Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu seyfəDDİn rzasoy əBÜlqazi «OĞuznamə»SİNDƏ

§ 2. «Bitik»in «Şəcəreyi-tərakimə»nin məzmunundakı

təsviri paradiqmaları
«Şəcəreyi-tərakimə»də etnokosmik özünütəşkilin «Bitik» kodu məlumat səviyyəsində də qorunmuşdur. Abidənin «Oğuz xanın oğullarının və nəvələrinin adları haqqında» his­sə­sində Əbülqazinin verdiyi bir səciyyəvi məlumata diqqət edək:

«İndi Oğuz xanın ad verdiyi, ancaq onun soyundan (n ə s i l ) olmayan bir neçə elin adını çəkək: hər halda onlar həmin toyda idilər və bu səbəbdən adları kitaba yazılıbdır»²⁰⁵.

Haqqında söhbət gedən bu «kitab» - «Bitik»dir.

Başqa bir məlumata diqqət edək. Gün xanın keçirdiyi qurultayda oğuz eli ət payı, onqon quşlar və s. kodlar əsasında təsnif olunduqdan sonra, qurultayda müəyyənləşmiş struktu­run pozulmaması haqqında oğuz elinin «əhdləri» yazılır:

«[Bu] əhdnaməni böyük kağız vərəqə yazdılar. Və hamı, başda Gün xan olmaqla, onun kiçik qardaşları, oğulları, bəy­lər, qocalardan ən yaxşıları və igidlərdən ən yaxşıları bu və­rəqdə öz adlarını yazdılar və and içdilər... Adlarını yazıb, möhür vurub, əhdnaməni Gün xanın xəzinəsinə qoydular»²⁰⁶.

Haqqında söhbət gedən bu «əhdnamə» - «Bitik»dir.

Beləliklə, «Şəcəreyi-tərakimə» «Bitik» haqqında infor­ma­siyanı abidənin «məlumat» (məzmun) kodu səviyyəsində iki nominativ paradiqmada qorumuşdur:

- Kitab;

- Əhdnamə.

Son olaraq qeyd edək ki, Əbülqazi Bahadır xanın «Şə­cəreyi-tərakimə» əsəri əsasında oğuz ritual-mifoloji dünya modelinin bərpa olunması deyilənlərlə məhdudlaşmır. Abidə­dəki adlandırma ritualı, onun ayrı-ayrı şəkilləri, o cümlədən adların etnokosmik strukturu oğuz ritual-mifoloji dünya mo­delinin bərpasının perspektiv imkanları kimi nəzərdə tutul­muşdur.

ВМЕСТО ЗАКЛЮЧЕНИЯ