Azərbaycan nağillari haqqinda düŞÜNCƏLƏr azərbaycan nağillarinin obrazlar sistemi

HEYVANLAR ><ALƏMİNDƏN ><BƏHS ><EDƏN ><NAĞILLARIN ><JANR ><ÖZÜNƏMƏXSUSLUĞU>

<Xalq ><nağillarinin ><bir ><bölümünü ><heyvanlar ><aləmindən ><bəhs ><edən ><nağıllar ><təşkil ><edir. ><Bu ><nağıllarda ><heyvanlar ><aləmi ><insan ><fikir ><və ><hissi, ><onun ><həyati ><görüşlərinin ><əksi ><forması ><kimi ><ifadə ><olunur. ><İnsan ><kimi ><düşünən, ><özünü ><insan ><kimi ><aparan, ><danışan ><personajlar ><poetik ><şərtilik ><daşıyır.>

<Heyvanlar ><haqqmdakı ><nağıllar ><folklorun ><ən ><qədim ><janr><larindandır. ><Onda ><heyvanlarin ><və ><quşlarin ><mənşəyi, ><heyvan><lar ><və ><insanlar ><arasinda ><əlaqə, ><totem ><heyvanlar ><barədə ><süjet><lərə ><rast ><gəlinir. ><Professor ><M.H.Təhmasib ><yazır:>

<«Bu ><növ ><nağıllar ><ibtidai ><icma ><dövründə ><yaranmış, ><qədim ><ovçu, ><eləcə ><də ><əkinçi ><qəbilə ><və ><tayfalarda ><uzun ><müddət ><xüsusi ><əfsun ><vasitəsi ><kimi ><istifadə ><edilmiş, ><daha ><sonralar ><isə ><alleqo><rik ><nağillarin ><və ><təmsillərin ><yaranmasmda ><çox ><əhəmiyyətli ><rol ><oynamışdır >.

<Görkəmli ><rus ><folklorşünası ><V.Y.Propp ><heyvan ><obrazları ><ilə ><həmişə ><insana ><işarə ><olunması ><haqqmda ><yayılmış ><mülahizə ><ilə ><razılaşmayaraq ><göstərir ><ki, ><təmsillərdən ><fərqli ><olaraq ><nağıl ><üçün ><alleqorizm ><yaddır >.

<Tədqiqatçı ><bununla ><nağıllardakı ><hejvan ><obrazlarinin ><uc><dantutma ><insanları ><təmsil ><edən ><obrazlar ><kimi ><qiymətləndir><məyin ><doğru ><olmadığı ><qənaətinə ><gəlir.>

<Heyvanlar ><haqqmdakı ><nağılları ><mifoloji ><görüşlərlə ><əlaqə><ləndirib ><bu ><sıradan ><olan ><nümunələrdə ><heyvanlarin ><insan ><sifə><tində ><çıxış ><etməsi ><səbəbini ><araşdıran ><N.Seyidov ><yazır:>

<«Bizcə, ><o. ><bir ><sıra ><başqa ><səbəblərlə ><yanaşı, ><həm ><də ><nağilin ><maraqlı ><olması, ><ona ><müəyyən ><məna ><verilməsi ><və ><bədiiliyi ><ar><tırmağa ><xidmət ><edir.>

<Həmin ><nağıllarda ><iştirak ><edən ><heyvanlar ><iş ><və ><hərəkətləri><nə ><görə ><iki ><şəkildə ><nəzərə ><çarpırlar. ><Birinci ><halda ><insanlara ><xas ><olan ><cəhətlərin ><heyvanlarda ><təzahür ><etməsidirsə, ><ikinci ><halda ><hər ><heyvnm ><ayrılıqda ><özünə ><aid ><olan ><xüsusiyyətlərdir ><ki, ><bir ><heyvanda ><olan ><xarakter ><cəhət ><başqalarinda ><yoxdur... ><Bütün ><bunlar ><ilk ><baxışda ><ağlasığmaz ><əfsanə ><kimi ><nəzərə ><çar><><><pır. ><Lakin ><bir ><heyvanm ><danışığı, ><hərəkəti ><və ><xarakteri ><nağılçı ><tərəfindən ><elə ><məharətlə ><təsvir ><edilir ><ki, ><bunlar ><əfsanəlikdən ><çıxır. ><Nağılçı ><mənalı ><bədii ><təsvir ><vasitələrindən ><istifadə ><yolu ><ilə ><obrazlarin ><daxili ><aləmini ><açır» >.

<<Heyvanlar ><və ><quşlar, ><otlar, ><güllər ><və ><çiçəklər ><nağıllarda ><düşünür ><və ><danışır. ><Təbiətin ><canlandırılması ><animist ><dünya-><görüşündən ><gəlir. ><Poetik ><şərtilik ><daşıyan ><bu ><xüsusiyyət ><sehrli ><nağıllarda, ><tapmacalarda ><da ><təsadüf ><olunur. ><Deməli, ><nə ><per-><sonajlar ><- ><heyvanlar, ><nə ><də ><onlarin ><düşünmək ><və ><danışmaq ><qabiliyyəti, ><təkcə ><heyvanlar ><haqqmdakı ><nağıllarda ><təsadüf ><olunmur. ><Ancaq ><sehrli ><nağıllarda ><heyvanlar ><baş ><qəhrəman ><funksiyasmda ><çıxış ><etmir, ><əsasən ><köməkçi ><rolunu ><yerinə ><yeti><rirlər, ><heyvanlar ><aləmindən ><bəhs ><edən ><nağıllarda ><isə ><müxtəlif ><heyvan ><və ><quşlar ><əsas ><iştirakçı ><olur, ><onlarin ><hərəkət ><və ><müna><sibətləri ><süjetin ><əsasmda ><durur.>

<Sehrli, ><məişət ><və ><heyvanlar ><haqqmdakı ><nağıllar ><bəzən ><bir-><biri ><ilə ><qarışdırılır. ><Doğrudur, ><janrlar ><arasinda ><sədd ><çəkmək ><mümkün ><deyil, ><ancaq ><müəyyən ><xüsusiyyətlərə ><görə ><sehrli ><nağıllardan ><heyvanlar ><haqqmdakı ><nağillarin ><fərqləndirilməsi ><şübhəsizdir. ><Fikrimizi ><aydmlaşdırmaq ><üçün ><«Göyçək ><Fat><ma» ><nağılı ><üzərində ><dayanaq. ><Bu ><nağilin ><qəhrəmanı ><Göyçək ><Fatma ><analığinin ><min ><cür ><hiylələri ><ilə ><qarşılaşır. ><Analıq ><hər ><vasitə ><ilə ><ögey ><qızı ><bədbəxtliyə ><düçar ><etməyə ><çalışır, ><onun ><xoşbəxtliyini ><əlindən ><almaq, ><öz ><doğma ><qızini ><onun ><jerində ><görmək ><istəyir. ><Ancaq ><Göyçək ><Fatma ><doğma ><anasının ><vəsiy><yətinə ><axıra ><kimi ><əməl ><edir, ><bunun ><nəticəsində ><xoşbəxtliyə ><ça><tır.>

