Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi ­­­­­­­­­­­­­­­folklor institutu­­­­­­­­­­­­­­­­­

§ 11.3. Şaman/Qəhrəmanın Qurdla xəbərləşməsi:

alqış və yolalma
Qazan “sudan keçdi, bu gəz bir qurda tuş oldı. “Qurd yü­zi mübarəkdir, qurdlən xəbərləşəyim”, – dedi³¹⁹.

Qazanın qurdla xəbərləşməsini kosmoloji təhlil müs­tə­vi­sinə gətirdikdə aşağıdakılar aydın olur:

Dialoqun tərəfləri: İnsan-Qurd.

Dialoqun məkanı: Kosmos.

Dialoqun məqsədi: Qurddan evin xəbərini almaq.

Dialoqun informativ tipi: alqış:

– Qazan Qurda tərif deyir. Bu təriflərin hamısı Qurdu pro­fan element kimi təqdim edir. Belə ki, Qurdun:

Gündüzü axşam başlanır;

O, qarla yağışdan qorxmur;

Atlar onun qorxusundan kişnəyir;

Dəvələri mələdir;

Qoyunlara hücum edir;

Qoyun ağılını arxa tərəfdən sökür;

Kök qoçları qovub tutur;

Onların qanlı quyruqlarını üzüb udur;

Ulartısı itləri qorxuya salır;

Çobanlar onun qorxusundan əllərində məşəl ora-bura qa­çırlar³²⁰.

Dialoqun kosmoloji tipi: mediativ-mistik kommu­ni­ka­si­ya modeli:

– Qazan Qurdu görərkən “Qurd yüzi mübarəkdir” deyir. “Mü­barək” – ərəb mənşəli söz olub, “bərəkətli” deməkdir. Qa­zan, buradan göründüyü kimi, Qurda rast gəlməsini “xeyir-bə­rəkət” hesab edir. Bu, Qazanın rast gəldiyi Qurdun kos­mo­loji mənsubiyyət baxımından kosmik varlıq olduğunu gös­tə­rir. Qazana ev/ordusu ilə bağlı informasiya/xəbər lazımdır. Bu baxımdan, “Qurdun üzünün mübarək olması” həm də o de­məkdir ki, Qazan ondan mübarək/bərəkətli/xeyirli/lazımlı in­formasiyanı alacaq. Başqa sözlə, bu Qurd kosmosyaradıcı ele­mentdir və onun Qazanla dialoqu xeyirlə nəticələnməlidir.

Diloqun etnokosmik tipi: şaman qamlaması:

– Oğuz etnik kosmosunda mediativ-mistik kommu­nika­si­yanın modeli qam/şaman qamlamasıdır.

Dialoqun süjetüstü forması: passiv (birtərəfli) xə­bər­ləş­mə:

– Qazan xəbərləşir/soruşur, Qurd cavab vermir.

Dialoqun süjetaltı forması: aktiv (ikitərəfli) xə­bər­ləş­mə:

– “Mübarək üzlü” Qurd Qazana “mübarək” (kosmos­ya­ra­dıcı) informasiyalar verir.

Dialoqun nəticəsi: Qazan Qurddan yol alır.