Azərbaycan nağillari haqqinda düŞÜNCƏLƏr azərbaycan nağillarinin obrazlar sistemi

düşür.>

<Çətin ><səfərə ><yola ><düşən ><qəhrəman ><müdrik ><məsləhətçinin ><köməyilə ><istəyinə ><yetir. ><Çox ><vaxt ><onıın ><verdiyi ><sehrli ><vasitə ><qəhrəmanın ><çətin ><anlarda ><köməyinə ><çatır. ><Həmin ><funksiyada ><çox ><vaxt ><nurani ><qoca ><çıxış ><edir. ><Bu ><işıqlı, ><müdrik ><və ><xeyirxah ><qoca ><addımbaşı ><qəhrəmanın ><köməyinə ><çatır, ><ona ><yol ><yoldaşı ><olur. ><Müdrik ><qocanın ><məsləhətlərini ><yalnız ><əsl ><qəhrəman ><ye><rinə ><yetirə ><bilir. ><Məsələn, ><"Üçbığ ><Kosa" ><nağılında ><ölüm ><dö><şəyinə ><düşən ><şah ><oğlanlarinı ><yanına ><çağınb ><deyir:>

<><><"Oğlanlanm, ><mənim ><sizə ><iki ><vəsiyyətim ><var. ><Biri ><budu ><ki, ><mən ><öləndən ><sonra ><üç ><gün ><mənim ><qavnmı ><qoruyun. ><Birinci ><gün ><böyük ><oğlum, ><ikinci ><gün ><ortancıl ><oğlum, ><üçüncü ><gün ><ba><laca ><oğlum ><qavnmın ><üstündə ><qaroul ><çəksin. ><Ikincisi ><də ><budu ><ki, ><mənim ><elçi ><daşımın ><üstündə ><hər ><kim ><oturub ><qızımı ><istəsə, ><verərsiniz ><ona" >.>

<<Ata ><vəsiyyətini ><namusla ><həyata ><keçirən ><kiçik ><qardaş ><həm ><özünün, ><həm ><də ><qardaşlarinın ><yerinə ><atasının ><qəbri ><üstündə ><gecə ><keşik ><çəkir. ><Birinci ><gecə ><başdan-ayağa ><qırmızı ><yaraq ><taxmış, ><qırmızı ><atda ><atasının ><qəbrinə ><hücum ><çəkən ><naməlum ><şəxsi, ><ikinci ><gecə ><yaşıl, ><üçüncü ><gecə ><sarı ><libas ><geymiş ><və ><yaraqlanmış ><düşmənləri ><yenərək ><onlarin ><libasını, ><yarağını, ><atını ><ələ ><keçirir. ><Sonra ><isə ><heç ><kimin, ><eləcə ><də ><qardaşlarinın ><yerinə ><yetirə ><bilmədiyi ><şərtə ><gizli ><ad ><altda ><- ><qırmızı, ><yaşıl, ><sarı ><geyimdə, ><yaraqda ><və ><atda ><əməl ><edərək ><üç ><gözəl ><qızı ><alıb ><gətirir. ><Bu ><qızlarin ><atası ><belə ><bir ><şərt ><kəsir:>

<"Firuz ><bəy ><bu ><şəhərin ><ən ><böyük ><bəylərindən ><biri ><idi. ><Bıınıın ><gözünün ><ağı-qarası ><üç ><gözəl ><qızı ><vanydı. ><Bu ><qızları ><çox ><bəylər, ><xanzadələr ><istəyirdi, ><ancaq ><Firuz ><bəy ><heç ><birinə ><verə ><bilmirdi. ><Çünki ><birisinə ><versə, ><o ><biriləri ><bundan ><inciyə ><bilərdi. ><Ona ><görə ><də ><şəhərin ><kənarinda ><bir ><böyük ><xəndək ><qazdınb, ><içini ><suynan ><doldurdu, ><qızları ><xəndəyin ><o ><biri ><qırağına ><qoyub ><dedi:>

<>< ><Hər ><kim ><atını ><xəndəyin ><bu ><qırağından ><o ><qırağına ><sıçratsa,><qız ><onundu" ><><.>

<Gözəl ><qızlarin ><atası ><belə ><bir ><şərt ><kəsməklə ><sınaqdan ><çıxmış, ><hamı ><tərəfindən ><qəbul ><edilmiş ><mərasimə ><söykənərək ><vəziyyətdən ><çıxır, ><həm ><də ><qızlarina ><layiq ><oğlanlarin ><bu ><yolla ><seçilməsinə ><nail ><olıır.>

<Kiçk ><qardaş ><yalnız ><hadisələrdən ><xeyli ><keçəndən ><sonra ><sirri ><qardaşlarina ><açır. ><Bu ><nağılda ><qəhrəman >< ><kiçik ><qardaş ><sınaq><lardan ><libasını ><dəyişərək ><keçir.>

<"Məlikməmməd" ><nağılında ><isə ><bu ><motivə ><əsas ><hadisələr><dən ><sonra, ><əlavə ><sınaq ><məqamında ><rast ><gəlinir:>

<"Zümrüd ><quşunun ><tükünü ><çıxarıb ><yandırdı. ><O ><saat ><Zümrüd ><quşu ><hazır ><olub ><dedi:>

<->< ><Mənə ><görə ><nə ><qulluq?>

<Məlikməmməd ><dedi:>

<><><- ><Bu ><saat ><mənə ><bir ><dəstə ><sarı ><paltar, ><qılınc, ><qalxan, ><bir ><sarı ><at, ><yel ><atı ><gətir.>>

<<Zümrüd ><quşu ><"baş ><üstə" ><deyib, ><uçub ><getdi, ><bir ><az ><çəkmədi ><ki, ><Məlikməmməd ><deyən ><şeylər ><hazır ><oldu. ><Məlikməmməd ><paltarlarinı ><qıvraq ><geyindi, ><qılıncını ><belinə ><bağladı, ><qalxanını ><qoluna ><taxdı, ><birbaşa ><atı ><padşahın ><evinin ><qabağına ><sürdü. ><Şəhər ><camaatı, ><bütün ><qoşun ><tamaşaya ><yığılmışdı. ><Padşahın ><böyük ><oğlu ><da ><at ><çapırdı.>

