Azərbaycan nağillari haqqinda düŞÜNCƏLƏr azərbaycan nağillarinin obrazlar sistemi

sehrli ><nağıllar ><üçün ><səciyyəvi ><deyil. ><Məlum ><olduğu ><kimi ><çətin ><tapşırıqlar, ><möcüzəli ><şərtlər ><sehrli ><nağillarin ><süjetində ><mühüm ><yer ><tutur ><və ><hərəkətin ><inkişafma ><təkan ><verir. ><Həmin ><nağillarin ><qəhrəman><ları ><qeyri-adi ><şərtlərdən ><keçərək ><sinaqlardan ><çıxırlar ><və ><bunun ><nəticəsində ><öz ><istəklərinə ><yetirlər.>

<Sehrli ><və ><qəhrəmanlıq ><nağillarinin ><qəhrəmanları ><Məlikməmməd, ><Tapdıq, ><Ayğır ><Həsən ><>< ><Kəl ><Həsən ><>< ><Cantiq ><və ><başqaları ><ideal ><qəhrəmanlardır. ><Onlar ><şər ><qüwələri ><məhv ><etməklə ><insanları ><ölümdən, ><fəlakətdən ><qurtarırlar. ><Belə ><qəhrəmanlar ><mümkünsüz ><olan ><xeyir ><əməlləri ><həyata ><keçirirlər.>

<Sehrli ><nağillarin ><məntiqinə ><görə ><>< ><yalnız ><qarşıya ><qoyulan ><şərti ><yerinə ><yetirə ><bilənlər ><istəklərinə ><yetirlər, ><bunu ><bacarmayanlar ><isə ><əsir ><almır ><>< ><qul ><halina ><düşür ><>< ><bəzən ><də ><ölümə ><məhkum ><olurlar. ><Sehrli ><nağillarin ><qəhrəmanları ><belə ><şərtləri ><yerinə ><yetirməklə ><öz ><istəklərinə ><layiq ><olduqlarinı ><göstərirlər.>

<Bu ><cəhət ><heyvanlar ><haqqmdakı ><nağıllar ><üçün ><səciyyəvi ><hal ><kimi ><özünü ><göstərmir. ><Bunun ><başlıca ><səbəblərindən ><biri ><heyvanlar ><aləmindən ><bəhs ><edən ><nağillarin ><«heyvani ><sərbəstliyə» ><əsaslanmasıdır. ><Bu ><cəhəti ><nəzə><rə ><alan ><Muxtar ><Kazımoğlu ><göstərir ><ki ><>< ><burada ><"heyvaninsan" ><münasibəti><nin ><"heyvan-heyvan" ><münasibəti ><şəklində ><ifadəsinin ><əlamətləri ><duyulur. ><Bu ><əlamətlər ><«Xoruz ><və ><Padşah»><,>< ><«Tülkü ><baba ><və ><Hacıleylək»><,>< ><«Tülkünün ><kələyi» ><kimi ><nağıllarda ><daha ><qabarıq ><şəkildə ><üzə ><çıxır >.< ><>

<><Vəhşi ><heyvanlarin, ><ev ><heyvanlarinin ><və ><insanlarin ><yer ><aldığı ><bir ><çox ><nağıllarda ><heyvanla ><yanaşı ><insanlarin ><da ><iştirakı ><təbii ><şəkildə ><özünü ><göstərir. ><Bu ><nağillarin ><bəzisində ><heyvanlar ><deyil, ><insanlar ><çıxılmaz ><vəziy><yətə ><düşür, ><aldadılır. ><«Tülkünün ><kələyi» ><><nağılı ><bu ><cəhətdən ><diqqəti ><cəlb ><edir. ><Bu ><nağılda ><ovçu ><ilə ><tülkü ><qarşı-qarşıya ><gətirilir.>

<Tülkülər ><Ovçu ><Pirimin ><Toyuq ><hiniyə ><gəlib ><girir. ><Ovçu ><Pirim ><üçüncü ><gün ><tülküləri ><yaxalaya ><bilir. ><Onları ><balta ><ilə ><vurub ><öldürür. ><Tülkülərdən ><təkcə ><biri ><quy><ruq ><ələ ><verməyib ><qaçıb ><aradan ><çıxır. ><Ovçu ><Pirim ><öldürdüyü ><tülkülərin ><də><risini ><soyur, ><içinə ><saman ><təpib, ><dirəkdən ><asır. ><Qaçan ><tülkü ><isə ><Ovçu ><Piri><min ><toyuqlarinı ><bir-bir ><yeyir. ><Nəhayət, ><Ovçu ><Pirim ><bacadan ><düşən ><tülkü><nün ><ağzini ><bağlayıb ><onu ><tutur.>