<Güclü ><düşmənləri ><ilə ><müqayisədə ><çox ><zəif ><olan ><Göyçək ><Fatma ><möcüzələr ><nəticəsində ><ölümdən ><xilas ><ola ><bilir. ><Bu ><na><ğılda ><xeyirxah ><hami, ><köməkçi ><rolunu ><kimsəsiz ><qızm ><ölmüş ><anası ><yerinə ><yetirir. ><Bu ><nağilin ><məzmunundan ><da ><aydın ><olur ><ki, ><«Göyçək ><Fatma» ><sehrli ><nağıllar ><sırasina ><daxildir. ><İndiyə><nəcən ><bu ><nağıl ><bəzən ><heyvanlar ><aləmindən ><bəhs ><edən ><nağıllar ><qrupuna ><daxil ><edilmişdir. ><Göstərmək ><lazımdır ><ki, ><bu ><nağılda ><iştirak ><edən ><heyvan ><obrazları ><əsasən ><epizodik ><səciyyə ><daşıyır.>

<Bu ><nağilin ><bir ><variantmda ><isə ><xeyirxah ><köməkçi, ><hami ><funksiyasmı ><sehrkar ><qarı ><yerinə ><yetirir. ><Yetim ><qızm ><analığm ><min ><cür ><hiylələri ><ilə ><qarşılaşması ><nağılda ><belə ><təsvir ><olunur:>

<«Analıx ><hər ><gün ><Fatmanm ><əlinə ><bir ><az ><yun ><verib ><inəyi ><><><otarmağa ><göndərirdi. ><Fatma ><axşama ><kimi ><inəyi ><otarır, ><analı><ğın ><verdiyi ><yunu ><da ><didib ><əyirirdi. ><Bir ><gün ><yenə ><inək ><otardığı ><yerdə ><bərk ><yel ><əsdi, ><yel ><Fatmanm ><yumağmı ><götrüb ><apardı. ><Fatma ><«A ><Yel ><baba, ><yumağımı ><aparma» ><- ><deyə-deyə ><yüyür><dü. ><Yel ><baba ><yumağı ><aparıb ><bir ><evin ><bacasmdan ><içəri ><saldı. ><Fatma ><gəlib ><bu ><evin ><qapısmı ><döydü. ><İçəridən ><bədheybət ><bir ><qarı ><çıxıb ><dedi:>>

<<A ><bala, ><nə ><var, ><nə ><istəyirsən?>

<Fatma ><dedi:>

<Qarı ><nənə, ><Yel ><baba ><yumağımı ><sənin ><bacarinan ><içəri ><saldı, ><gəlmişəm ><ki, ><onu ><verəsən» ><Sehrkar ><qarı ><Fatmanı ><sinağa ><çəkir. ><Göyçək ><Fatma ><bu ><sinaqlardan ><uğurla ><çıxır. ><Onun ><ağıl ><və ><qabiliyyətini, ><məsum><luğunu ><görən ><qarı ><ona ><doğru ><yol ><göstərir:>

<«-Bala, ><buradan ><gedəndə ><qabağma ><üç ><bulaq ><çıxacaq, ><biri><nin ><suyu ><dümağ ><süd ><kimi, ><o ><birinin ><suyu ><qapqara ><şəvə ><kimi, ><birinin ><də ><suyu ><qıpqırmızı ><lalə ><kimi.>

<Ağ ><suda ><yuyunub ><çimərsən, ><qara ><sudan ><da ><saçma, ><kirpiyi><nə ><çəkərsən. ><Qırmızı ><sudan ><da ><yanaqlarina, ><dodaqlarina ><çə><kərsən. ><Sonra ><gedib ><qara ><inəyin ><bir ><buynuzundan ><yağ, ><birin><dən ><də ><bal ><əməcəksən» >.<>

<Qarinin ><sözlərinə ><əməl ><edən ><Fatmanm ><gözəlliyi ><daha ><da ><artır. ><Buna ><analığm ><paxıllığı ><bir ><az ><da ><çoxalır. ><O, ><qızini ><da ><bir ><gün ><Göyçək ><Fatmaya ><qoşub ><inək ><otarmağa ><yollayır. ><Bu ><dəfə ><isə ><analığm ><qızı ><keçəl ><Fatma ><həmin ><qarinin ><evinə ><gəlib ><çıxır. ><Sehrkar ><qarı ><onu ><da ><sinağa ><çəkir, ><ancaq ><keçəl ><Fatma ><bu ><sinaqdan ><çox ><uğursuz ><çıxır. ><Odur ><ki, ><keçəl ><Fatma ><daha ><da ><eybəcər ><bir ><kökə ><düşür.>

<Hadisələrin ><bundan ><sonrakı ><gedişində ><də ><əsas ><yeri ><sehrkar ><qarı ><tutur. ><O. ><hər ><dəfə ><köməksiz ><qızm ><köməyinə ><çatıb ><onu ><analığm ><şərindən ><xilas ><edir.>

<«Göyçək ><Fatma» ><nağılinin ><ayrı-ayrı ><variantlarindan ><gö><ründüyü ><kimi, ><bu ><nağıl ><süjetində ><sehrkar ><hami, ><köməkçi ><əsas ><yeri ><tutur. ><Buradakı ><heyvanlar ><və ><quşlar ><isə ><epizodik ><səciyyə ><daşıyır.>

<Bu ><cəhəti ><də ><göstərmək ><lazımdır ><ki, ><heyvanlar ><aləmindən ><bəhs ><edən ><nağıllarda ><hadisələr ><əsasən ><sadə, ><təbii ><şəkildə ><inki><şaf ><edir, ><bəzən ><nikbin, ><bəzən ><isə ><bunun ><əksinə ><sona ><yetir.>

<><><Sehrli ><nağıllarda ><isə ><hadisələr ><həmişə ><möcüzəli ><yolla, ><həm ><də ><xeyirin ><şər ><üzərində ><qəlbəsilə ><sona ><yetir. ><Bu ><sehrli ><nağıl ><poetikasinin ><əsas ><xüsusiyyətlərindən ><biridir >.>

<<Deyilənlərdən ><belə ><qənaətə ><gəlmək ><olar ><ki, ><«Göyçək ><Fat><ma» ><nağılı ><səciyyəvi ><sehrli ><nağıllardan ><biridir ><və ><bu ><nağilin ><həmin ><istiqamətdə ><araşdırılması ><gərəklidir.>

<«Ovçu ><Pirim» ><><nağılı ><da ><Azərbaycan ><folklorşü><naslığmda ><əsasən ><heyvanlar ><aləmindən ><bəhs ><edən ><nağıl ><kimi ><təhlil ><olunmuşdur. ><«Ovçu ><Pirim» ><nağılı ><«Möcüzəli ><tapşırıq» ><><süjet ><bölümünün ><AT ><- ><465 ><süjetinə ><uyğun ><gə><lir. ><Bu ><nağilin ><əsasmda ><möcüzəli ><sinaqlar ><durur. ><Nağilin ><baş ><qəhrəmanı ><Ovçu ><Pirim ><birinci ><dəfə ><şahin ><əmrilə ><fil ><sümüyün><dən ><saray ><tikdirir, ><bu ><möcüzəli ><tapşırığm ><yerinə ><yetirilməsin><də ><ona ><qeyriadi ><qüvvələr ><yardım ><edir ><və ><sehrli ><üzük ><də ><bir ><vasitə ><olur.>