<Məlikməmməd ><atını ><meydana ><salıb ><bir ><o ><başa ><çapdı, ><bir ><bu ><başa ><çapdı, ><sonra ><qılıncını ><çıxarıb ><padşahın ><böyük ><oğlunun ><boynunu ><vurdu" >.<>

<Paxıl ><qardaşlar ><kiçik ><qardaşın ><quyuda ><kəndirini ><kəsir, ><onun ><igidliklərini ><öz ><adlarina ><çıxır, ><özlərini ><əsl ><qəhrəman ><kimi ><təqdim ><edirlər. ><Bu ><məqamda ><əsl ><qəhrəman ><möcüzəli ><köməkçinin ><- ><Simurq ><quşunun ><yardımı ><ilə ><meydana ><çıxaraq ><əwəl ><sarı ><geyimdə, ><sonra ><isə ><qırmızı ><geyimdə ><yalançı ><qəhrəmanlan ><cəzalandınr, ><yalnız ><bundan ><sonra ><özünü ><nişan ><verir.>

<Nağıl ><süjetlərində ><qız ><seçən, ><istəyən ><oğlanlarin ><qarşısında ><müəyyən ><şərtlər ><qoyulur, ><nişanlı ><müəyyən ><sınaqlardan ><keçmə><li ><olur, ><yalnız ><tələb ><olunan ><şərti ><yerinə ><yetirə ><bilənlər ><istəklə><rinə ><yetirlər, ><yetirə ><bilməyənlər ><əsir ><alınır, ><qul ><olur, ><bəzən ><ölü><mə ><də ><məhkum ><olmaq ><məcburiyyətində ><qalırlar.>

<Ümumiyyətlə, ><nağıllarin ><böyük ><bir ><bölümündə ><çətin ><tap><şınq, ><şərt ><süjetdə ><mühüm ><yer ><tutur. ><Bu ><tipli ><nağıllarin ><isə ><müəyyən ><bir ><qismi ><toy ><mərasimi ><ilə ><bağlı ><olur ><və ><oğlanın ><və ><ya ><qızın ><sınanması ><burada ><aparıcı ><yer ><tutur.>

<"Hazarandastan ><bülbülü" ><nağılı ><><bu ><baxımdan ><maraq ><doğurur.>

<Şah ><atanın ><ar/ıısıı ><ilə ><Hazarandastan ><gülü, ><Hazarandastan ><bülbülü, ><Bili-Bilqeys ><xanım ><və ><ərəbatını ><gətirmək ><üçün ><üç ><şah><zadə ><səfərə ><yola ><düşür. ><Üç ><yolun ><ayncında ><böyük ><daşın ><altına ><bir ><üzük ><qoyurlar ><ki, ><hansı ><tez ><gəlsə ><o ><birilərinin ><dalınca ><getsin. ><Sonra ><hərəsi ><bir ><tərəfə ><yola ><düşür. ><Kiçik ><qardaş ><gedib ><atı ><tapıb ><gətirir. ><Sonra ><ortancıl ><qardaşı ><bir ><aşbaza ><şəyirdlik ><eliyən ><yerdə ><tapır, ><ona ><təzə ><paltar, ><at ><alıb ><üç ><yol ><ayncına ><gətirir, ><özü ><isə ><bö><yük ><qardaşının ><dalınca ><yollanır. ><Böyük ><qardaşını ><gülün ><və ><bül><bülün ><sahibi ><Bilqeys ><xanımın ><qapısında ><palçıq ><ayaqlayan ><halda ><><><tapır. ><Qardaşının ><yanında ><da ><bir ><dəstə ><adam ><olduğunu ><görür. ><Böyük ><qardaşı ><deyir ><ki, ><buradakılarin ><hər ><biri ><padşah ><oğludur. ><Gəliblər ><ki, ><Bili-Bilqeys ><xanımı ><alsınlar. ><O ><da ><hər ><gələn ><oğlanla ><güləşib ><yıxıb. ><Hər ><yıxılana ><da ><burada ><palçıq ><ayaq><latdınr. ><Kiçik ><qardaş ><qızı ><meydana ><çağırır. ><Bunu ><görən ><qız ><qəzəblənir:>>

<<“>< ><- ><Oğlan, ><mən ><sənə ><qıymırdım, ><sənə ><yazığım ><gəlirdi, ><sən ><belə ><danışdın, ><çox ><yaxşı, ><güləşək. ><Ancaq ><bir ><şərtnən. ><Sən ><məni ><yıxa ><bilsən, ><ixtiyar ><sənindi, ><nə ><istəyirsən ><elə, ><mən ><səni ><yıxdım ><başını ><kəsəcəyəm.>

<Oğlan ><dedi:>

<- ><Mən ><razıyam, ><şərtin ><gözüm ><üstə" >.

<Onlar ><üç ><gün, ><üç ><gecə ><güləşirlər. ><Oğlan ><üçüncü ><gün ><qızı ><yıxır, ><bundan ><sonra ><Bilqeys ><xanım ><kiçik ><şahzadəyə ><getməyə ><razılıq ><verir.>

<Göründüyü ><kimi, ><bu ><nağılda ><nişanlının ><fiziki ><gücünü ><sına><maq ><əsas ><yer ><tutur. ><Bilqeys ><xanım ><ancaq ><o ><oğlana ><ərə ><getməyə ><razılıq ><verir ><ki, ><ona ><qalib ><gəlsin. ><Kiçik ><şahzadə ><qızın ><bu ><şərtini ><yerinə ><yetirir ><və ><Bilqeys ><xanımın ><razılığını ><alır.>

<Hadisələrin ><sonrakı ><gedişində ><də ><həm ><kiçik ><qardaş, ><həm ><də ><bu ><gözəl ><pəhləvan ><xanım ><sınaqdan ><namusla ><çıxır. ><Kiçik ><şah><zadənin ><öldüyünü ><güman ><edən ><qız ><buna ><baxmayaraq ><namərd, ><fərsiz ><şah ><oğlanlarinın ><təklifini ><rədd ><edir ><və ><yenə ><də ><onlarin ><qarşısında ><öz ><şərtini ><irəli ><sürür. ><Paxıl ><və ><qorxaq ><böyük ><qardaşlar ><qızın ><bu ><şərti ><qarşısında ><aciz ><qalırlar. ><Belə ><olanda ><qızı ><zorla ><əwəlcə ><şahın ><böyük ><oğluna, ><sonra ><isə ><ortancıl ><oğluna ><verməyə ><cəhd ><edirlər. ><Elə ><bu ><vaxt ><gəlib ><toy ><mərasiminə ><özünü ><yetirən ><kiçik ><şahzadə ><yalançı ><qəhrəmanlan ><cəzalandınr. ><Bilqeys ><xanım ><kimi ><igid ><bir ><qıza ><özünün ><layiq ><olduğumı ><sübuta ><yetirir.>

