Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu qarabağ: folklor da bir tariXDİr VI kitab

HƏSƏN ÇƏLƏBİ
Həsən Şahvəllidə olurdu dayna. Əlinin qardaşı Həsən Şahvəlidə olurdu. Bular da yaxşı baxmırdılar Həsənə. Şahvəllidənsən deyə pisina getməsin (Məhəmməd müəllimə müraciət edir – top.). Mən bi qırmızıca şeyəm, deyəjəm hamsın. Fatma dedi, burdan bir qulup tihdirəjəyəm, Əlinin əvnin yanınnan. Camahata xeyir-şər yeri. Camahat belə qalır toy eliyəndə vay eliyəndə, xeyir-şər eliyəndə. Həsəni gətirdi, Sirihdə örgü ördürdü. Tay qaldığ Əlinin əvində. Hamımız. Mən də onnara çörəh, su dayna qayırıram. Allah, qəbula keçir, yazığam, ay Allah (ağlamsınır – top.). Bir gün bizim də əvimiz, Hüseynalının oğlu Əhbəri tanıyırdın, (Məhəmməd müəllimə müraciət edir – top.), bax onun əvinin yuxarısındakı kötəzə¹³ bizim idi. Əlinin əviynən qanşarbaqanşarıdıx. Qozu sərmişəm o çəpərə. Əlinin əvinnən qozun hamısını görükür. Bir tala oraya, bir tala buraya, bir oraya. Nə bilim. Birdən bu Həsən girdi içəri, dedi, Ayna, çölə çıx e. Dedim, ay Həsən, qurbanın olum. Şahvəllilər qurvanın olum zad demirdi ha. Tova biri də demirdi. Xətrına dəysə də (Məhəmməd müəllimə deyir – top.), dedim, ay Həsən, qurvanım olum, dəəndə dedi ki, ay Ayna, həylə demə, lağıma gəlir. Dedi, “qurvanın olum” demə. Mana həylə demillər ha. Dedim, layıxları var deyələr? Elə heylə dedim e. Öz pisimi də boynuma alıram. Dedi ki, Ayna, nədən qorxursan? Mən də yazıxlandım. Dedim, ay Həsən, sana qurban olum, ilannan, ölüdən qorxuram. Ölü öləndə bir il əvə yaxınnaşa bilmirəm. İlannan da ayağımı götürüf qoymaxdan Fatmanı tay zara gətimişəm. Dedi, ölü heş, bir taxdadı atıllar yerə. İlannan niyə? Dedim, ay Həsən, elə bilirəm məni çalajax. Dedi, sana bir söz deyim, verməsən, Vallah çalajax. Dedim, bıy bisimillah, nə isdiyəjəhsən ki, mən verəm, vermiyəm, sən məni çaldırasan? Dəyəndə dedi, o qozdan verəjəysən. Dedim ki, o, Fatmanındı. Dəyəndə dedi ki, noolsun Fatmanındı? Fatmanınkını verə bilmirsən ki? Dedim, yox. Mən öz qozumnan verərəm. Dedi, neynəh. Getdih. Ay Allah, ay Allah, axıratan sən özun bunu hak-hesav eylə. Sizə qurban olum (ağlamsınır – top.). Dedi ki, o çəpərdəkilər kimindi? Dedim, bizim kişinin. Day ayıv olmasın, kişinin adın demirdim, utanırdım. Dedi ki, nəhlət Maviyiyə, nəhlət şeytana. Niyə bu balı Fatmıya çox qoymusan, mana az? Dedim, Allah dadına yetsin, çörəyını ye, doymasan, yenə qoyajam. Heş demə, bu, qəsdən eliyir bunu. Dedim ki, sən Allah, Həsən, niyə belə eliyirsən? Sən belə dəyildın axı. Fatma dedi, Həsən, ağlın ayrı adama getməsin, o dəlidi, qorxaxdı. Yanı ki, ilannan qorxur. Deyəndə dedi ki, Ayna, gedirsənmi? Fatma dedi, Allah hakqı, o dəlidi. Mən çay tökürəm, onnar da içir. Mən də utanıram bunnarnan yeməyə. Dedi, Ayna, sən Allah, məni çox isdiyirsən, Fatmanı? Dedim, Allah sənə köməy olsun, Fatmanı. Dedi, ay bajı, niyə? Dedim ki, onu çox isdiyirəm, nağayrım. Biraz durdu, bir də dedi, Ayna, səni olasan Allah, nədən qorxursan? Dedim, ilannan. Dedi ki, ay heyvan, gəl. Uuy, Hajı Qasım Çələbi, gösdərdi mana. Qağa, o inandığınız Allah hakqı, biz də inandığımız, hamı, kim inanır, o hakqı. Bir də gördüm çərçivadan kəllə, qapının çərçivasınnan, bax-bax belə-belə eliyir (şəhadət barmağını