<İkinci ><dəfə ><şah ><ondan ><Çin ><şahının ><qızini ><gətirmə><sini ><tələb ><edir. ><Çin ><şahı ><isə ><ovçu ><Pirimin ><qarşısmda ><üç ><şərt ><qo><yur: ><birincisi, ><gərək ><o, ><12 ><çuvalda ><12 ><gilə ><şeyi ><bir-birinə ><qatıb ><12 ><ağaclıq ><bir ><yerə ><səpib, ><sonra ><da ><bir ><saata ><onları ><yığıb ><ayırd ><edə, ><ikincisi, ><hər ><qoluna ><bir ><dəyirman ><daşı ><taxıb ><qızla ><ötüşə, ><üçüncüsü, ><qara ><ilanlar ><şahının ><oğlunun ><ağzmda ><oynatdığı ><ləli ><gətirə. ><Göründyü ><kimi, ><birinci ><sinaq ><kimi ><Çin ><şahının ><qoydu><ğu ><şərtlər ><də ><möcüzəli ><şərtlərdir. ><Bunlarin ><da ><yerinə ><yetiril><məsində ><qəhrəmana ><möcüzəli ><qüvvələr ><kömək ><edir ><və ><hər ><şey ><qeyriadi ><yolla ><həyata ><keçir.>

<Bir ><çox ><sehrli ><nağıllarda ><olduğu ><kimi, ><bu ><nağılda ><da ><ilan ><sehrli ><qüvvəyə ><malikdir. ><İlanm ><ağzının ><suyu ><adi ><bir ><insan ><olan ><Ovçu ><Pirimə ><də ><qeyri-adilik ><verir. ><Ovçu ><Pirim ><cansız ><ci><simlərin, ><daşlarin, ><otlarin, ><eləcə ><də ><quşlarin, ><heyvanlarin ><gizli ><sirlərini ><dərk ><etməyə ><başlayır, ><onlarin ><dilini ><başa ><düşür. ><Möcüzəli ><haminin ><və ><sehrli ><vasitənin ><köməyilə ><Ovçu ><Pirim ><istədiyini ><əldə ><edə ><bilir.>

<«Ovçu ><Pirim» ><nağilinda ><yasaq ><və ><onun ><pozulması ><motivi ><süjetdə ><əsas ><yer ><tutur. ><Hadisələr ><yasaq ><edilmiş ><sirrin ><açılması ><ilə ><sona ><yetir. ><Bu ><motiv ><isə ><sehrli ><nağıllarda ><geniş ><yayılmış ><motivlərdən ><biridir. ><Deyilənlərdən ><belə ><qənaətə ><gəlmək ><olar ><ki, ><«Ovçu ><Pirim» ><nağılı ><da ><səciyyəvi ><sehrli ><nağıllardan ><biridir.>

<Göstərmək ><gərəkdir ><ki, ><sehrli ><nağıllarda ><bütün ><heyvan ><və ><quşlar ><bir ><səciyyə ><daşıyır ><və ><sehrli ><köməkçi ><funksiyasmı ><><><yerinə ><yetirir. ><Heyvanlar ><aləmindən ><bəhs ><edən ><nağıllarda ><isə ><həmin ><obrazlardan ><hər ><biri ><fərdi ><səciyyə ><daşıyır.>>

<<Heyvanlar ><haqqmdakı ><nağillarin ><personajları ><ayı, ><qurd, ><dovşan, ><tülkü, ><it, ><at, ><keçi ><və ><başqa ><vəhşi ><və ><ev ><heyvanları, ><həmçinin ><quşlar ><olurlar. ><İştirakçılarin ><səciyyəsi ><heyvanlarin ><hərəkətinin ><tərzinə, ><xarici ><görünüşünə ><görə ><əsaslandırılır. ><Bu ><səciyyələndirmə ><həmişə ><qiymətləndirilir. ><Belə ><ki, ><it ><sədaqətli, ><pişik ><tənbəl, ><xoruz ><lovğa, ><tülkü ><hiyləgər ><təsvir ><olunur ><və ><s. ><Vəhşi ><heyvanlar ><ev ><heyvanlarina ><və ><insanlara ><qarşı ><qoyulur.>

<Belə ><qiymət ><ümumi ><səciyyə ><daşıyır ><və ><bu ><və ><ya ><digər ><heyvanm ><təsvirində ><məlum ><təqdim ><etmədən ><kənara ><çıxır. ><Məsələn, ><ovçular ><canavarı ><ən ><hiyləgər ><və ><təhlükəli ><vəhşi ><sayırlar, ><ancaq ><nağılda ><canavar ><bunun ><əksinə ><olaraq ><verilir. ><Belə ><nağıllar><dan ><biri ><«Tülkü ><və ><qurd»dur >.< ><Bu ><nağılda ><qurdu ><asanlıqla ><aldadan ><tülkü ><onun ><isti ><yuvasmı ><ələ ><keçiirir ><və ><qurdun ><azuqəsini ><yeyib ><kefdamaqla ><qışı ><başa ><vurur.>

<«Tülkü ><və ><canavar» ><><nağilinda ><da ><tülkü ><ca><navarı ><aldadır. ><Hiləgər ><tülkü ><canavarı ><tələyə ><salaraq ><yağlı ><tikəni ><ələ ><keçirir. ><Tələyə ><düşmüş ><canavarı ><isə ><tələ ><sahibi ><tutub ><öldürür.>

<«Ac ><qurd» ><><nağilinda ><isə ><qurdun ><acgözlüyü, ><ta><mahkarlığı ><ilə ><yanaşı, ><ağılsızlığı, ><səfehliyi ><təsvir ><olunur. ><Na><ğılda ><göstərilir ><ki, ><ac ><qurd ><mahalda ><qoyun, ><quzu ><qoymur, ><ancaq ><yenə ><də ><gözü ><doymur. ><Özünü ><elə ><göstərir ><ki, ><guya ><acmdan ><ölür. ><Pələngin, ><şirin ><ona ><yazığı ><gəlir. ><Əllərinə ><keçən ><ovu ><da ><gətirib ><ona ><verirlər, ><canavarin ><bununla ><da ><gözü ><doy><mur, ><dovşandan, ><qızılquşdan ><da ><pay ><umur, ><hiyləgər ><tülkü ><canavarin ><acgözlülüyünü ><aşkar ><edir. ><Canavarı ><öldürən ><hey><vanlar ><onun ><yığdığı ><yeməkləri ><yeyib ><qarinlarinı ><doydururlar. ><Tülkü ><canavarin ><acgözlülüyünə ><işarə ><edərək ><deyir ><ki, ><xainin ><özünü ><sağ ><basdırıb, ><malmı ><da ><yeyərlər.>

<Oxşar ><qiyməti ><güclü, ><qüvvətli ><vəhşi ><heyvanlardan ><biri ><olan ><ayı ><da ><alır. ><Ayı ><da ><heyvanlar ><aləmindən ><bəhs ><edən ><nağıl><larda ><«axmaq» ><kimi ><təsvir ><olunur. ><«Ayının ><yuxusu» ><nağılı ><><bunlara ><nümunə ><ola ><bilər. ><Nağılda ><deyilir ><ki, ><qoca ><bir ><ayı ><qış ><gecələrinin ><birində ><yuxusunda ><bir ><şaqqa ><ət ><görür. ><Ayı ><oyanıb ><yuxuda ><gördüyü ><əti ><axtarmağa ><başlayır. ><Əvvəlcə ><bir ><keçiyə, ><sonra ><iki ><qoça, ><daha ><sonra ><bir ><ata ><rast ><gəlir, ><hər ><><><dəfə ><aldanaraq ><əliboş ><qalır, ><özünü ><də ><şilküt ><edirlər. ><Aymı ><bu ><halda ><görən ><tülkü ><onu ><lağa ><qoyur.>>