<“><Üç ><şahzadə" ><nağılında ><da ><nişanlının ><sınaqdan ><keçirilməsi ><motivi ><mühüm ><yer ><tutur. ><Nağılda ><təsvir ><olıınıır ><ki, ><üç ><qardaş ><təhsillərini ><başa ><vurub ><elmə ><yiyələndikdən ><sonra ><atalarindan ><icazə ><alaraq ><səfərə ><çıxırlar. ><Onlar ><gəlib ><başqa ><bir ><ölkəyə ><çatırlar. ><Bu ><ölkənin ><padşahı ><qardaşların ><ağıl ><və ><qabiliyyətlərini ><görüb ><onlardan ><xoşu ><gəlir. ><Padşah ><öz ><qızını ><böyük ><qardaşa ><verib ><qırx ><gün, ><qırx ><gecə ><toy ><çaldınr. ><Ortancıl ><qardaşla >< ><kiçik >< ><qardaş >< ><yollarina >< ><davam ><edirlər. >< ><Iki ><yol ><><><ayncında ><onlar ><bir-birindən ><aynlıb ><hərəsi ><bir ><ölkəyə ><çatırlar. ><Ortancıl ><qardaş ><da ><ağıl ><və ><bacanğı ><sayəsində ><padşah ><qızı ><ilə ><evlənir.>>

<<Kiçik ><qardaşı ><isə ><çatdığı ><ölkədə ><padşah ><qızı ><daha ><çətin ><sı><nağa ><çəkir. ><Kiçik ><şahzadə ><heç ><bir ><pəhləvanın ><bacarmadığı ><sı><naqdan ><müdrik ><qocanın ><köməyilə ><çıxa ><bilir ><və ><bütün ><tilsimləri ><sındıraraq ><qızın ><sarayına ><daxil ><olıır. ><Bundan ><sonra ><qız ><atasına ><deyir ><ki, ><ata, ><bu ><oğlan ><suallanma ><da ><cavab ><versə, ><ona ><getməyə ><razı ><olaram. ><Oğlan ><qızın ><bütün ><suallarina ><da ><cavab ><tapır ><və ><şah ><qızı ><ona ><getməyə ><razılıq ><verir. ><Toydan ><sonra ><qız ><atasının ><sözlərinə ><cavab ><olaraq ><deyir:>

<".... ><Mən ><ona ><birinci ><dəfə ><zümrüd ><göndərdim ><ki, ><mən ><ata><anam ><üçün ><zümrüd ><kimi ><bahalıyam, ><sən ><məni ><ala ><bilməzsən.>

<Oğlan ><dedi:>

<->< ><Mən ><sənin ><fikrini ><anladım. ><Odu ><ki, ><bir ><dənə ><zəbərcəd ><alıb ><göndərdim ><ki, ><çox ><da ><qoltuqlarin ><şişməsin. ><Elə ><mən ><də ><ata><anam ><üçün ><zəbərcəd ><kimi ><qiymətliyəm.>

<Qız ><dedi:>

<->< ><Mən ><ikinci ><dəfə ><bir ><almaz ><göndərib ><dedim ><ki, ><mən ><almaz ><kimi ><bərkəm, ><sən ><mənim ><arzulanmı ><yerinə ><yetirə ><bilməzsən.>

<Oğlan ><dedi:>

<->< ><Mən ><başa ><düşdüm. ><Ona ><görə ><də ><almazı ><əzib ><sənə ><göndər><dim, ><əgər ><sənin ><arzularin ><hadağadan ><çıxsa, ><o ><arzulan ><mən ><be><ləcə ><əzərəm.>

<Qız ><dedi:>

<->< ><Sonra ><mən ><bir ><dənə ><briliyant ><göndərdim ><ki, ><mən ><briliyant ><kimi ><gözələm.>

<Oğlan ><dedi:>

<->< ><Mən ><başa >< ><düşdüm. >< ><Odu ><ki, >< ><ondan ><da >< ><qiymətli ><bir ><briliyant ><alıb ><sənə ><göndərdim ><ki, ><elə ><mən ><də ><gözələm. ><Ancaq ><yanında ><iki ><yaqut ><qoydum ><ki, ><indi ><gör ><bizim ><kimi ><gözəldən ><iki ><dənə ><oğlan ><dünyaya ><gəlsə, ><nə ><qiyamət ><olar" >.<>

<Bu ><nağılda ><üç ><şahzadə ><qardaşın ><hər ><biri ><şah ><qızları ><ilə ><yal-><nız ><şah ><oğlanlan ><olmaqlarina ><görə ><evlənmirlər. ><Şah ><qızları ><ona ><görə ><şahzadə ><qardaşlarla ><evlənməyə ><razılıq ><verirlər ><ki, ><onlarin ><hər ><biri ><qızların ><şərtlərini ><yerinə ><yetirə ><bilirlər. ><Deməli, ><toy ><adətinə ><görə ><oğlanın ><kimliyi ><deyil, ><bacanğı, ><qabiliyyəti, >< ><əsas >< ><rol >< ><oynayırmış. >< >< ><"Ilyasın ><nağılı" >< >< ><da >< ><bu ><><><baxımdan ><yaxşı ><nümunələrdən ><biri ><kimi ><diqqəti ><cəlb ><edir. ><Nağılda ><təsvir ><olıınıır ><ki, ><şəhərdə ><gözəlliyi ><ilə ><şöhrət ><qazanmış ><bir ><qızın ><yanına ><əwəlcə ><şah, ><sonra ><vəzir, ><daha ><sonra ><isə ><Ilyas ><adlı ><bir ><bağban ><oğlu ><gedir.>

