Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi ­­­­­­­­­­­­­­­folklor institutu­­­­­­­­­­­­­­­­­

§ 11.03. Durnalarla xəbərləşmə
Kərəm və Sofi yolda durna qatarına rast gəlirlər. Kərəm ye­nə də eyni magik-ritual formasından (saz-musiqi, oxuma, şeir və s.) istifadə edərək, durnalarla xəbərləşir və Əslini on­lar­dan xəbər alır:
Qatar-qatar göy üzündə süzürsüz,

Əylən, durnam, əylən xəbər sorayım.

Bizim yurddan nə xəbərlər bilirsiz?

Əylən, durnam, əylən xəbər sorayım...¹²⁴

Durna kosmoloji dünya modelində zooelement kimi dün­yalar arasında əlaqə yaradan mediatordur. “Dədə Qor­qud”da keyik Beyrəyi Banuçiçəyin yanına gətirdiyi, “Əsli Kə­rəm”da ov quşu tərlan Kərəmi Əslinin yanına gətirdiyi kimi, dur­­na da kosmoloji xronotopda eyni zamanda kişi başlanğıcı ilə qadın başlanğıcı arasında mediatordur. Kərəmin durna ilə Əs­liyə xəbər yollaması bunu təsdiq edir:
...Dərdli Kərəm deyər: hardan gəlirsiz?

Xan Əslimin yerin-yurdun bilərsiz,

Görsəz, ona məndən salam deyərsiz,

Əylən, durnam, əylən xəbər sorayım¹²⁵.

Kərəmin durnalarla öz evlərinə xəbər yollaması dur­na­nın mediativ finksiyasını bir daha təsdiq edir:
Durnam, gedər olsan bizim ellərə,

Yaxşı söylə başdan keçən halları.

Qohum-qardaş, dost, müsahib olanlar

Bundan sonra gözləməsin yolları...¹²⁶

Durnalarla xəbərləşmə dialoq ritualının iki tərəfini or­ta­ya qoyur:

Birincisi, etnokosmik identifikasiyaya – kosmoloji kim­li­yin müəyyənləşdirilməsinə xidmət edən xəbərləşmə;

İkincisi, dünyalar (Kərəmlə Əsli, Kərəmlə onun vətəni) ara­sında əlaqəyə xidmət edən xəbərləşmə.

Durnalarla xəbərləşmədə hər iki tipi görürük: Kərəm əv­vəl­cə onlardan Əslini xəbər alır, daha sonra evə xəbər yolla­yır. Bu, kosmoloji semantika baxımından nə deməkdir?

Kərəm birinci xəbərləşmədə durnaları etnokosmik iden­ti­fikasiya ritualından keçirərək Qara Keşişin Əslini durnaya çevirib-çevirmədiyini müəyyənləşdirir. O, ikinci halda öz mə­ka­nından (kosmosla xaosun hüdud hissəsindən) həm Xaosa (Əsliyə), həm də Kosmosa (evlərinə) məlumat yollayır. Heç bir ölü ölülər dünyasından – Xaosdan özü haqqında Kosmosa mə­lumat yollaya bilməz. Kərəm hər iki məkana (Xaosa və Kos­mosa) məlumat yollamaqla qara geyimli (ölü statusunda) ol­sa da, bir tərəfdən diri olduğunu, digər tərəfdən Aralıq dün­ya­da olduğunu təsdiqləyir.