<<Tülküyə ><iki ><münasibət ><nəzərə ><çarpır. ><Tülkü ><digər ><heyvan><lardan ><ağıllı ><olması ><və ><hiyləgərliyi ><ilə ><seçilir. ><Tülkünün ><əsas ><keyfiyyyəti ><hiyləgərliyi >< ><onun ><xarakterini ><şərtləndirir. ><Tülkü ><görünmədən ><toyuq ><hininə ><girib ><xoruzu ><sürükləyir, ><çox ><güclü ><vəhşiləri >< ><canavarı, ><aymı ><asanlıqla ><aldadır. ><Buna ><baxmaya><raq ><tülkü ><ayı ><ilə ><canavar ><və ><digər ><vəhşilərlə ><mehriban ><müna><sibətini ><saxlamağa ><çalışır. ><Buradan ><onun ><ikinci ><keyfiyyəti ><><ikiüzlülüyü ><üzə ><çıxır. ><Nağılda ><tülkü ><«hiyləgərlik ><rəmzi» ><kimi ><verilir.>

<«Dost ><dosta ><tən ><gərək» ><><nağilinda ><şir, ><qurd, ><bir ><də ><tülkünün ><dostluğundan ><danışılır. ><Dostlar ><şərtləşirlər ><ki, ><hər ><nə ><tapsalar, ><bir ><yerdə ><yesinlər, ><həm ><də ><həmişə ><bir-birinə ><kö><mək ><etsinlər. ><Bir ><gün ><şir ><bir ><öküz, ><qurd ><bir ><qoyun, ><tülkü ><də ><bir ><toyuq ><gətirir. ><Onlar ><əldə ><etdikləri ><qənimətləri ><bölmək ><qə><rarina ><gəlirlər. ><Əvvəlcə ><bölgünü ><qurd ><aparır, ><o, ><öküzü ><şirə, ><qoyunu ><özünə, ><toyuğu ><da ><tülküyə ><ayırır. ><Bu ><bölgü ><şirin ><xoşuna ><gəlmir, ><onu ><parça-parça ><edib ><öldürür. ><Bunu ><görən ><tülkü ><hər ><şeyi ><dərk ><edir. ><O, ><şirə ><deyir ><ki, ><öküz ><naharin, ><qo><yun ><gündüz ><yeməyin, ><toyuq ><isə ><şam ><yeməyin ><olsun. ><Tülkünün ><bu ><bölgüsü ><şirin ><çox ><xoşuna ><gəlir. ><Tülkü ><də ><canmı ><şirin ><əlindən ><qurtara ><bilir.>

<«Tülkünün ><kələyi» ><><nağilinda ><da ><tülkünün ><bu ><keyfiyyəti ><nəzərə ><çarpır. ><Tülkü, ><xoruz, ><qarğa ><yoldaş ><olub ><səfərə ><çıxırlar. ><Onlar ><axşama ><yaxm ><bir ><meşəyə ><çatırlar. ><Tülkü ><şərt ><kəsir ><ki, ><əməllərimizi ><bir-bir ><sayaq, ><kimin ><çox ><pis ><əməli ><varsa, ><onu ><yeyək, ><yolumuz ><xeyirli ><olsun. ><Yol ><yoldaşları ><dil><lənmirlər. ><Belə ><olduqda ><tülkü ><“Qədəmin ><bəddir” >< ><deyib, ><qar><ğanı, ><sonra ><da ><bəhanə ><ilə ><xoruzu ><parçalayıb ><yeyir. ><Daha ><son><ra ><tülkü ><hiylə ><işlədib ><gəlinin ><qızıllarinı ><ələ ><keçirir, ><bunu ><görən ><qurd ><təəccüblə ><xəbər ><alır ><ki, ><ay ><tülkü, ><bunları ><haradan ><almı><san, ><tülkü ><hiylə ><işlədib ><qurdu ><tora ><salaraq ><canmı ><onun ><əlin><dən ><qurtarır.>

<«Tülkü ><baba ><və ><hacıleylək» ><, ><«Tülkü ><və ><kəklik»><, ><«Tülküynən ><toyuq» ><><nağillarinda ><isə ><hiyləgərlik ><rəmzi ><kimi ><tanman ><tülkü ><heç ><də ><həmişə ><eyni ><funksiyada ><çıxış ><etmir. ><Göstərilən ><nağıllarda ><tülkü ><başqa ><heyvanlardan ><və ><><><quşlardan ><fərqlənmir. ><Bu ><tipli ><nağıllarda ><tülkü ><də ><özünün ><aldatdığı ><heyvanlarin ><vəziyyətinə ><düşür. ><Ələ ><keçiridiyi ><kəklik ><onun ><ağzmdan ><qurtararaq ><uçub ><gedir ><və ><yaxud ><dostu ><hacı><leyləyi ><ac ><saxlayan ><tülkü ><öz ><əməlinin ><cəzasmı ><çəkir ><və ><s.>>

<<Bir ><çox ><nağıllarda ><isə ><tülkü ><müsbət ><keyfiyyətdə ><verilir. ><Məsələn, ><«Eşşəklə ><tülkünün ><dostluğu» ><><nağilinda ><hiyləgər ><tülkü ><eşşəyi ><sahibinin ><zülmündən ><qurtarır, ><sonra ><isə ><bir ><müddət ><onu ><şirin ><pəncəsindən ><də ><qoruyur, ><axırda ><isə ><on><lar ><bir-birindən ><dostcasina ><ayrılırlar.>

<«Tülkü ><və ><ilan» ><><nağilinda ><isə ><tülkü ><ilə ><ilanm ><dostluğundan ><söhbət ><açılır. ><Onlar ><əhd-peyman ><bağlayırlar ><ki, ><bir-birinə ><dəyməsinlər. ><Bir ><gün ><çayı ><keçəndə ><tülkünün ><boğazma ><dolanan ><ilan ><öz ><əhd-peymanmı ><pozaraq ><onu ><vurub ><öldürmək ><istəyir. ><Bu ><vaxt ><şirin ><dilini ><işə ><salan ><tülkü ><ilanı ><aldadaraq ><boğazini ><onun ><əlindən ><qurtarır, ><sonra ><da ><ilanı ><boğub ><öldürür.>

<Heyvanlar ><aləmindən ><bəhs ><edən ><nağıllarda ><yartıcılar >< ><şir, ><pələng, ><ayı, ><canavar, ><tülkü ><və ><b. ><bütün ><digər ><xırda ><meşə ><hey><vanlarina ><və ><quşlarina, ><eləcə ><də ><ev ><heyvanlarina ><qarşı ><qoyu><lur. ><Bu ><cür ><nağıllarda ><antiteza >< ><güclü zəif, ><böyük-kiçik, ><yır><tıcı-qeyri-yırtıcı ><prinsipi ><ilə ><qoyulur. ><Bununla ><yanaşı, ><nağıl ><yırtıcı, ><vəhşi ><heyvanlarin ><aralarindakı ><toqquşmanı ><da ><göstə><rir. ><Vəhşi ><heyvanlarin ><bir-birlərinə ><yaxm ><olmalarina ><baxma><yaraq ><yırtıcılar ><bir-birlərinə ><qarşı ><da ><rəhmsizdirlər. ><Məsələn, ><tülkü ><canavarı ><şirin ><zərbəsi ><altma ><salır, ><şiri ><və ><aymı ><isə ><alda><daraq ><insanm ><əlində ><əsir ><edir. ><Belə ><əlaqəsizlik ><nə ><xırda ><meşə ><heyvanları ><düşərgəsində, ><nə ><də ><ev ><heyvanları ><arasinda ><yoxdur, ><əksinə, ><onları ><bir-birinə ><kömək ><etmək ><istəyi ><yaxm><laşdırır. ><Bu ><baxımdan ><«Tülkü, ><tülkü, ><tünbəki» ><və ><«Hiyləgər ><keçi» ><nağılinin ><müqayisəsi ><fikrimizi ><aydmlaşdırmağa ><kömək ><etmiş ><olar.>