<Şahla ><vəzir ><qızın ><şərtinə ><əməl ><edə ><bilmirlər, ><ona ><görə ><də ><qız ><onlan ><geri ><qaytanr, ><Ilyası ><isə ><şərti ><yerinə ><yetirdiyinə ><görə ><qəbul ><edir ><və ><otağına ><çağırır. ><Bu ><zaman ><qulluqçu ><əlində ><bir ><qab ><üstündə ><də ><ağ ><örtük, ><gətirib ><Ilyasın ><qabağına ><qoyur. ><Ilyas ><örtüyü ><götürüb ><görür ><ki, ><burada ><bir ><qayçı, ><bir ><varaq ><kağız, ><bir ><Quran, ><bir ><top ><iynə, ><bir ><də ><bir ><nar ><var. ><Ilyas ><iynələri ><götürüb ><hamısını ><bir-bir ><narin ><üstünə ><sancır, ><kağızı ><götürüb ><qayçı ><ilə ><doğrayır, ><sonra ><Quranı ><öpüb ><yerə ><qoyur. ><Bunu ><görən ><qız ><Ilyasın ><yanına ><gəlir, ><ona ><gedəcəyinə ><söz ><verir. ><Bu ><əhvalatdan ><xəbər ><tutan ><şah ><nə ><qədər ><çalışırsa, ><Ilyas ><sirri ><açmır, ><onda ><şah ><Ilyası ><dar ><ağacına ><çəkir, ><bu ><zaman ><bir ><atlı ><çapa-çapa ><gəlib ><yerə ><bir ><nar ><vurur. ><Bunu ><görən ><Ilyas ><sirri ><şaha ><açıb ><söyləyir:>>

<<“><.... ><Padşah ><sağ ><olsun, ><xanım ><o ><sualnan ><demək ><istəyirdi ><ki, ><sən ><məni ><görməmisən, ><bilmirsən ><anğam, ><kökəm, ><gözələm, ><çirkinəm. ><Onda ><mən ><dedim ><ki, ><qəbuldu. ><Yəni ><hər ><necə ><olsan, ><gözəl ><də, ><çirkin ><də, ><anq ><da, ><kök ><də, ><mənə ><qəbulsan. ><Onda ><qa><pını ><açdılar ><məni ><içəri ><buraxdılar.>

<Padşah ><dedi:>

<Yaxşı, ><o ><padnos ><məsələsi ><nə ><idi?>

<Ilyas ><dedi:>

<Padnosdakı ><iynələri ><narin ><üstünə ><vurdum ><ki, ><yəni ><bədə ><nimi ><belə ><oxlasalar ><yenə ><bu ><sirri ><heç ><kimə ><deməyəcəyəm. ><Son><ra ><kağızı ><doğradım ><ki, ><bədənimi ><bu ><kağız ><kimi ><doğrasalar ><da>< ><heç ><kimə ><bu ><sirri ><açmaram. ><Sonra ><Quranı ><öpdüm, ><yerə ><qoy><dum ><ki, ><and ><olsıın ><bu ><Qurana, ><heç ><kimə ><heç ><nə ><demərəm. ><Odu ><ki, ><demirdim ><də".><>

<Burada ><qəhrəmanın ><iki ><keyfiyyəti ><üzə ><çıxır. ><Ilyas ><ağıl ><və ><bacanğına ><görə ><şah ><və ><vəzirdən ><daha ><üstündür. ><Odur ><ki, ><gözəl ><qız ><şahla, ><ya ><vəzirlə ><deyil, ><Ilyasla ><evlənməyə ><razılıq ><verir, ><ikincisi, ><hadisələrin ><gedişində ><həm ><də ><qəhrəmanın ><sədaqət ><və ><dəyanəti ><də ><üzə ><çıxır. ><O, ><ölüm ><ayağında ><belə ><sirri ><açmır, ><verdiyi ><sözə ><əməl ><edir. ><Hər ><iki ><şərti ><yerinə ><yetirən ><Ilyas ><ağıllı, ><gözəl ><qızla ><evlənir, ><şahla ><vəzirin ><isə ><onlarin ><toyuna ><razılıq ><ver-><məkdən ><başqa ><çarələri ><qalmır.>

<><><"Kəl ><Həsənin ><nağılı"nda ><><təsivr ><olunur ><ki, ><padşah ><Kaşkaş ><pəhləvan ><tərəfindən ><oğurlanmış ><gözəl ><qızı ><Pəri ><xanımı ><xilas ><etmək ><üçün ><abidin ><məsləhətilə ><Kəl ><Həsəni ><tapıb ><sa><raya ><gətirir. ><Indiyə ><qədər ><bütün ><elçiləri ><naümid ><geri ><qaytaran ><padşah ><Kəl ><Həsənə ><söz ><verir ><ki, ><qızımı ><gətirsən ><onu ><sənə ><verərəm:>>

<<"Padşah ><dedi:>

<->< ><Ey >< >< ><oğlan, >< >< ><mən >< ><səni >< ><Kaşkaş >< >< ><pəhləvanın >< ><qabağına ><göndərsəm ><gedərsənmi?>

<Kəl ><Həsən ><dedi:>

<Nə ><üçün ><məni ><onıın ><qabağına ><göndərirsən?>

<Padşah ><dedi:>

<Kaşkaş ><pəhləvan ><mənim ><qızım ><Pəri ><xanımı ><götürüb ><qaçıb.>

<Əgər ><sən ><Pəri ><xanımı ><götürüb ><gələ ><bilsən ><qızımı ><sənə ><verərəm.>

<Kəl ><Həsən ><razı ><olub, ><padşahnan ><şərt ><bağladı" >.<>

<Nə ><üçün ><abid ><şah ><qızını ><ancaq ><Kəl ><Həsənin ><xilas ><edəcəyini ><söyləyir. ><Çünki ><Kəl ><Həsən ><qeyri-adi, ><möcüzəli ><şəkildə ><dünyaya ><gəlib. ><O ><artıq ><doqquz ><yaşında ><iki ><ayını ><baş-başa ><vurub ><öldürür. ><Indi ><on ><altı ><yaşında ><olan ><Kəl ><Həsənin ><qabağında ><dayana ><bilən ><bir ><pəhləvan ><yoxdur. ><Kəl ><Həsən ><yeddi ><qazan ><aşı ><yeyib, ><yetmiş ><put ><poladdan ><döyülmüş ><qılınc-><qalxanı, ><paltan ><geyinib ><atını ><minib ><yola ><düzəlir. ><Gəlib ><bir ><qanya ><qonaq ><olur. ><Qandan ><Pəri ><xanımın ><yerini ><öyrənir. ><Qarı ><deyir:>