<Tülkü ><ovçunun ><hiyləsini ><başa ><düşüb, ><yuxa><rıdan ><asılan ><tülkü ><dərilərinin ><arasindan ><özünü ><asır. ><Çox ><axtarışdan ><sonra ><bunu ><bilən ><Ovçu ><tülkünü ><götürüb ><yerə ><çırpır. ><Bu ><dəfə ><tülkü ><özünü ><ölülüyə ><vurur. ><Ovçu ><Pirim ><onun ><hiyləsinə ><aldanır, ><öz-özünə ><deyir ><ki ><>< ><tülkü ><ölüb, ><bir ><az ><çörək ><yeyim, ><sonra ><bu ><tülkünün ><də ><dərisini ><soyub ><duzlayaram, ><o ><biri ><tülkü ><dərilərinin ><yanindan ><asaram. ><Ovçu ><Pirimin ><başı ><yeməyə ><qarışanda ><tülkü ><sıçrayıb ><qaçır. ><Ovçu ><Pirim ><tülkünü ><əlindən ><qaçırdığma ><peşman ><olur. ><Göründüyü ><kimi ><heyvanlar ><haqqmdakı ><nağıllarda ><qarşılaşan ><tərəflərin ><müxtəlifliyindən ><asılı ><olmayaraq ><«ağıllı»><,>< ><«hiylələr»lə ><«axmaq» ><«ağılsız» ><qarşıdurması ><nağilin ><əsasmda ><durur. ><Daha ><doğrusu, ><heyvanlarin ><öz ><arala><rindakı ><qarşıdurmanı ><əks ><etdirən ><nağıllardakı ><semantik ><məzmun ><haqqmda ><danışdığımız ><«Tülkünün ><kələyi» ><və ><bu ><sıraya ><daxil ><olan ><digər ><nağıllar ><üçün ><də ><səciyyəvi ><hal ><kimi ><özünü ><göstərir.>>

<<Obrazlarin ><səciyyəsi ><süyet ><inkişafmda ><açılır. ><Hər ><bir ><süjetdə ><obrazm ><əsas ><cəhəti ><üzə ><çıxır. ><Hadisələrin ><gedişində ><zəngin ><fərdi ><xüsusiyyətlərə ><malik ><obrazm ><ənənəvi ><xarakteri ><yeni ><çalarlarla ><açılır. ><Belə ><ki, ><tülkü ><müx><təlif ><heyvan ><və ><quşlarla ><görüşəndə ><özünü ><müxtəlif ><cür ><aparır. ><Bununla ><yanaşı, ><o><9>< ><yırtıcı ><olaraq ><qalır.>

<Otlar, ><güllər, ><çiçəklər ><aləmindən ><bəhs ><edən ><nağıllar ><süyetkompozi><siya ><xüsusiyyətlərinə ><görə ><heyvanlar ><aləmindən ><bəhs ><edən ><nağıllara ><yaxm><dır. ><Bu ><nağıllarda ><bitkilər ><aləmi ><insan ><fıkr ><və ><hissi, ><onun ><həyatı ><görüşlə><rinin ><əksi ><forması ><kimi ><ifadə ><olımur. ><Otlar, ><güllər, ><çiçəklər ><poetik ><şərtlilik ><daşıyır. ><Bu ><tipli ><nağıllarda ><dialoqlar ><mühüm ><yer ><tutur.>

<"Otların ><bəhsi" ><><bu ><nağılların ><səciyyəvi ><bir ><örnəyi ><kimi ><maraq ><doğurur. ><Nağılda ><Baldırğan, ><Dombalan, ><Keşniş, ><Püşkül, ><Kandalaş, ><Atquyruğu, ><Türşəng, ><Qırxbığım, ><Urinuca, ><Cincilim, ><Göbələk, ><Yarpız, ><Yonca, ><Xıncılavus, ><Bağa ><yarpağı ><Qantəpər, ><Gülxətimi, ><Qarğıdalı ><teli, ><Həmərsin, ><Şahdərə ><otu ><><><Xıncilim, ><Dağdagəzər, ><Qızılgül, ><Lalə, ><Qələmə, ><Qanqal, ><Zəyərək, ><Üzərlik ><hər ><biri ><nəyə ><qadir ><olduğunu, ><insanlara ><hansı ><xeyirləri ><dəydiyini ><özləri ><söyləyirlər.>>