<«Tülkü, ><tülkü, ><tünbəki» ><><nağilinda ><vəhşi ><hey><vanlarin ><bir-birinə ><olan ><münasibətləri ><əsas ><yer ><tutur. ><Gün-><lərin ><bir ><günü ><tülkü ><gəlib ><bir ><quyunun ><başma ><çıxır. ><Quyuda ><ağaran ><bir ><quyruq ><görüb ><özünü ><quyuya ><atan ><tülkünün ><əzil><məmiş ><bir ><yeri ><qalmır, ><ancaq ><tülkü ><quyuda ><quyruq ><əvəzinə ><ağ ><bir ><daşm ><olduğunu ><görüb ><məyus ><olur. ><Bunu ><görən ><tülkü ><fikirləşməyə ><başlayır ><ki, ><indi ><quyudan ><necə ><çıxsm, ><elə ><bu ><vaxt ><><><ilanla ><tısbağanm ><da ><buraya ><düşdüyündən ><xəbər ><tutur. ><Elə ><olur ><ki, ><az ><keçməmiş ><çaqqal, ><qurd, ><donuz ><daha ><sonra ><isə ><ayı ><da ><gəlib ><bu ><quyuya ><düşür. ><Onlar ><nə ><qədər ><çalışsalar ><da, ><qu><yudan ><çıxa ><bilmirlər. ><Tülkü ><fikirləşir ><ki, ><necə ><eləsin ><ayı ><bun><ları ><öldürsün, ><hamısmı ><bu ><yolla ><axırda ><özü ><də ><ayinin ><əlindən ><xilas ><ola ><bilsin. ><Odur ><ki, ><tülkü ><şirin ><dilini ><işə ><salıb ><deyir ><ki, ><hamımızm ><ölməyindənsə, ><birimizin ><ölməyi ><yaxşıdır, ><mən ><də ><bir ><mahnı ><oxuyum, ><kimin ><adı ><axıra ><düşsə, ><onu ><yeyək. ><Hey><vanlar ><tülkünün ><təklifi ><ilə ><razılaşır. ><Tülkü ><başlayır ><oxumağa:>>

<<«Tülkü, ><tülkü ><Quyruq ><üstə ><lünbəki. ><Ayı ><axmaq, ><Donuz ><toxmaq, ><Qurd ><ulavuş, ><Çaqqal ><çavuş ><Ilan ><qamçı ><Tısbağa ><çanaq. ><Biz ><ona ><qonaq.>

<Hamı ><bir-birinin ><üzünə ><baxdı. ><Tülkü ><üzünü ><ayıya ><tutub ><dedi:>

<- ><Ay ><ayı ><lələ, ><sən ><bilirsən ><ki, ><biz ><burada ><nə ><su ><tapacağıq ><içək, ><nə ><arpa, ><buğda ><tapacağıq ><ölçək. ><Ona ><görə ><də ><bizə ><çanaq ><saxlamaq ><lazım ><deyil. ><Mən ><nəğməni ><oxudum. ><Məndən ><de><mək, ><sizdən ><yemək.>

<Onlar ><tökülüb ><tısbağanı ><yedilər. ><Ayı ><dedi:>

<- ><Tülkü ><baba, ><bundan ><bir ><şey ><olmadı. ><Bir ><də ><oxu.>

<Tülkü ><oxumağa ><başladı:>

<- ><Tülkü, ><tülkü, ><tünbəki, ><Quruq ><üstə ><lünbəki, ><Ayı ><axmaq, ><Donuz ><toxmaq, ><Qurd ><ulavuş, ><Çaqqal ><çavuş, ><Ilan ><qamçı, ><Bircə ><damcı.>

<><><Yenə ><hamı ><bir-birinin ><üzünə ><baxdı. ><Tülkü ><dedi:>>

<<- ><Ay ><ayı ><lələ, ><de ><görüm, ><bizim ><burda ><atımız, ><ulağımız ><yox, ><qamçı ><nəyimizə ><lazımdı? ><Mən ><nəğməni ><oxudum. ><Məndən ><demək, ><sizdən ><yemək.>

<Tökülüb ><ilanı ><da ><yedilər. ><Ayı ><dedi:>

<- ><Tülkü ><baba, ><bundan ><da ><bir ><şey ><olmadı. ><Bir ><də ><oxu ><görək ><kimə ><düşür.>

<Tülkü ><oxumağa ><başladı:>

<- ><Tülkü, ><tülkü, ><tünbəki, ><Quyruq ><üstə ><lünbəki. ><Ayı ><axmaq. ><Donuz ><toxmaq, ><Qurd ><ulavuş, ><Çaqqal ><çavuş, ><Bizdən ><sovuş.>

<Hamı ><tülkünün ><üzünə ><baxdı. ><Tülkü ><dedi:>

<-Qardaşlar, ><çanaqla ><qamçmı ><yedik. ><Qaldı ><indi ><bizim ><çavu><şumuz. ><Çavuş ><nəyimizə ><lazımdır? ><Dava ><eləməyəciyik ><ki, ><təlim ><verə, ><məclisə ><getməyəcəyik ><ki, ><əzan ><deyə. ><Məndən ><de><mək. ><Sizdən ><yemək.>

<Tökülüb ><çaqqalı ><da ><yedilər >.< ><Bu ><yolla ><qurdu, ><donuzu ><da ><yeyirlər. ><Axırda ><təkcə ><tülkü, ><bir ><də ><ayı ><qalır. ><Aradan ><bir ><neçə ><gün ><keçir. ><Tülkü ><qoltuğunun ><altmda ><gizlətdiyi ><donuz ><ətindən ><az-az ><yeyib ><özünü ><saxlayır. ><Bundan ><xəbəri ><olmayan ><ayı ><da ><tülkünün ><hiyləsinə ><qurban ><gedir. ><Ayı ><deyəndə ><ki, ><yediyin ><ətdən ><mənə ><də ><ver, ><tülkü ><deyir ><ki, ><qoltuğumun ><ətidir, ><söküb ><yeyirəm, ><sən ><də ><elə ><elə. ><Bu ><söz ><ayinin ><ağlma ><batır, ><o, ><qoltuğunu ><dişi ><ilə ><sökür, ><bu ><vaxt ><sel ><kimi ><axan ><qan ><onu ><aparır.>

<Axırda ><ayı ><taqətdən ><düşüb ><ölür. ><Tülkü ><bir ><neçə ><gün ><də ><ayinin ><ətini ><yeyib ><dolanır. ><Bu ><vaxt ><buradan ><keçən ><bir ><ovçu ><tülkünu ><quyudan ><çıxarır. ><Hiyləgər ><tülkü ><canmı ><ovçunun ><əlindən ><də ><qurtara ><bilir.>

