Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu

DOLLU MUSTAFA İLƏ ŞAİR AĞACAN
Urmu yaxınlığında olan Dol mahalında yaşayan Aşıq Mustafa bir gün oğlu Məhəmmədlə sazın götürüb Türkiyəyə sarı yola düşdü. İstanbul şəhərində aşıqların yığıncağına girib oturdu dincəlməyə. Aşıqlara qulaq asmağa gələn bəylərdən biri aşıqdan soruşdu:

– Aşıq, hardan gəlirsən?

– Urmudan gəlirəm.

– Qorxmursan səni bağlayıb sazını əlindən alallar?

– Burda bir aşıq görmürəm ki, mənim sazımı ala bilə.

Orda olan bəylər gördülər pis oldu, bir nəfər tapıb yol­ladılar şair Ağacanın dalısıca: “Urmudan bir aşıq meydan açıb, gəlib onu bağlasan, yaxşı ənamın var”. Şair Ağacanı ta­pıb gətirdilər. Aşıq Mustafanı nişan verib dedilər:

– Onu bağlasan, nə istəsən verərik.

Şair Ağacan dedi:

– Yaxşı, car çəkin sabah deyişək.

Car çəkildi ki, “sabah İstanbul meydanında şair Ağa­canla urmulu Aşıq Mustafanın deyişməsi var”.

Gecə oldu, hərə öz mənzilinə getdi. Səhər tezdən hamı yığıldı meydana. Aşıq Mustafa bir yandan, şair Ağacan o biri yandan girdilər meydana. Şair qabağa düşüb soruşdu:

Şair Ağacan:

Saz götürüb meydan açan, ay aşıq!

Mənim meydanıma nər olan gələr.

Alaram sazını, qalarsan üryan,

Tamam sözlərində zər olan gələr.

Aşıq Mustafa:

Mən Azərbaycandan yola düşmüşəm,

Xırıdarsan, xalis zərəm, gəlmişəm.

Seçmişəm gövhəri, gər başın çıxsa,

Şahinlərə balupərəm, gəlmişəm.
Şair Ağacan:

Səni sallam “divan”, “təcnis” cənginə,

Çatanmazsan mən şairin dəginə.

Sən neylərsən dəryalar nəhənginə?

Mənim məslisimə sər olan gələr.
Aşıq Mustafa:

Saymaram olsan şairlər başı,

Məni görənlərin xəyalı caşı,

Gəl qaç bu meydandan, naşısan, naşı,

Meydanıva bil ki sərəm, gəlmişəm.
Şair Ağacan:

Ağacan da səni salar dərinə,

Oyunlar açacaq sənin sərinə,

Sözlə qılınc vuraram balupərinə,

Namusla qəyrəti, ar olan gələr.
Aşıq Mustafa:

Mustafa salandı xalıqı yada,

Gedərsən əlimdən hara imdada?

Eylərəm dərdini həddən ziyada,

Varımdır namusum, arım gəlmişəm.

Birinci meydan başa çatdı, dedilər:

– Bu dönə Mustafa qabağa düşsün!

Mustafa sazın bağrına basıb soruşdu:

Bir gün səfər etdim Azər elinə,

Necə gəzdim mən də mahalı bir-bir!

Eylədibən çox çəkdim əzab!

Ellər məni çağırdılar qulluğa,

Çün məni tanıdı əhali bir-bir.

Mən oldum kəbab,

Bağladım kitab.

Ağacan gördü Mustafa zəncirləmə soruşur, o da zəncir­ləmə ilə cavab verdi:

Mən də səfər etdim Azəristana,

Ellərini gördüm həyalı bir-bir.

Verərəm cavab, alaram sərhesab,

Elləri dolannam mərdi-mərdana,

Eyləmərəm əslən xəyalı bir-bir.

Gəzərəm üqab,

Misli bir səhab.
Aşıq Mustafa:

Kitab bağlayıban dastan eylədim,

Gözəllər seyrində məstan eylədim,

Qura qalan yeri bostan eylədim,

Sildim ürəklərdən məlalı bir-bir.

Altımda üqab,

Misli bir şəhab.
Şair Ağacan:

Misli bir sahabam, yandırıb yaxan,

Namərdin canına şimçəktək çaxan,

Mərdin qabağında su olub axan,

Namərdə vermərəm macalı bir-bir.