<"Kaşkaş ><pəhləvan ><divdən ><əmələ ><gəlmə ><bəni-insan ><idi. ><Pəri ><xanımı ><götürüb ><qaçırdan ><kimi ><aparmışdı ><gülşən ><bağındakı ><qalaçada ><saxlayırdı. ><Neçə ><vaxt ><idi ><ki, ><Pəri ><xanımla ><baş ><bir ><yastıq ><olmaq ><istəyirdi. ><Pəri ><xanım ><bir ><il ><möhlət ><istəmişdi ><ki, ><ata-anası ><başından ><çıxsın" >.<>

<Kəl ><Həsən ><Kaşkaş ><pəhləvanı, ><sonra ><isə ><onıın ><qardaşı ><Bəlğ ><pəhləvanı ><məğlub ><edib ><Pəri ><xanımı ><və ><Firəng ><padşahının ><qızı ><Şərəf ><xanımı ><da ><əsirlikdən ><azad ><eliyib ><evlərinə ><gətirir. ><Padşah ><onu ><təmtəraqla ><qarşılayır:>

<"Padşah ><əmr ><elədi:>

<Məni ><istəyən ><Kəl ><Həsənə ><xələt ><versin!>

<Kəl ><Həsən ><padşaha ><dedi:>

<Vədəyə ><sözün ><nədi?>

<Kəl ><Həsən ><belə ><deyəndə ><padşah ><dedi:>

<><><->< ><Üç ><gün ><mənə ><möhlət" >.<>>

<<Vəzirin ><tədbirilə ><padşah ><Kəl ><Həsəni ><qonaqlıq ><zamanı ><zə><hərlətdirib ><yeddi ><daşın ><dalına ><atdırır. ><Simurq ><quşu ><bundan ><xə><bər ><tııtııl) ><onun ><köməyinə ><çatır, ><onu ><ayıldır. ><Kəl ><Həsən ><vədinə ><əməl ><eləmiyən ><padşahı ><öldürür. ><Sonra ><özünə ><yeddi ><gün ><toy ><eləyib ><Şərəf ><xanımla ><Pəri ><xanımı ><alır.>

<Bu ><nağılda ><padşah ><şərtini ><pozur, ><Kəl ><Həsən ><şah ><nəsilindən ><olmadığı ><üçün ><qızını ><ona ><vermək ><istəmir, ><hiyləyə ><əl ><atır, ><bu ><yolla ><canını ><qurtarmağa ><çalışır, ><ancaq ><sözünün ><üstündə ><dur><mayan ><şah ><öz ><cəzasını ><alır. ><Deməli, ><nağıl ><məntiqinə ><görə, ><ve><rilən ><sözə, ><kəsilən ><şərtə ><əməl ><olunmaması ><həmin ><şəxsin ><kim ><olmasından ><asılı ><olmayaraq ><onun ><məhvinə ><səbəb ><olur.>

<Odur ><ki, ><kəsilən ><şərt, ><verilən ><söz ><əhd-peyman ><kimi ><qiymətləndirilir. ><Bu ><motiv ><ölkəsi ><fəlakət ><içində ><olan ><şahın ><bağladığı ><şərtdə ><özünü ><göstərir. ><Şah ><ölkəni ><fəlakətdən ><qurtarammn ><kimliyindən ><asılı ><olmayaraq ><qızını ><ona ><verəcəyini ><bildirir ><və ><bu ><şərtə ><danışıqsız ><əməl ><edir. ><Hətta ><belə ><bir ><şahın ><ölkəsinə ><təsadüfən ><gələn ><igidlər ><bununla ><razılaşmasalar ><da, ><şah ><qızı ><ilə ><evlənib ><orada ><qalmağa ><məcbur ><olurlar.>

<"Cantiq" ><nağılında ><Pəri ><xanımın ><dalınca ><çətin ><səfərə ><yola ><düşən ><üç ><dostdan ><biri ><padşahın ><qızı ><ilə ><evlənir.>

<"Padşah ><dedi:>

<->< ><Ey ><oğlan, ><mən ><əhd-peyman ><eləmişəm ><ki, ><hər ><kim ><əjdahanı ><öldürsə, ><qızımı ><ona ><verəcəyəm. ><Odu ><ki, ><biriniz ><mənim ><qızımı ><almalısınız.>

<Cantiq ><dedi:>

<->< ><Padşah ><sağ ><olsun, ><biz ><yol ><adamıyıq. ><Bir ><günlüyə ><sənin ><şə><hərinə ><qonaq ><gəldik. ><Sən ><nə ><bilirsən ><biz ><kimik, ><nəçiyik, ><qızını ><bizə ><yerirsən?" >.<>

<“><Üç ><bacı" ><nağılında ><təsvir ><olıınıır ><ki, ><Sam ><padşahın ><haki><miyyətini ><ələ ><keçirən ><Qulam ><padşahın ><hökmü ><ilə ><qızları ><Gül-><bənd ><kəndində ><bir ><daxmaya ><köçürürlər. ><Ov ><zamanı ><təsadüfən ><bura ><gələn ><şahzadə ><qızları ><görüb, ><vəziyyətləri ><ilə ><maraqlanır. ><Bu ><qızların ><adlı-sanlı ><nəsildən ><olmasından ><daha ><çox ><şahzadəni ><onlarin ><tərbiyəsi, ><qabiliyyəti, ><gözəlliyi ><cəlb ><edir. ><Evdarlıq ><işlərini ><də ><yaxşı ><bilmələrini ><görən ><şahzadə ><onları ><özləri ><ilə ><aparmağı ><qərara ><alır.>

<"Şahzadə ><Cəlal ><qızlarin ><adlı-sanlı ><nəsildən ><olduqlarinı>

<><><görüb ><xəbər ><aldı:>>

<<Sizin ><evdarlıq ><işindən ><əlinizdən ><nə ><gəlir?>

<Şahzadəyə ><cavabında ><böyük ><bacı ><Südabə ><sözə ><başladı:>

<Bilin ><və ><agah ><olun, ><mən ><bir ><gəbə ><toxuyuram ><ki, ><bir ><şəhərin ><əhalisi ><oıuın ><üstündə ><oturar ><hələ ><genə ><də ><bir ><tərəfi ><boş ><qalar.>