<«Hiyləgər ><keçi» ><><nağilinda ><isə ><bu ><mənzərənin ><ta><mamilə ><əksini ><görürük. ><Burada ><əsas ><yeri ><ev ><heyvanları ><tutur. ><Nağılda ><təsvir ><olunur ><ki, ><el ><dağdan ><arana ><köçən ><zaman ><keçi,><><><dana ><və ><bir ><qoyunun ><bundan ><xəbəri ><olmur. ><Bu ><heyvanlar ><başlayırlar ><bir ><yerdə ><yaşamağa. ><Dana ><bir ><ayı ><dərisi, ><keçi ><bir ><qurd ><dərisi, ><qoyun ><da ><bir ><tülkü ><dərisi ><tapıb ><ona ><bürünür. ><On><lar ><təsadüfən ><gəlib ><ayı, ><qurd ><və ><tülkü ><olan ><bir ><komaya ><çıxır><lar. ><Vəhşi ><heyvanlar ><onları ><yemək ><istədikləri ><ilə ><hədələməyə ><başlayanda ><keçi ><oxumağa ><başlayır ><ki, ><bir ><qurd ><dərisinə ><bü><rünmüşəm, ><birini ><də ><yeyəcəyəm. ><Dana ><ilə ><qoyun ><da ><keçinin ><sözlərini ><təkrar ><edir.>

<Bunu ><eşidən ><tülkü, ><qurd, ><ayı ><qaçmağa ><başlayırlar. ><Keçi, ><dana, ><qoyun ><da ><qaçıb ><canlarinı ><qurtarmağa ><çalışırlar. ><Onlar ><axırda ><gəlib ><bir ><qayanm ><üstündə ><dayanırlar. ><Bu ><vaxt ><vəhşi ><heyvanlar ><aldandıqlarinı ><başa ><düşüb ><geri ><qayı><dırlar. ><Aymı ><görən ><kimi ><dana ><qorxusundan ><qayadan ><aşağı ><düşür. ><Bunu ><görən ><keçi ><o ><saat ><dananm ><üstünə ><qışqırır ><ki, ><ay ><dana, ><sən ><aymı ><bərk ><tut, ><biz ><də ><qurdla ><tülkünü ><tutacağıq. ><Bu ><sözləri ><eşidən ><vəhşi ><heyvanlar ><yenə ><qaçıb ><gedirlər. ><Ağıllı ><keçi ><özünü ><və ><yoldaşlarinı ><vəhşilərin ><əlindən ><belə ><qurtarır.>>

<<Onu ><da ><göstərmək ><lazımdır ><ki, ><insan ><obrazının ><heyvanlar ><aləmindən ><bəhs ><edən ><nağıllara ><bir ><iştirakçı ><kimi ><daxil ><olması ><nağilin ><bədii ><sistemində ><bir ><ziddiyyət ><yaratmır. ><«Qoca ><As><lan» ><><tipli ><nağıllarda ><çəkişmə ><yalnız ><aslanla ><insan ><arasinda ><getmir, ><həmdə ><idrakla ><idraksızlıq, ><qurucu ><və ><dağı><dıcı ><qüvvələr ><arasinda ><gedir. ><Birincilik ><həmişə ><insana ><verilir.>

<«Əhməd ><və ><Sənəm» ><><nağilinı ><da ><danışdığımız ><nağıllar ><sırasina ><aid ><edə ><bilərik. ><Bu ><nağılda ><göstərilir ><ki, ><ölkə><nin ><padşahı ><Əhməd ><adlı ><qardaşı ><oğlunu ><vətənindən ><didərgin ><salır. ><Sonra ><isə ><qızini ><istəyən ><Əhmədə ><xəbər ><göndərir ><ki, ><bir ><də ><elçi ><göndərsən ><özünü ><də, ><elçini ><də ><öldürəcəyəm. ><Əhməd ><bir ><gün ><ova ><çıxarkən ><bir ><tülkü ><ilə ><dostlaşır. ><Tülkü ><vəziyyəti ><meşədə ><yaşayan ><digər ><heyvanlara >< ><canavar, ><şir ><və ><qaraquşa ><da ><başa ><salır. ><Onlar ><Əhmədə ><qoşulub ><onu ><özlərinə ><ağa ><hesab ><edirlər. ><Bir ><gün ><Əhməd ><dərdli-dərdli ><oturub ><fikirləşərkən ><on><dan ><bunun ><səbəbini ><soruşurlar, ><hətta ><tülkü ><Əhmədin ><verdiyi ><əti ><də ><yemir. ><Əhməd ><sirrini ><tülküyə ><açır. ><Dostlarinin ><tökdüyü ><tədbir ><nəticəsində ><Əhməd ><sevdiyi ><qızı ><alır. ><Nağıldan ><görün-><düyü ><kimi, ><qəhrəmanin ><taleyində ><həlledici ><rolu ><heyvanlar ><oy><nayır. ><Özü ><də ><bu ><heyvanlar ><heç ><də ><mifoloji ><aləmdən ><gəlib ><nağıla ><düşməyiblər, ><onlar ><real ><dünyanm ><varlıqlarıdır ><və ><müş><külatm ><həll ><olunmasmda ><insanlarin ><köməkçisi ><olurlar. ><O ><da ><><><diqqəti ><cəlb ><edən ><cəhətdir ><ki, ><folklorumuzun ><başqa ><janrla-><rinda, ><eləcə ><də ><bəzi ><nağıllarda ><hiyləgərlik ><rəmzi ><kimi ><tanman ><tülkü ><bu ><nağılda ><qəhrəmanin ><ən ><başlıca ><köməkçisinə ><çevrilir.>>

<<Otlar, ><güllər, ><çiçəklər ><aləmindən ><bəhs ><edən ><nağıllar ><süjet-><kompozisiya ><xüsusiyyətlərinə ><görə ><heyvanlar ><aləmindən ><bəhs ><edən ><nağıllara ><yaxmdır. ><Bu ><nağıllarda ><da ><bitkilər ><aləmi ><insan ><fikir ><və ><hissi, ><onun ><həyati ><görüşlərinin ><əksi ><forması ><kimi ><ifadə ><olunur. ><Otlar, ><güllər, ><çiçəklər ><poetik ><şərtilik ><daşıyır. ><Bu ><tipli ><nağıllarda ><dialoqlar ><mühüm ><yer ><tutur.>

<«Otlarin ><bəhsi» ><><bu ><nağillarin ><səciyyəvi ><bir ><örnəyi ><kimi ><maraq ><doğurur. ><Nağılda ><Baldırğan, ><Dombalan, ><Keşniş, ><Püskül, ><Kandalaş, ><Atquyruğu, ><Turşəng, ><Qırxbığım, ><Urinuca, ><Cincilim, ><Göbələk, ><Yarpız, ><Yonca, ><Xmcılavuz, ><Ba><ğa ><yarpağı, ><Qantəpər, ><Gülxətimi, ><Qarğıdalı ><teli, ><Həmərsin, ><Şahdərə ><otu, ><Xmcılım, ><Dağdagəzər, ><Qızılgül, ><Lalə, ><Qələmə, ><Qanqal, ><Zəyərək, ><Üzərlik ><hər ><biri ><nəyə ><qadir ><olduğunu, ><insanlara ><hansı ><xeyirləri ><dəydiyini ><özləri ><söyləyirlər.>