Eylərəm səvab,

Çəkmərəm əzab.
Aşıq Mustafa:

Şəhab olub bir gözələ yıxıldım,

Əldə qızıl kimi ələ taxıldım,

Dollu Mustafayam seyrana çıxdım,

Sözlərim ellərdə bahalı, bir-bir,

Eylədim sıvab,

Tez verdim cavab.
Şair Ağacan:

Şair Ağacanı gəl sayma naşı!

Mənəm şairlərin bil şair başı!

Aləm üzük olsa, mənəm ləl qaşı,

Elləri dolannam həyalı bir-bir.

Üzümdə niqab,

Verərəm cavab.

İkinci meydan da qurtardı, sözü verdilər şair Ağacana.

Şair Ağacan:

Bir pəhləvan qalasını yeridir,

Nədən tikilibdir bir qalası onun?

Gəzə-gəzə bir bağçaya tuş oldum,

Heç solmaz çiçəyi, lalası onun.
Aşıq Mustafa:

Tosbağadır, qalasını yeridir,

Sümükdən tikilib qalası onun.

O bağça-bağ deyim, behişt bağıdır,

Heç solmaz çiçəyi, lalası onun.
Şair Ağacan:

Hansı qala bir zərbədə dağıldı?

O, kim idi, həqiqətə bağlıdı?

O nədir ki, anasından doğuldu?

Niyə doğmaz, olmaz balası onun.
Aşıq Mustafa:

O, Xeybərdi, bir zərbədə dağıldı,

O, Əlidir, həqiqətə bağlıdı,

O, qatırdı, anasından doğuldu,

O doğmaz, olmaz balası onun.
Şair Ağacan:

Ağacan oxusun sənə beyit

Harada göründü doxsan min meyit,

Doxsan min biyaban, doxsan min seyid,

Nə səbəbdən yoxdu mövlası onun?
Aşıq Mustafa:

Mustafa oxusun sənə bir beyit,

Çəməngahda gördüm doxsan min meyit,

Hər doxsan mini olubdur şəhid,

O səbəbdən yoxdur mövlası onun.

Dördüncü meydan verildi Aşıq Mustafaya.

Aşıq Mustafa:

O, kim idi, getdi cənnət bağına,

Kimlər ona söylə, dastan dedilər?

Di kim idi, kimə səcdə qılmadı?

Düşdü yerə, ona üsyan dedilər?
Şair Ağacan:

Həzrəti Adəm getdi cənnət bağına,

Hurilər, pərilər dastan dedilər.

Mələk Tavus ona səcdə qılmadı,

Düşdü yerə ona üsyan dedilər.

Aşıq Mustafa:

O, kim idi, tutub atdılar nara?

Kim qolundan tutub atdı kənara?

Kim idi, ölümə eylədi çara?

Ölənlər dirilməz, mehman dedilər.

Şair Ağacan:

İbrahim Xəlili atdılar nara,

Əlidir, tutuban atdı kənara.

Loğmandır, ölümə eylədi çara,

Ölən day dirilməz, mehman dedilər.
Aşıq Mustafa:

Mustafa da bu hesaba yetişdi,

Di kimdir, yeddi il zindana düşdü?

Gözəllik şərbətin harada içdi?

Kimə səda gəldi, sultan dedilər?
Şair Ağacan:

Ağacan da bu hesaba yetişdi,

Yusifdi, yeddi il zindana düşdü.

Züleyxa əlindən o şərbət içdi,

Axırda Misridə sultan dedilər.

Beşinci meydanı verdilər Ağacana, bəylərin biri Ağaca­nı çağırıb dedi:

– Bu dönə bir söz soruş ki, cavabı olmasın!

Şair bir fikrə gedib dedi:

Bir səhrada on beş qazı oturmuş,

Onların təxt üstə bir qərarı var.

Hərəsində doxsan iki əl gördüm,

Cəsəd bir gərdən uç, bir də səri var.

Doxsan min şəxsidi, doxsan min seyid,

Doxsan min biyaban, doxsan min meyit,

Doxsan min də gördüm orada şəhid,

Doxsan min şəhidin bir məzarı ver.

Ağacan oxusun sənə bin ayə,

Məhəmməd nə gündə gəldi dünaya?

Əli əli harada düşüb sövdaya?

Di onlar kimdir ki, simuzəri var?

Bu sözlər, cavab tapa biləməyən Aşıq Mustafa bağlanıb sazını verdi şair Ağacana.