§ 11.04. Xaosa keçid: etnokosmik
identifikasiya və çevrilmə
Kərəm durnalar vasitəsilə Əsliyə və evlərinə xəbər yollayandan sonra Gürcüstan sərhədinə çatır. Burada Gəncə kosmosu qurtarır və epik təsvir koduna görə: “yad el – qürbət – özgə dünya”, kosmoloji təsvir koduna görə: “xaos” başlanır. Xaosa keçid bütün hallarda mediasiya mexanizmi olan ritual vasitəsilə mümkündür. Ritualda məqsəd etnokosmik identifikasiyadır. Başqa sözlə, xaosa – ölüm dünyasına keçən bu ritualla yoxlanır, onun ölü, ya diri olması müəyyənləşdirilir. Kosmosda (öz vətənində), Kosmosla Xaos arasındakı yolda (keçid, hüdud, aralıq mərhələ-fazasında) Əslini tapmaq (tanımaq, seçmək, fərqləndirmək, bilmək) məqsədi ilə özü digər ünsürləri etnokosmik kimlik ritualından keçirən Kərəm Xaosa keçiddə artıq özü bu ritualdan keçməli olur: “Bir müddət gedib, günlərin birində Gürcüstan sərhədinə çatdılar. Baxdılar ki, burada böyük bir oba var. Obanın ahıl-cahılı qabağa çıxdı, salam-kalamdan sonra kim olduqlarını, haradan gəlib, hara getdiklərini soruşdular”127.
Bu epik informasiyanı kosmoloji dilə kodlaşdırsaq, Kərəmin oba adamları tərəfindən sorğu-sualı “tanı(t)ma (identifikasiya)” ritualıdır. Kərəmin burada identifikasiya əlamətləri – etnokosmik işarə/nişanları yoxlanılır. Mətn bunu açıq şəkildə təsdiqləyir: “Kərəm sazı sinəsinə basıb, özünü nişan verdi”128.
Mətndə “sorğu/identifikasiya/eyniləşdirmə” formuluna aid təsvirlər kosmoloji sxemi yenə də təsdiqləyir. Belə ki, Kərəm obadakılara özünü bir haqq aşığı kimi tanıdır. Bu, mətnin təsəvvüfi struktur səviyyəsinə (süjetüstünə) aid təsvir-tanıtım prosedurudur. Təsəvvüfi struktur səviyyəsinin (süjetüstünün) altında (süjetaltında) duran kosmoloji struktur səviyyəsində isə Kərəm özünün diri (canlı) yox, ölü (ruh) olduğunu təsdiqləməlidir. Çünki ölülər dünyası olan Xaosa diri statusunda keçmək olmaz. Kərəm isə ölməyib, diridir. Onun ölümü ritual ölümdür. Bu baxımdan o, kosmoloji süjetdə xaosun qoruyucularını aldatmalı, cildini, şəklini, statusunu dəyişməlidir. Hər bir mədəniyyət məkanında Kosmosdan Xaosa və əksinə keçidin ayrıca sahəsi, vasitəsi və funksioneri var:
Dostları ilə paylaş: |