<Sərin ><sulardan ><içib ><qol-budaq ><atan ><Baldırğan ><məclislər ><bəzəyi, ><otlar ><yaraşığı ><olduğunu ><bəyan ><edir. ><Onun ><özünü ><öy><məsinə ><gülən ><Xımı ><dillənir ><ki, ><mən ><olan ><yerdə ><səni ><heyvan><larin ><qabağma ><atarlar. ><Onlarin ><hər ><ikisini ><bəyənməyən ><Dom-><balan ><isə ><yerin ><altmdan ><baş ><qaldırıb ><sözə ><başlayır ><ki, ><mən ><olan ><yerdə ><siz ><özünüzü ><öyə ><bilməzsiniz, ><mən ><ömürləri ><uzadıb ><dərdləri ><qovuram, ><çığırtma, ><qayğanaq, ><yağ ><ilə ><bir ><yerdə ><olu><ram, ><adamları ><kökəldirəm. ><Püskül ><isə ><hamıdan ><baş ><olduğu-><nu, ><təmizlik ><yoldaşı ><olduğunu ><yada ><salır. ><Birdən ><Kandalaş ><səslənib ><onlara ><cavab ><verir ><ki, ><mən ><olan ><yerdə ><heç ><kəs ><özünü ><tərifləyə ><bilməz, ><qan ><mənim ><qorxumdan ><axmaz, ><mən ><tərsimiş ><yaraları ><sağaldaram, ><şişləri ><qaytararam. ><Atquyruğu ><isə ><Kan><dalaşm ><sözünü ><kəsib ><ondan ><üstün ><olduğunu ><söyləyəndə ><ona ><gülürlər ><ki, ><sən ><nə ><xeyirə, ><nə ><də ><şərə ><yarıyırsan, ><çünki ><otluq><dan ><çıxıb ><nəslini ><dəyişibsən. ><Bu ><vaxt ><Quzuqulağı ><(Turşəng) ><söhbətə ><qoşularaq ><özünü ><öyür ><ki. ><mən ><yeməklərin ><bəzəyi-><yəm, ><məni ><aşa, ><şorbaya ><tökərlər. ><Ona ><da ><gülüşürlər ><ki, ><biz><dən ><kənar ><gəz, ><dişlərimiz ><qamaşar. ><Qırxbığım ><danışığa ><qarı><şır ><ki. ><mən ><yeməklərin ><ləzzətiyəm, ><öksürməni, ><qarin ><ağrısmı ><kəsərəm, ><mən ><həkiməm, ><siz ><nəyə ><lazımsmız?>

<Onun ><səsini ><eşidən ><Əvəlik ><yeddi ><il ><qarnı ><ağrıyanlarin ><><><dərmanı ><olduğunu, ><öksürməni, ><döş ><ağrısmı, ><bəlğəmlə ><səfranı ><qovması ><ilə ><öyünür. ><Urinuca ><isə ><heç ><kəsi ><bəyənməyib ><adam><ları ><ölümdən ><qurtarması, ><qatıqlı ><aşla ><yeyilməsi ><ilə ><öyünür. ><Cincilim ><bağlı ><qarinları ><açdığmı, ><ləzzətli ><kətə ><bişirilməyi ><ilə ><fəxr ><edəndə ><Əməköməci ><öz ><yaninda ><onun ><heç ><nə ><olduğunu ><söyləyir. ><Bu ><vaxt ><Qazayağı ><da ><qaz ><kimi ><dikəlib ><danışmağa ><qoşulur ><ki, ><mən ><hammızdan ><başam, ><mən ><ömrü ><uzadaram, ><sancmı ><kəsərəm, ><insana ><qüvvət ><verərəm. ><Xmcılavuz ><isə ><özünü ><hamıdan ><üstün ><sayaraq ><deyir ><ki, ><ömürləri ><uzadan ><siz ><yox, ><mənəm, ><məni ><kababla, ><qızartma ><və ><qovurma ><ilə ><jan-><jana ><qoyarlar, ><mənim ><qovurmam ><da ><dillərdə ><dastandır. ><Gö><bələk ><isə ><onun ><sözünə ><qəzəblənir ><ki, ><kababdan ><baş ><mənəm, ><məni ><yeyənlərin ><canı ><salamat ><olar, ><həm ><də ><kökələr.>

<Bu ><vaxt ><Yarpız ><Göbələyin ><sözünü ><kəsir ><ki, ><özünü ><çox ><da ><öymə, ><mən ><yaxşı ><yeməklərin ><dərmanı, ><yoldaşıyam. ><Yonca ><isə ><özündən ><əvvəl ><danışanlara ><gülüb ><deyir ><ki, ><çox ><da ><dava ><eləməyin, ><heç ><biriniz ><nə ><bir ><adamı, ><nə ><də ><bir ><heyvanı ><kökəldə ><bilməzsiniz, ><amma ><mən ><kökəldə ><bilərəm, ><acığım ><tutanda ><isə ><onları ><öldü><rərəm, ><mənim ><zəhərim ><Süleymanmdan ><bərkdir. ><Bata-bat ><isə ><ona ><etiraz ><edir ><ki, ><mən ><olan ><yerdə ><heç ><kəs ><dəlilik ><eləyə ><bilməz, ><kim ><məni ><dişləsə, ><o ><saat ><dəli ><eləyərəm, ><mənə ><sataşmayanı ><isə ><sağaldaram, ><məndə ><olan ><zəhəri ><heç ><loğman ><da ><hazırlaya ><bil><məz. ><Qayaotu ><dilə ><gəlir ><ki, ><mən ><yara ><sağaladanda ><sən ><heç ><dünyaya ><gəlməmişdin, ><mən ><çibanı ><sağaldaram, ><həm ><də ><qara ><və ><sarı ><yaranm ><dərmanıyam.>