<Südabədən ><sonra ><Rübabə ><sözə ><başlayıb ><dedi:>

<->< ><Mən ><də ><bir ><yumurta ><qabığında ><elə ><aş ><bişirərəm ><ki, ><bir ><şəhərin ><əhalisi ><orinan ><yeyər, ><yenə ><qalar.>

<Kiçik ><bacı ><Züleyxa ><üzünü ><şahzadəyə ><tutub ><dedi:>

<->< ><Mən ><də ><bir ><oğlan ><doğaram ><ki, ><birçəyinin ><biri ><qızıl, ><biri ><gümüş ><olar.>

<Şahzadə ><Cəlal ><qızlardan ><bu ><sözləri ><eşidib ><Züleyxaya ><mə><həbbəti ><qondu, ><dedi:>

<->< ><Ay ><nazəninlər, ><əgər ><razı ><olsanız, ><biz ><sizi ><alıb ><vətənimizə
><apanrıq" ><.>

<"Padşah ><oğlu" ><nağılında ><şahzadə ><Məhəmməd ><Gülzar ><xanıma ><aşiq ><olur. ><Ancaq ><bu ><qızı ><istəyənlərin ><hamısı ><ölümə ><məhkum ><olub, ><tilsimə ><düşərək ><daşa ><dönüblər. ><Ancaq ><bu ><çətinlik ><Məhəmmədi ><yolundan ><döndərə ><bilmir, ><yel ><atına ><minib ><düz ><tilsimlər ><padşahının ><ölkəsinə ><gedir: ><“><Hər ><rəng ><çalan ><bağa ><girib ><bir ><dəfə ><Gülzar ><xanım ><çağırdı, ><dizə ><qədər ><daş ><olub ><yerində ><qaldı. ><Ikinci ><dəfə ><çağırdı ><qurşağa ><qədər ><daş ><oldu. ><Öz-><özünə ><dedi ><ki, ><yox ><olsıın ><ki, ><o ><can ><ki, ><Gülzar ><xanım ><kimi ><gözəl ><yolunda ><ölümündən ><qorxacaq.>

<Öz-özünə ><ürək-dirək ><verib ><üçüncü ><dəfə ><çağırdı. ><O ><saat ><boğaza ><qədər ><daş ><oldu" >.<>

<Məhəmmədin ><cəsarətli, ><yolundan ><dönməz, ><həm ><də ><gözəl ><bir ><oğlan ><olduğunu ><görən ><Gülzar ><xanım ><bir ><könüldən ><min ><könülə ><ona ><aşiq ><olur.>

<"Reyhanın ><nağılı"nda ><><Reyhan ><xanımı ><çoxları ><istəsə ><də ><ata-anası ><onu ><naxırçı ><Murtuzun ><oğlu ><Bahadıra ><nişanlayır. ><Lakin ><bir ><gün ><gözəl ><Reyhan ><xanımı ><Əş-><əş ><div ><oğurlayıb ><Qulzəmi ><Qafda ><olan ><tilsimə ><salır. ><Nişanlısı ><onu ><xilas ><etməkdə ><aciz ><qalır. ><Qızın ><qardaşı ><Ayğır ><Həsən ><ağır ><çətinliklərdən ><keçərək ><div ><padşahım ><öldürür. ><Gözəl ><Güləndam ><xanımı ><və ><bacısı ><Reyhanı ><tilsimdən ><qurtanr. ><Sonra ><40 ><gün, ><40 ><gecə ><toy ><edib ><Güləndam ><xanımı ><alır. ><Bu ><hadisədən ><bir ><müddət ><keçmiş ><Reyhan ><xanımın ><nişanlısı ><Bahadır ><elçi>

<><><göndərir. ><Ayğır ><Həsən ><onu ><rədd ><edib ><bacısını ><qeyrətli ><bir ><oğlana ><verməyi ><üstün ><tutur.>>

<<Deməli, ><nağıldan ><çıxan ><məntiqi ><nəticə ><belədir ><ki, ><Bahadır ><kimi ><fərsiz, ><qorxaq ><bir ><oğlan ><Reyhan ><kimi ><dünyagözəli ><bir ><qıza ><layiq ><deyil. ><Doğrudur, ><digər ><bir ><çox ><nağıllarda ><olduğu ><kimi ><"Reyhanın ><nağılı"nda ><nişanlının ><qarşısında ><hər ><hansı ><bir ><şərt ><qoyulmur. ><Ancaq ><hadisələrin ><gedişində ><aydınlaşır ><ki, ><Reyhan ><kimi ><bir ><qızı ><düşmüş ><olduğu ><fəlakətdən ><qurtarmaq ><hər ><oğulun ><işi ><deyildir. ><Deməli, ><bu ><nağılda ><Bahadırin ><seçdiyi ><qıza ><layiq ><olmadığı ><hadisələrin ><gedişində ><üzə ><çıxır. ><Ona ><görə ><də ><Bahadırin ><istəyi ><gözündə ><qalır ><və ><igid ><Ayğır ><Həsən ><bacısını ><özü ><layiq ><bildiyi ><qeyrətli ><bir ><oğlana ><verməyi ><yeganə ><çıxış ><yolu ><bilir.>

<Deməli, ><qız ><və ><ya ><oğlan ><seçərkən ><onlarin ><qarşısında ><müəy><yən ><şərtlərin ><qoyulması, ><müxtəlif ><sınaqlara ><çəkilməsi ><təsadüfi ><olmayıb ><əski ><xalq ><inamlan, ><mərasimləri ><ilə ><bağlı ><bir ><hadisə ><kimi ><dəyərləndirilməlidir.>