qaldırıb-saldırır – top.). “Uuy, ay Fatma”, elədim. Eliyəndə Həsən dedi, qorxma hələ gəlmiyəjəh, düzgünün de görüm. Dedim, nə deyim, Həsən? Bu, nə işdi? Dəyəndə dedi, Famanı çox isdiyirsən, məni? Dedim, Allah hakqı Fatmanı. Dedi, bajı, niyə? Mən onun qardaşıyam, o da mənim bajım. Dedim, eşitmişəm, qardaşısan. (Mənnən də onnar yekeydi dayna). Amma indi nağayrım? Fatma dedi, qağa, bu qammazdı, qammır deyə. Mən həmməşə onnarda oluram, onun yanında oluram deyip məni çox isdiyir. Dəyəndə dedim, hə, hə. Dedi, yox, Fatma tafdı onu. Dedim, Həsən, sən Hajı Qasım Çələbinin goru, dədəmin, babamın goru, məni dəli eləmə, yazığam. Dedi, Vallah, eləmərəm. Sana nağayrıram ki, dəli olasan? “Ay heyvan, gəl” dəyəndə başı belə çərçivadan saldı içəriyə. Dəyəndə Fatma dedi, ay heyvan, gəlmə. Ooy, ay kişilər, o Allah birdi, o hakqı, elə bil ki, axır mənşərdi mana dayna. Bu “gəl” deyir, bu “gəlmə” deyir. İlan, gürzə gəlir məni vurmağa. Fatma belə elədi, ağız, denən səni. Dedim, Allah hakqı demərəm, axı onu çox isdəmrəm ha. Səni çox isdiyirəm. Heş demə. Həsən də məni imtaana çəkir, heş demə bırda belə eliyir. Nağandar əlləşdisə, dedim. Mənim sıfatım qorxudan oluf ağappax. Fatma dedi, Həsən, indi bu nədi? Dəyəndə dedi, heş nə olmayajax, canı bərkiyir. Çölə baxdı, dedi, o çəpərdə nağarır onnar? Dedim, otu yığır ki, isdanmıya. Yağır. Dedi, Fatmanın qozunnan bir vedrə verəjəhsən? Qoymuyum otunuz isdana. Dedim, yox. Fatmanındı. Mənim ixdiyarım var Fatmanın qozunu sizə verəm? Öz qozumnan bir xaşa verəjəyəm. O deyir, “gəlmə”, o deyir “gəl”. İndi Həsən dedi, “ay heyvan, girmə içəri”. Həsən çıxdı ordan çağırdı Çolanı (Çola söyləyicinin ərinin adıdır – top.). Çola, – dedi Həsən, – ilan gətimişəm arvadını vurduram. Dəyəndə dedi, uy qadan alım, öldürürsən, dirildirsən? Dəyəndə dedi, öldürürəm. Dedi, niyə qadan alım, Həsən? Dəyəndə dedi ki, əlləşirəm odey o tutun divindəki qozdan bir vedrə ver mana, vermir. Dedi, nə deyir, vermir. Dedi deyir, Fatmanındı. Dəyəndə dedi, aaz, hansı qozdu? Dedim, Əhmədin evinin yanındakı qozdu. Dəyəndə dedi o Fatmanındı, qadan alım. Dedi, sən də vermirsən? Fatma eşidir. Fatma inciməsin, mən verəjəyəm. Dəyəndə, ay sağ ol, Zülfar oğlu, bax görürsən, o verir. Dedim, o qorxmur Fatmadan, mən qorxuram. Axır ki Çola addadı, getdi o qozdan da qoydu, o biri qozdan da qoydu, yaxşıdan da qoydu, pisdən də qoydu. Bir xaşa qoz qayırdı. Bir xaşa da almaynan qartof qayırdı, qoydu qapıya. Gəldi. Gəldi gördü, ilan elə həmən yerdədi. Dedi, Həsən, bu, havaxacan qalajax burda? Dedi, Aynanın cavabını gözdüyürəm. Dedi, Ayna, ta axır nöktədi. Fatmanı çox isdiyirsən, məni? Dəyəndə dedim, qadan alım, əlacım tay kəsilif, vurdurursan vurdur, Fatmanı. Dəyəndə dedi ki, belə-belə Allahın atda, dedi Həsən, Allahın atda Sirihdən əvlənmiş oleydim. Yani Sirihli Çələbi əvinə inanır. Həsənə də inanmırdı biri də Şahvəllinin. Həsən gəldi, dedi, ay heyvan, sana əzyət verdim, çox əzyət verdim, halalın olsun, gəl, get. Düşdü qabaxlarına getdi. Abuzərin pəyəsinin yanınnan girdi, getdi. Tez yetişənin divinə, tay bilmədim ordan oynanı. Belə-belə elədi, dedi ki, səni bərkə sürürdüm, halalın olsun, halalın olsun, sən ki o sözün üsdə durdun, halalın olsun. Allah sana nizam-intizamda köməh dursun.