Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 2,29 Mb.
|
| a) İlk görüş – butavermə kimi:
Bu cəhətdən diqqəti cəlb edən Kərəmin Əsli ilə ilk görüşüdür. Onlar göbəkkəsmə nişanlı olsalar da, bir-birlərinin üzlərini görməmişlər. Kərəm Əsliyə ilk görüşdə aşiq olur. Lakin bu, struktur sxemi bizə başqa məhəbbət dastanlarından yaxşı məlum olan butavermədir. Belə ki, Kərəmin Əsli ilə ilk görüşü inisiasiya ritualıdır: o, bütün göstəricilər üzrə bir statusdan başqasına adlayır. Bu, əski oğuz etnokosmik ənənələri baxımından ərgənlik (ər olma, kişi olma, bəy olma) ritualıdır. Sevgili əldə etmə (evlənmə) bu ritual kompleksinin tərkib hissəsidir. Ərgənlik ritualı təsəvvüf epoxasında ilahi butavermə ritualına çevrilmişdir. Kərəmin Əsli ilə ilk görüşü göbəkkəsmə nişanlıların ilk dəfə bir-birini görmələridir. Bu, əslində, butavermənin ən qədim formasıdır. Yada salaq ki, ov edən Beyrəyi Banıçiçəyin otağına keyik gətirib çıxardığı kimi, Kərəmi də Əslinin bağına onun ov quşu tərlan gətirib çıxarır. Demək, keyik, tərlan kişi başlanğıcları ilə qadın başlanğıcları arasında mediasiya etmə yolu ilə əlaqə yaradan mediatorlardır. Butavermə ritualında mediator Həzrət Əi kultu (Müdrik Qoca arxetipi) ilə bağlı ağsaçlı qocadır. Funksional semantika baxımından keyik, tərlan və butaverən qoca eyni məna sırasında durmaqla eyni funksiyanı yerinə yetirirlər. Epik qanunauyğunluğa görə, eyni funksiyalı obrazlar cərgəsində heyvan (və quş) tarixi baxımdan daha qədimdir. Demək, Kərəm və Əslinin ilk görüşü motivində təsvir olunan ərgənlik ritualı butavermənin daha qədim şəklidir. Çünki burada butanı insan yox, heyvan verir. Kərəm ilk görüşdən sonra tamamilə yeni insana çevrilir: o, əvvəlki statuslarını itirərək yeni statuslar əldə edir. İndi Kərəm: – ilahi eşq missiyası ilə yüklənmiş haqq aşiqi; – bədahətən şeir deyən şair, – saz çalan aşıq; – qeybi bilən övliya; – İlahinin təcəllası olan Əsliyə aşiq Kərəmdir. Beləliklə, əvvəlki Mahmud yox olmuş, yerinə Kərəm gəlmişdir. Yüklə 2,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|