<Azərbaycan ><nağıllarinın ><bir ><bölümündə ><həddi-buluğa ><çat><mış ><igidlər, ><çətin, ><uzaq ><səfərlərə ><yola ><düşür, ><möcüzəli ><şərtləri ><yerinə ><yetirir ><və ><istədikləri ><qızları ><alıb ><gətirirlər. ><("Gülnar ><xanım" ><><kimi ><nağıllarda ><isə ><bu ><funksiyanı ><igid, ><mətanətli ><qızlar ><yerinə ><yetirirlər. ><Nağılın ><məzmunu ><belədir: ><Qəndahar ><padşahının ><Məlik ><Məmməd ><adında ><bir ><oğlu ><olur. ><Bir ><gün ><lələsi ><münəccimləri ><yığıb ><tas ><qurdurub, ><rəml ><atdınb ><şahzadənin ><baxtına ><baxdınr. ><Münəccimlər ><deyirlər ><ki, ><Məlik ><Məmməd ><on ><dörd ><yaşına ><çatanda ><itəcək. ><Elə ><də ><olur. ><Qoca ><lələsi ><onu ><axtarmağa ><başlayır. ><O ><gəlib ><Istanbul ><şəhərinə ><çatır. ><Lələdən ><əhvalatı ><öyrənən ><Gülnar ><xanım ><şahzadəni ><axtarmağı ><qərara ><alır, ><atası ><ona ><icazə ><verir.>

<"Gülnar ><xanım ><çəkildi ><öz ><otağına, ><altdan ><geyindi ><üstdən ><qıfıllandı, ><üstdən ><geyindi ><altdan ><qıfıllandı. ><Bir ><at ><mindi ><hamı ><ilə ><görüşüb ><yola ><düşdü.>

<Günə ><bir ><mənzil, ><teyyi-mənazil, ><gecəni ><gündüzə ><qatdı, ><gündüzüü ><gecəyə, ><üç ><ay ><tamam ><at ><sürdü, ><üç ><ayın ><tamamında ><gəlib ><bir ><qalaçaya ><çatdı" >.<>

<Burada ><Gülnar ><xanım ><üç ><pəri ><qızlarindan ><kiçiyinə ><rast ><olur. ><Pəri ><qızı ><deyir ><ki, ><biz ><üç ><bacı ><pərilər ><padşahının ><qızlanyıq. ><Biz ><hər ><cümə ><axşamı ><sənin ><gözəlliyinə ><tamaşa ><eliyirdik. ><Sən ><də ><bizi ><><><göyərçin ><bilib ><yedirib-içirdirdin. ><Gülnar ><xainin ><gəlişinin ><məqsədini ><söyləyir. ><Pəri ><qızı ><deyir ><ki, ><biz ><üç ><bacı ><üç ><divə ><ərə ><getmişik. ><Böyük ><bacılanmın ><ərləri ><bundan ><bir ><xəbər ><bilər. ><Gül><nar ><xanım ><ortancıl ><bacının, ><sonra ><isə ><böyük ><bacının ><qonağı ><olur. ><Pəri ><qızı ><divdən ><Məlik ><Məmmədi ><oıuın ><oğurladığını ><öyrənir.>>

<<"Axirüləmr ><div ><boynuna ><alır ><ki, ><Məlik ><Məmmədi ><o ><oğurlayıb, ><özün ><də ><yeddi ><təpə ><qalasında ><tilsimə ><salıb.>

<Qız ><səhər ><əhvalatı ><Gülnar ><xanıma ><xəbər ><verdi. ><Gülnar ><xa><nım ><ona ><tapşırdı ><ki, ><indi ><də ><öyrənsin ><o ><tilsimi ><necə ><sındırmaq ><olar. ><Bir ><də ><ki, ><öyrənsin ><görsün ><divin ><canı ><nədədi. ><Div ><qıza ><dedi ><ki:>

<->< ><Bu ><qalanın ><qapısında ><qırx ><dildə ><yazılmış ><daşlar ><var.>

<Gərək ><onu ><sındırmaq ><istəyən ><bu ><daşlarin ><hamısın ><oxuya" >.<>

<Div ><öz ><canının ><yerini ><də ><ona ><deyir. ><Divin ><canı ><həmin ><qala-><çadakı ><çarhovuzdakı ><üç ><balıqdan ><birində ><imiş. ><Gülnar ><xanım ><həmin ><balığı ><tapıb ><divi ><öldürür. ><"Gəldi ><bu ><yana, ><gördü ><dağın ><ətəyində ><barı ><kimi ><bir ><yerdə ><qırx ><dildə ><yazılmış ><daşlar ><asılıb. ><Gülnar ><xanım ><dünyanın ><bütün ><elmlərindən ><baxəbər ><idi. ><Baş><ladı ><bunları ><bir-bir ><oxumağa. ><Axırıncı ><daşı ><oxuyub ><qurtaranda ><elə ><bil ><ki, ><dağ ><hərəkətə ><gəldi. ><Barı ><yarıldı, ><girdi ><içəriyə, ><gördü ><Məlik ><Məmməd ><bir ><qızıl ><taxtın ><üstündə ><yatıb, ><amma ><yanmcandı" ><(2, ><I, ><76). ><Gülnar ><xanım ><cibindən ><quran ><çıxarıb ><oxumaq ><istəyir, ><amma ><qorxur ><ki, ><tamamlaya ><bilməyəcək. ><Çünki ><bilir ><ki, ><belə ><adamlan ><tilsimdən ><oyatmaq ><üçün ><qırx ><gün ><arasını ><kəsmədən ><quran ><oxumaq ><lazımdır. ><Çıxıb ><karvandan ><bir ><qızı ><alıb ><qalaçaya ><gətirir, ><əhvalatı ><qıza ><danışır. ><O ><yorulanda ><qız ><oxuyur ><ki, ><quranın ><arası ><kəsilib ><batil ><olmasın. ><Lap ><axırda ><görür ><ki, ><yuxu ><onu ><aparır. ><Qızı ><qaldınb ><quranı ><ona ><verir. ><Qırx ><gününün ><tamamında ><şahzadə ><ayılır.>

<"... ><Soruşdu:>

<->< ><Sən ><kimsən?>

<Namərd ><qız ><cavabında ><dedi:>

<->< ><Mən ><burada ><düz ><qırx ><gündü ><ki, ><səni ><ayıltmaq ><üçün ><gecə ><gündüz ><quran ><oxuyub ><xətm ><tuturam.>

<Məlik ><Məmməd ><ətrafına ><baxıb ><yerdə ><yatan ><bir ><adam ><gördü. ><Bu, ><Gülnar ><xanımdı, ><başını ><örtüb ><yatmışdı. ><Məlik>