<Bu ><nağilin ><süjeti ><otlarin, ><çiçəklərin ><bir-birinin ><inkarı, ><özünü ><öyməsi ><üzərində ><qurulmuşdur.>

<Heyvanlar ><və ><bitkilər ><aləmindən ><bəhs ><edən ><nağıllarda ><hər ><şey ><sadə ><olur. ><Iştirakçılarin ><sayı ><yaxşı ><tanış ><olan ><heyvan, ><quş ><və ><əşyaları ><əhatə ><edir. ><Bir ><sıra ><süjetlər ><əşya ><və ><hadisələrin ><sadalanması ><üzərində ><qurulur. ><Heyvan, ><əşya ><və ><insanlar ><bir-biri ><ilə ><asılılıqda ><göstərilir.>

<GÜNEY ><AZƏRBAYCAN ><NAĞILLARININ ><SÜJET ><VƏ ><MOTİVLƏRİNƏ ><DAİR>

<Məlum ><olduğu ><kimi, ><indiyə ><qədər ><güney ><Azərbaycanm ><folklor ><örnəklərinin ><toplanması ><və ><nəşri ><quzey ><Azərbaycanla ><mü ><qayisədə ><çox ><cüzi ><olmuşdur. ><Bu ><isə ><bütövlükdə ><Azərbaycan ><folkloru ><örnəklərinin ><sistemli ><şəkildə ><araşdırılmasmda ><ciddi ><problemlər ><yaratmışdır. ><Folklor ><örnəkləri ><ilə ><bağlı ><mü><xtəlif ><araşdırmalar ><aparan ><tədqiqatçılar ><hər ><zaman ><bu ><problemlə ><qarşılaşmalı ><olmuşlar: ><"...İndiyə ><kimi ><gü><ney ><mü><hitləri ><ilə ><bağlı ><sistemli ><toplama ><və ><araşdırma ><işlərinin ><aparılmaması, ><uzun ><mü><ddət ><şimalla ><cənub ><arasinda ><gediş-gəlişə ><icazə ><verilməməsi, ><hətta ><dəmir ><pərdələrin ><qismən ><aradan ><qaldırıldığı ><indinin ><özü><ndə ><də ><Azərbaycan ><alimlərinin ><cənubu ><öyrənmək ><imkanmdan ><məhrum ><olması ><səbəbindən, ><gü><neydəki ><aşıq ><mü><hitlərinin ><dolğun ><elmi ><görü><ntü><sü><nü ><yaratmaq ><çox ><çətindir" >.<>

<Aşıq ><yaradıcılığı ><ilə ><mü><qayisədə ><ayrı-ayrı ><folklor ><örnəklərinin, ><o ><cümlədən ><nağillarin ><toplanılması ><və ><nəşrinin ><gü><ney ><Azərbaycanda ><daha ><ağrılı ><olduğunu ><görə ><bilərik. ><Odur ><ki, ><bu ><sahədə ><sistemləşdirmə ><və ><tədqiqatlarin ><bir ><qədər ><də ><çətin ><olduğu ><aşkar ><olur. ><Halhazırda ><Güney ><Azərbaycandan ><toplanılmış ><və ><nəşr ><olunmuş ><çox ><az ><nağıllar ><üzərində ><mü><lahizələr ><söyləmək ><mü><mkü><ndü><r. ><Bunları ><nəzərə ><alıb ><gü><ney ><Azərbaycan ><nağillarinin ><mövzu ><dairəsi, ><aparıcı ><motiv ><və ><süjetləri, ><obrazları ><barədə ><ümumi ><mənzərə ><yaratmaq ><üçün ><bəzi ><nağıllar ><ü><zərində ><bir ><qədər ><ətraflı ><dayanmaq ><faydalı ><olar.>

