədi, arvadı qoşup öküzə. Deyir, gəlin şakqıldıyır gülür.

Bu çox təsir eliyir bunnara. Allah-talıya da təsir eliyir. Nəysə, Allah-tala elə eliyir ki, o ili onun taxılını heş yığıp-yığışdırmax olmur. Hər yanı qurudur, bir damcı taxıl olmur o ölkədə. Bircə dənə bu dəmirçinin taxılı nəğədə anbarrara tökür, tutmur. Millət gəlir bun­nan alır, aparır camahat hamısı. Day heş kəsdə yoxdu bunnan sıvayı.

Bu gülən arvadın kişisi deyir ki, gedim mən də taxıl alım, onun yaman taxılı var. Hamıya taxıl verir, yühlüyür, gedir. Gəlir deyir ki, mən də taxıl almağa gəlmişəm.

Deyir:

– Mən saa taxıl vermirəm.

Tanıyır dayna onu. Deyir:

– Niyə?

Deyir:

– Nəysə, vermirəm dayna, kefim isdiyir, vermirəm.

Bu çox deyənnən sora deyir:

– Get onda arvadıı göndər.

Kişi qayıdıp gəlip deyir ki, bəs maa belə dedi. Bunnar gənə – Allah heş kafar bəndəni ajdıx eləməsin, ajdıx pis şeydi, – çox kor­rux çəkillər. Axırı kişi deyir ki, ay arvat, kim biləjəh, dur get dayna. Məjbur olur, arvad heylə yolun qulu dəyilmiş, arvat durur gəlir.

Deməli, dəmirçi işdiyəndə bir oğlan gəlip söykənip qapıya, baxıp görür kü, bu dəmirçi əliynən iş görür. Nə çəkici var, nə zindanı var. Qızardır, əliynən döyür. Durur orda baxır, baxır. Ax­şam düşəndə dəmirçi oğlana deyir ki, sən təzə gəlmisən bu şəhərə? Yerin yoxdu qalasan?

Deyir:

– Yoxdu.

Oğlan bunu örgənmək isdiyir. Deyir:

– Onda gəl gedək bizə.

Bu dəmirçi oğlanı gətirir əvinə. Gətirəndə bu hadisəni muna söhbət eliyir. Deyir:

– Sən əlinnan qızmar dəmiri belə götürürsən, belə vurursan, belə döyürsən, çəkişsiz, zindansız.

Deyir:

– Qoy, deyəjəm saa. Gəlin gəldi, dedi: “Gəlmişəm taxıl alma­ğa. Hamma səni ant verirəm Allaha, məni elə yerə apar heş kəs gör­məsin məni, bilməsin”. Deyir, dedim ki, arxayın ol. Deyir, bunu bu əvdən o əvə, o əvdən bu əvə keçirdim, bir dənə yalqız əvə apardım bu gəlini. Deyir, dedi ki, bəs saa dedim məni elə yerə apar, heş kəs görməsin. Mən də heylə yolun qulu dəyiləm. Hamma munu imtaana çəkirdim. Allah da bilir ki, mən o yolun qulu dəyiləm. Deyir, gəlin dedi ki, bəs mən demişəm, məni elə yerə apar ki, heş kəs olmasın. Deyir, dedim ki, kim var burda? Deyir, dedi ki, burda yeddi göz baxır. Yeddi adamın gözü var. Dedim hanı? Dedi ki, iki məleykə – biri mənim bu çiynimdə, biri bu çiynimdə, biri də mənim özüm – bu üç. İki məleykənin biri sənin bu çiynində, biri də o çiynində, biri gözdərin – altı. Yuxarıdan Allah baxır, bu da yeddi. Yeddi gözün qabağında iş görmək olar? Deyir, çəkdim dedim ki, sən mənim axirət günümə qədər bajımsan. Mən səni sınağa çəkirdim. Mən heylə yolun qulu dəyiləm. Civimnən siyahını çıxartdım, gətdim, deyir, siyğə oxu­dum, bajı-qardaş möhürü vurdum. Dedim, alarsan, apararsan, verər­sən munu ərina. Sən saat neçədə, saat neçədə mənim bajımsan. Bu möhürü vurmuşan muna. Deyir, bunu taxılnan yüklədim, çıxdı getdi. Getdi, gəldim yatdım. Yatdım, onda gördüm qapımı döyüllər. Qapı­mı döyəndə qalxdım ki, qapını açam. Aşdım qapını, gördüm neçə adam kəsdirip qapımı. Maa deyillər ki, tez ol patcahın əmridi, gərək sən min dənə mıx, min dənə nal düzəldəsən, patcahın qoşunu davıya gedir. Tez ol, tez ol gəl, məni tələsdirdilər. Deyir, gəldim gördüm tüka­nın qapısı açıxdı. Bıy, Allah, bu niyə açıxdı görən? Girdim içəri, dalımca girdilər: "Tez tərpən, tez tərpən". Əl atdım, gördüm kəlpə­tinim yoxdu, əl atdım, çəkicim yoxdu, gördüm kürəm yanır elə. Maa dedilər: "Tez ol". Tutdular əlimnən, soxdular kürüyə. Tutdular biləyimnən, soxdular kürüyə. Soxdular kürüyə, gördüm əlim yanmır.

– Qoy dəmiri qızarsın.

Dəmiri qoydum qızardı. Götdüm nalı əlimnən, gördüm maa heş-zad eləmir. Qoydum zindanın üsdünə, yumruğumnan belə-belə əzdim, tulladım. Deyir, maa dedilər ki, sən bu dünyada da cəhənnəm odunnan kənarsan, o dünyada da. Sən orda o işi tutmusan, Allaha xoş gedip də. Sən onu göyərtmisən orda, səni də göyərtdi burda, axırda aydınnıx oldu. Sən indi oğulbaoğul cəhənnəm odunnan kənarsan, burda işdiyessən. İndi mən odu ku, əlimnən işdiyirəm, qardaş, deyir.