<><><Məmməd ><soruşdu:>>

<<Bəs ><bu ><kimdi, ><burda ><yatıb?>

<Qız ><dedi:>

<O ><səni ><bu ><günə ><salan ><adamdı. ><Düz ><qırx ><gündü ><ki, ><mən ><omınla ><çarpışıram. ><Axırda ><mən ><ismi-əzəm ><oxuyub ><onu ><yatır><mışam" >.<>

<Gülnar ><xanım ><ayılıb ><əhvalatı ><başa ><düşür. ><Onlarin ><dalınca ><gəlir, ><ancaq ><çata ><bilmir. ><Odur ><ki, ><gəlib ><Qəndaharda ><qalır. ><Məlik ><Məmməd ><isə ><o ><biri ><qızla ><atasının ><şəhərinə ><gəlir. ><Onlara ><toy ><edirlər. ><Gülnar ><xanım ><isə ><yun ><aklırıb ><xalı ><toxumağa ><başlayır. ><Bütün ><başına ><gələnləri ><naxış ><ilə ><bu ><xalçanın ><üstünə ><yazır. ><Bir ><gün ><xəbər ><yayılır ><ki, ><bütün ><şəhər ><camaatı ><şahzadəni ><görməyə ><gedir ><və ><hərəsi ><bir ><xələt ><aparır. ><Abbas ><adlı ><bir ><nəfər ><də ><bu ><xalçanı ><alıb ><şahzadənin ><yanına ><yollanır. ><Bir ><az ><keçmiş ><onu ><şahzadənin ><hüzuruna ><çağınrlar. ><Şahzadə ><deyir ><ki, ><bu ><xalçanın ><tayını ><da ><gərək ><gətirəsən. ><Üçüncü ><xalçanı ><da ><alan ><şahzadə ><bütün ><əhvalatı ><öyrənir. ><Şahzadə ><Gülnar ><xanımı ><axtanb ><tapır ><və ><onu ><da ><götürüb ><atasının ><vilayətinə ><gəlir.>

<Bu ><nağılda ><bütün ><çətinliklərdən ><keçən ><igid ><və ><ağıllı ><Gülnar ><xanım ><istədiyi ><oğlanla ><evlənməyə ><layiq ><olduğunu ><sübut ><edir).>

<Bu ><nağıllar ><üzərindəki ><müşahidələr ><göstərir ><ki, ><uzaq ><məm><ləkətdən, ><qeyri-adi ><padşahlıqdan ><qız ><almaq ><igidlik ><sayılmışdır. ><Bu ><motiv ><"Məlik ><Düçar", ><"Məlik ><Məmməd ><və ><Məlik ><Əhməd", ><"Cəlayi-vətən", ><"Soltan ><Ibrahim", ><"Sehrli ><üzük", ><"Oxxayla ><Əhməd", ><"Tapdıq", ><"Qaraqaşırinağılı" ><və ><s. ><onlarla ><nağıllarda ><da ><mühüm ><yer ><tutur.>

<Görkəmli ><yazıçı ><Y.V.Çəmənzəminlinin ><tarixi-fəlsəfi ><roma><nı ><"Qızlar ><bulağı" ><əsərində ><də ><bu ><adətin ><dərin ><kök ><saldığı ><göstərilir. ><Bu ><adətə ><görə, ><yetkinlik ><yaşına ><çatan ><gənclər ><evlənmək ><üçün ><başqa ><qəbiləyə ><gedirlər. ><Bəzi ><qəbilələrdə ><isə ><sınaqlardan ><keçdikdən ><sonra ><evlənə ><bilirlər. ><Aşağıdakı ><epizod ><bu ><baxımdan ><maraqlıdır:>

<"... ><Bir ><az ><sükutdan ><sonra:>

<Qəbiləmiz ><xoşuna ><gəldimi? ><- ><deyə ><sordu.>

<Gözəldir! ><Adətləriniz ><daha ><çox ><xoşuma ><gəldi.>

<Sizdə ><belə ><adətlər ><yoxmu?>

<Var. ><Təbii ><sizinkilərə ><bənzəməyənləri ><də ><var.>

<Birini ><anlat.>

<->< ><Hansını ><söyləyim? ><- ><deyə ><fikrə ><getdim. ><Sonra ><yadıma ><düşdü: ><- ><Biz ><özümüzə ><“>< ><Qoç" ><qəbiləsində ><naçarlı ><arayan ><kimi, ><"Quzğun" ><qəbiləsi ><gəncləri ><də ><bizə ><gəlirlər... ><Bizdə >< >< ><Qızlar ><bulağı >< >< ><yoxdur. >< >< ><Qızlar >< >< ><oğlanlarla >< >< ><bir >< >< ><düzdə >< >< ><görüşür, ><güləşirlər. ><Hansı ><oğlan ><hansı ><qızı ><yıxarsa ><sağ ><əlini ><başına ><çəkər. ><"Həyatın ><somına ><qədər ><mənə ><tabesən" ><- ><deməkdir.>>

<<Qız ><yerdən ><qalxar ><və ><oğlanın ><sağ ><qolundan ><öpər ><- ><"qüwət ><təqdir ><edirəm" >< ><deməkdir.>

<Sonra ><qız ><oğlana ><yeddi ><tapmaca ><söylər ><və ><tapılmasını ><tələb ><edər. ><Oğlan ><tapmacalan ><şərh ><etməyə ><acizlik ><göstərməzsə, ><qız ><sağ ><əlini ><oğlanın ><sağ ><əlinin ><üstünə ><qoyar:>

<Sənə ><bağlanmaq ><istərəm ><- ><deyər.>

<Sənə ><bağlanıram ><- ><deyə ><cavab ><verilirsə, ><şura ><rəisi ><onlarin ><əllərini ><göy ><otla ><bağlar.>

<Naçar ><verilməzmi?>

<Yox.>

<Bəs ><naçarlıya ><nə ><deyərlər?>

<Otlu" >.<>

<Bu ><mərasimin ><nağılda ><da ><özünə ><məxsus ><şəkildə ><ifadəsi ><göstərir ><ki, ><nağıldakı ><hər ><bir ><motiv ><və ><süjet ><sadəcə ><möcüzə ><olmayıb ><əski ><inamlarla, ><adət-ənənələrlə ><bu ><və ><ya ><digər ><dərəcə><də ><bağlı ><olmuşdur.>

<