Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu seyfəDDİn rzasoy əBÜlqazi «OĞuznamə»SİNDƏ

Beləliklə, «Oğuznamə» semanteminin kateqorial-epis­temoloji strukturu ilə bağlı aşağıdakı qənaətlərə gəlmək müm­kündür:

– «Oğuznamə» vahidi oğuz etnosunu bütövlükdə işa­rələndirən etnokosmik universumdur (oğuz etnosunun söz mo­delidir).

– «Oğuznamə» proyeksiyalandırdığı oğuz etnik vahidini bir etnos olaraq şərtləndirən kosmik semantemləri özünə konsentrasiya etməklə etnokosmik işarə bütövüdür (işarə sistemidir).

– «Oğuznamə» ilə oğuz etnosunun bir-birinə münasibəti kosmik eynigüclülük (ekvivalentlik) səviyyəsindədir. Oğuz etnosu «Oğuznamə»də bir bütöv olaraq proyeksiyalandığı ki­mi, «Oğuznamə» də müstəqil işarə olmaqla bərabər, eyni za­manda etnokosmosun struktur qatı - səviyyəsidir: «Oğuz» adlı kosmik vahidin zəruri və ayrılmaz qurum üzvü kimi çıxış edir.

– «Oğuz» və «Oğuznamə» vahidlərinin struktur birgə­liyi mifik-kosmoloji düşüncədən qaynaqlanır: etnos və onun kosmik proyeksiyası kosmoloji düşüncənin məntiqinə uyğun olaraq dünya modeli və mətn münasibətlərini özündə inikas edir. Oğuz etnosunun özünüdərki (dünya modeli) uyğun mətn­lərdə gerçəkləşir və Oğuznamə belə gerçəkləşmənin ən universal səviyyəsidir.

– «Oğuznamə»nin etnosun özünügerçəkləşdirməsinin ən universal səviyyəsi kimi çıxış etməsi onun etnosun kosmik funksionallığının əsasında durmuş müqəddəs bilgini (sakral teoinformasiyanı) ifadə edən ən ilkin struktur səviyyəsi ol­ması ilə bağlıdır.

– «Oğuznamə» etnokosmik vahidini oğuz etnosunun universal struktur vahidinə, universum işarəyə çevirən mü­qəddəs bilgi oğuzların ulu əcdadı Oğuz kağanla bağlı ritual-mifoloji informasiyadır;

– «Oğuz kağan» - oğuz etnosunu proyeksiyalandıran (inikas edən) dünya modeli (etnokosmik semantemlərin - mənaların paradiqması), «Oğuznamə» - «Oğuz kağan» dün­ya modelini gerçəkləşdirən sözlü mətn universumudur.

– Oğuz etnosunu təsvir dilindən - gerçəkləşmə kodundan asılı olmayaraq, istənilən səviyyədə kosmik universum kimi təqdim edən mətn «Oğuznamə»dir.

– Oğuz etnosunun orta əsrlərdə etnik passionarlığının sonuncu dəfə öz etnokosmik işarəsi - «Oğuz» adı ilə kük­rədiyi çağda tarixi şüurun güclənməsi ilə meydana gələn bü­tün tarix əsərləri «Oğuznamə» eposunun tarixə trans­for­masiyası kimi çıxış edir.

– Orta əsr tarixçilərinin yazdığı oğuznamələr oğuz mi­finin transformativ paradiqmalar sistemi olan «Oğuznamə» eposunun gerçək tarixi statusuna iddiasının sonuncu cəhdlə­rin­dəndir. Həmin tarix əsərlərinin etnokosmik nüvəsini bir­başa «Oğuznamə» eposu təşkil edir.

– «Oğuznamə» eposunun dağılması ilə Oğuz mifinin tarixi düşüncəyə öz «Oğuz» (kağan) adı ilə birbaşa «müda­xiləsi» başa çatır və o, etnoepik düşüncənin genetik struk­turuna enərək öz funksionallığını paradiqmatik impulslar və onları gerçəkləşdirən sintaqmatik törəmələr (transforma­siya­lar) şəklində davam etdirir.

– Genealoji modeli işarələndirmək baxımından «oğuz­namə» və «şəcərə» anlayışları uyğun olaraq həm paradiq­matik törəmə, həm də etnosemantik sinonimlərdir.