<Qayaotunun ><sözündən ><bərk ><qə><zəblənən ><Bağa ><yarpağı ><deyir ><ki, ><mənim ><kimi ><çiban ><deşib ><sa><ğaldan ><hələ ><anasmdan ><olmayıb, ><mən ><bütün ><yaralarin ><hovunu ><alıram, ><çirkini ><çıxardıram, ><mənə ><yara ><məlhəmi ><deyirlər. ><Ba><ğayarpağinin ><sözü ><qantəpərə ><külünc ><görünür, ><o, ><hammı ><özü><nə ><şagird ><sayır, ><deyir ><ki, ><yara ><sağaltmağı ><məndən ><öyrənmi><siniz, ><mən ><qanı ><da ><kəsirəm, ><soyuq ><dəyən ><adamı ><da ><ölümdən ><qurtarırıram. ><Bu ><vaxt ><Gülxətiminin ><rəngi ><dəyişir, ><nərə ><çəkir ><ki, ><Loğman ><mənəm, ><mən ><bütün ><dərdlərin ><dərmanayım, ><mən ><bütün ><yaraları ><sağaldaram. ><Bunu ><eşidən ><Qarğıdalı ><teli ><dillə><nir ><ki, ><böyrək ><xəstəliklərini ><yaxşı ><edirəm, ><adamm ><ağzmdan ><içəri ><girib ><xəstəliklərə ><divan ><tutub ><qovuram. ><Həmərsin ><özünü ><öyür ><ki, ><Loğman ><həkimliyi ><məndən ><öyrənib, ><mən ><içəridə ><olan ><bütün ><xəstəlikləri ><sağaldıb ><ömrü ><uzadaram, ><vərəm ><məni ><gö><><><rüb ><qaçır, ><şişmiş ><dalağı ><da ><mən ><yatırdıram. ><Şahdərə ><otu ><isə ><Həmərsinin ><sözünü ><kəsir ><ki, ><nə ><belə ><özünü ><öyürsən, ><sövda ><xəstəliyini ><məndən ><başqa ><heç ><kəs ><sağalda ><bilməz. ><Bu ><vaxt ><Xmcılım ><torpaqdan ><baş ><qaldırıb ><danışığa ><qoşulur ><ki, ><dünya><da ><məndən ><baş ><yoxdur, ><mən ><məclislərdə ><gəzərəm, ><qovruma><mı ><yeyən ><deyər ><bir ><də ><yeyim. ><Dağdagəzər ><isə ><başmı ><əsdirir ><ki, ><bir ><özünüzdən ><deyəndə, ><bir ><də ><qonşunuzdan ><deyin, ><mən ><ha><mmızdan ><başam, ><məni ><aş ><altma ><qoyarlar, ><yemlərin ><ən ><yaxşı><smı ><isə ><torpağm ><altmda ><mən ><yeyərəm. ><Bu ><danışıqlar ><çəmən-><likdəki ><çiçəklərin, ><bənövşələrin, ><yasəmənlərin ><xoşuna ><gəlmir, ><onlar ><da ><deyirlər ><ki, ><biz ><olan ><yerdə ><sizin ><danışmağa ><haqqmız ><yoxdur, ><biz ><dünyanı ><bəzəyirik, ><bizim ><ətrimiz ><ruhları ><təzələyir. ><Bundan ><bərk ><qəzəblənən ><Qızıl ><gül ><danışığa ><qoşulur ><ki, ><güllə><rin, ><çiçəklərin ><bəzəyi ><mənəm, ><ətrim ><hamıya ><ləzzət ><verir, ><gü><labım ><məclislərdə ><gəzir, ><mən ><dərdlərin ><dərmanıyam. ><Lalə ><isə ><bütün ><güllərə, ><çiçəklərə ><üz ><tutub ><nəsihət ><edir ><ki, ><heç ><də ><özü-><nüzü ><öyməyin, ><elə ><həmişə ><tez ><solarsmız, ><həmişə ><həsrətlə ><ya><şayıb ><dərdinizə ><dərman ><tapmazsmız. ><Qanqal ><gülüb ><deyir ><ki, ><sən ><gəl ><özündən ><yox, ><məndən ><danış, ><mənim ><həsrətimi ><ulaq><lar, ><dəvələr ><çəkər, ><toxumumu ><isə ><gəlinlər ><qovurub ><yeyərlər. ><Qanqalı ><lağa ><qoyan ><Zəyərək ><özünü ><öyür ><ki, ><mənim ><yağım ><dərdlər ><dərmanıdır. ><Bu ><danışıqlardan ><qeyzlənən ><Üzərlik ><sıç><rayıb ><düz ><dağm ><təpəsinə ><düşür, ><nərə ><çəkir ><ki, ><mən ><həm ><həki><məm, ><həm ><də ><falçıyam, ><mən ><olan ><yerə ><xəstəlik, ><bəd ><nəzər ><ayaq ><basa ><bilməz, ><mən ><gözəl ><gəlinləri, ><qızları, ><oğlanları, ><uşaqları, ><var-dövləti ><qoruyuram, ><mən ><sağaltmayan ><dərdi ><Loğman ><da ><sağalda ><bilməz.>>

<<Bu ><nağilin ><süjeti ><otlarin, ><çiçəklərin ><bir-birini ><inkarı, ><özünü ><öyməsi ><üzərində ><qurulmuşdur. ><Heç ><bir ><otun, ><çiçəyin ><sözü ><o ><birinə ><xoş ><gəlmir. ><Onlarin ><yolda ><rastlaşdıqları ><personajlar ><da ><özünə ><gərəkli ><bildiyi ><otu, ><gülü, ><çiçəyi ><o ><birilərdən ><üstün ><bilir, ><qalanlarinı ><qiymətləndirə ><bilmir. ><Çoban ><Yonca ><ilə ><Qələmə ><otunu ><bir ><də ><Baldırğanı ><baş ><sayır, ><qadm ><Quzuqulağı ><ilə ><Gi><cirtikanı, ><eşşək ><Qanqalı, ><əli ><tüfəngli ><kişi ><Urinuca ><ilə ><Əvəliyi, ><yaralanmış ><adam ><Qantəpər, ><Kandalaş, ><bir ><də ><Bata-batm ><bütün ><otlardan, ><çiçəklərdən ><yaxşı, ><xeyirli ><olduğunu ><güman ><edir. ><Axırda ><onlar ><dağ ><başmda ><bir ><həkimə ><rast ><gəlirlər. ><Hə><kim ><deyir ><ki, ><siz ><hammız ><yaxşısmız, ><dərdlərə ><dərmansmız, ><siz ><loğmanlar ><loğmanı, ><həkimlər ><həkimisiniz. ><O, ><Üzərliyi ><onlara ><ağsaqqal ><seçir, ><deyir ><ki, ><o, ><sizdən ><çox ><bilir, ><məndən ><də. ><Nağıl ><maraqlı ><və ><ibrətamiz ><bir ><sonluqla ><bitir:>>

<«Həkim ><bilmədiyi, ><tanımadığı ><otları, ><çiçəkləri ><də ><öyrəndi, ><çox ><şad ><oldu. ><Otlar ><da ><onun ><sözünü ><təsdiq ><edib, ><oradaca ><Üzərliyi ><özlərinə ><padşah, ><Gülxətmi ><ilə ><Qantəpəri ><vəzir, ><Qarğı><dalı ><teli ><ilə ><Əvəliyi ><vəkil, ><Bağayarpağmı ><isə ><xəzinədar ><seçdilər. ><Üzərlik ><ədalətli ><bir ><padşah ><oldu. ><Otlarin ><hər ><biri ><öz ><yerinə ><döndü. ><Keyfləri ><kök, ><damaqları ><çağ, ><insanlar ><və ><heyvanlara ><mənfəət ><verib ><ömür ><sürdülər, ><dövran ><keçirdilər» >.

<Heyvanlar ><yə ><bitkilər ><aləmindən ><bəhs ><edən ><nağıllarda ><hər ><şey ><sadə ><olur. ><İştirakçılarin ><sayı ><yaxşı ><tanış ><olan ><heyvan, ><quş ><və ><əşyaları ><əhatə ><edir. ><Bir ><sıra ><süjetlər ><əşya ><və ><hadisələrin ><sadalanması ><üzərində ><qurulur. ><Heyvan, ><əşya ><və ><insanlar ><bir-><biri ><ilə ><asılılıqda ><göstərilir.>

<><Obrazlarin ><səciyyəsi ><süjet ><inkişafmda ><açılır. ><Hər ><bir ><süjet><də ><obrazm ><əsas ><cəhəti ><üzə ><çıxır. ><Hadisələrin ><gedişində ><zəngin ><fərdi ><xüsusiyyətlərə ><malik ><olan ><obrazm ><ənənəvi ><xarakteri ><yeni ><çalarlarla ><açılır.>

<