<Bəxtin, ><taleyin ><axtarılması ><motivi ><güney ><Azərbaycan ><nağılları ><içərisində ><xü><susi ><yer ><tutur. ><Misal ><üçün, ><bu ><süjet ><bölü><mü><nə ><daxil ><olan ><"Qaraçuxa" ><nağilinda ><təsvir ><olunur ><ki, ><qara ><günündən ><təngə ><gəlmiş ><bir ><kişi ><axırda ><qaraçuxasmı ><axtarıb ><tapmaq ><qərarina ><gəlir. ><O, ><yolda ><əvvəlcə ><bir ><qurda ><tuş ><gəlir. ><Qurd ><kişidən ><əhval ><tutub, ><özünün ><də ><müşkülünü ><öyrənməyi ><ondan ><xahiş ><edir. ><Qaraçuxasmı ><axtaran ><kişi ><qurddan ><sonra ><bir ><əkinçiyə ><tuş ><olur. ><Əkinçi ><də ><dərdini ><danışıb, ><çarəsini ><öyrənməyi ><ondan ><xahiş ><edir. ><Qaraçuxasmı ><axtaran ><kişi ><ü ><çü ><ncü ><dəfə ><ordu ><çəkən ><bir ><padşahla ><rastlaşır. ><Padşah ><da ><ondan ><döyü ><şlərdə ><məğlub ><olmasinin ><sirrini ><öyrənməyi ><xahiş ><edir. ><Bu ><><><Dizi ><ü ><stə ><naxış ><tikir, ><Gözləri ><qanyaş ><tökü><r><“>< ><.>

<<Fatmaxanımı ><təndirdən ><çıxardıb ><başmağı ><onun ><ayağma ><geyindirirlər ><və ><bu ><vaxt ><axtardıqları ><qızı ><tapdıqlarina ><sevinirlər. ><Yeddi ><gü><n, ><yeddi ><gecə ><toy ><eyləyib ><onu ><aparmaq ><istəyirlər. ><Bu ><vaxt ><analıq ><Fatmaxanımı ><təndirə ><salıb ><öz ><qızini ><bəzəyib, ><dü ><zəyib ><gəlin ><çıxardır. ><Xoruz ><yenəbanlayıb ><sirrin ><ü><stü><nü ><açır. ><Hadisədən ><xəbər ><tutan ><padşah ><oğlunun ><adamları ><Fatmaxanımı ><götü><rü><b ><aparır, ><ögəy ><ana ><ilə ><qızini ><isə ><öldü><rtdü><rü><r" ><.>

<Quzey ><Azərbaycandan ><toplanmış ><"Göyçək ><Fatma" ><nağılinin ><ayrı-ayrı ><variantlarinda ><olduğu ><kimi ><Güney ><Azərbaycandan ><toplanmış ><haqqmda ><danışdığımız ><nağılda ><da ><sehrkar ><hami, ><möcü ><zəli ><köməkçilər ><mü><hü><m ><yer ><tutur. ><Sehrli ><nağillarin ><müxtəlif ><süjet ><tiplərində ><olduğu ><kimi ><burada ><da ><hadisələr ><möcü ><zli ><yolla, ><xeyirin ><şər ><ü><zərində ><qələbəsi ><ilə ><sona ><yetir.>

<Gü><ney ><Azərbaycandan ><yazıya ><almmış ><"Bacı, ><qardaş ><ilə ><div" ><><nağılı ><da ><"Göyçək ><Fatmaxanım" ><nağilina ><yaxmdır. ><Nağılda ><təsvir ><olunur ><ki, ><uşaqlarinı ><dolandırmaq ><ü><çü><n ><qoca ><bir ><kişi ><hər ><gü><n ><gedib ><divlərin ><yaşadığı ><yerdən ><bir ><dağarcıq ><darı ><gətirirmiş. ><Bir ><gün ><üç ><qardaş ><divin ><kiçiyi ><pusquda ><durub ><qocanı ><tutur. ><Qoca ><canmı ><divlərdən ><qurtarmaq ><ü><çü><n ><uşaqlarinı ><onlara ><verməyə ><razılıq ><verir. ><Hadisədən ><xəbər ><tutan ><bacı ><qardaşma ><divlər ><gələnə ><kimi ><başmı ><yumaq ><istədiyini ><söyləyir. ><Elə ><bu ><