Azərbaycan nağillari haqqinda düŞÜNCƏLƏr azərbaycan nağillarinin obrazlar sistemi

vaxt ><divlər ><nərildəyə-nərildəyə ><gəlirlər. ><Bacı ><ilə ><qardaş ><isə ><darağı, ><gili ><və ><suyu ><götü><rü><b ><qaçırlar.>

<Əvvəl ><suyu ><atırlar ><dəniz ><olur, ><ikinci ><dəfə ><gili ><atırlar ><dağ ><olur, ><ü><çü><ncü ><dəfə ><darağı ><atırlar ><qamışlıq ><olur, ><divlər ><qamışlığa ><sancılıb ><qalırlar. ><Onlar ><gəlib ><bir ><bulağa ><çatırlar. ><Qızm ><diləyi ><ilə ><çinar ><ağacı ><əyilib ><başinı ><yerə ><qoyur ><və ><qız ><ağacm ><başma ><çıxır. ><Beləliklə, ><hər ><gü><n ><qardaşı ><ova ><gedəndə ><qız ><ağaca ><çıxır, ><gələndə ><isə ><ağacdan ><dü><şü><r. ><Şahin ><kənizi ><bir ><gü><n ><bulağa ><gələndə ><qızı ><ağacm ><başmda ><görü><r. ><Qayıdıb ><şaha ><xəbər ><verir.>

<Nə ><qədər ><çalışırlar, ><qıı ><ağacdan ><dü ><şü ><rə ><bilmirlər. ><Məcbur ><olub ><ağacı ><kəsməyəbaşlayırlar, ><yarıya ><çatmamış ><qaranlıq ><dü ><şü><r. ><Səhər ><baxıb ><görü><rlər ><ki, ><ağac ><bir ><az ><da ><böyü><yü><b. ><Axırda ><bir ><qarı ><qızı ><hiylə ><ilə ><dü><şü><rü><b ><saraya ><aparır, ><şah ><bu ><qızı ><alır. ><Bir ><az ><keçmiş ><şah ><qızin ><qardaşmı ><da ><tapıb ><saraya ><gətirir. ><Bir ><gü><n ><kənizin ><qızı ><bu ><qızin ><paltarinı ><hiylə ><ilə ><ələ ><keçirib ><özünü ><isə ><dənizə ><salır. ><Naqqa ><balığı ><şahin ><arvadinı ><udur. ><Paltarinı ><dəyişmiş ><kəniz ><qızı ><isə ><özü><nü ><şahin ><arvadı ><kimi ><qələmə ><verir. ><Qızm ><qardaşı ><bunu ><bilib ><Allaha ><yalvararaq ><bu ><sirri ><öyrənir. ><Sonra ><isə ><şah ><><><əhvalatı ><bilib ><arvadmı ><xilas ><edir, ><kənizin ><qızini ><isə ><əməlinə ><görə ><cəzalandırır ><.>>

<<Göstərmək ><gərəkdir ><ki, ><"möcü ><zəli ><arvad ><vəya ><ər" ><sü><jet ><tipi ><bir ><çox ><dü><nya ><xalqlarinda ><olduğu ><kimi ><Azərbaycan ><folklorunda ><da ><ən ><geniş ><yayılmış ><nağıl ><süjetlərindəndir. ><Bu ><süjetin ><"Nar ><qızı", ><"Əməmxiyar ><qızı", ><"Əyil, ><çinarım, ><əyil", ><"Qıra ><qız", ><"İncili ><Mər><canm ><nağılı" ><adlı ><variantları ><Qazax, ><Naxçıvan, ><Göyçə, ><Ağbaba ><və ><digər ><bölgələrdə ><də ><geniş ><yayılıb. ><Bu ><nağilin ><maraqlı ><bir ><variantmı ><isə ><folklorşünas ><Məhəmməd ><Hatəmi ><yazıya ><almışdır. ><"Gahgah ><dağmda><ü><ç ><xiyara ><aşiq ><olasan" ><adlı ><bu ><nağılda ><təsvir ><olunur ><ki, ><təsadü><f ><nəticəsində ><şahzadəbir ><qarinin ><səhəngini ><vurub ><smdırır. ><Qarı ><isə ><qarğıyaraq ><deyir ><ki, ><səni ><görü><m ><Gahgah ><dağmda > < ü><ç ><xiyara ><aşiq ><olasan. ><Şahzadə ><ata-anasinin ><razılığmı ><alıb ><həmin ><dağa ><yola ><dü ><şü><r. ><Yolda ><rastlaşdığı ><qoca ><xiyarlarin ><sirrini ><ona ><söyləyir. ><Şahzadə ><gedib ><dağdan ><həmin ><xiyarları ><qopardıb ><geri ><qayıdır.>

<Yolda ><susuzluqdan ><yananda ><xiyarlardan ><birini ><kəsir, ><onun ><içindən ><qan ><tökü><lü><r. ><Ikinci ><xiyarı ><da ><kəsəndə ><bu ><hadisə ><təkrar ><olunur. ><Şahzadə ><qocanm ><sözlərini ><yadma ><salıb ><tutduğu ><işdən ><peşman ><olur. ><Şahzadə ><ü><çü><ncü ><xiyarı ><isə ><bir ><bulağm ><başmda ><kəsir. ><Bu ><vaxt ><xiyardan ><bir ><tum ><atlanıb ><suya ><dü ><şü><r><vəbu ><tumdan ><bir ><çinar ><ağacı ><əmələ ><gəlir, ><bir ><qədər ><keçməmiş ><şahzadə ><çinar ><ağacının ><başmdakı ><balaca ><bir ><otaqda ><gözəl ><bir ><qızm ><hər ><tərəfə ><işıq ><saçdığmı ><görü><r.>

<Şahzadə ><bu ><qızı ><səsləyəndə ><qız ><onu ><məzəmmət ><edib ><iki ><bacısmı ><gü><nahsız ><yerə ><öldü ><rdü><yü><nü ><bildirir. ><Şahzadə ><gözəl ><qıza ><yalvarıb ><bu ><işdə ><gü><nahsız ><olduğunu, ><xiyarları ><bilməyərəkdən ><kəsdiyini ><deyir. ><Bu ><vaxt ><qız ><"əyil, ><çinarım, ><əyil" ><><deyə ><ü><ç ><dəfə ><təkrar ><eləyir, ><çinar ><əyilir, ><sonra ><"ucal, ><çinarım, ><ucal" >< ><deyə ><ü><ç><də”ə ><təkrar ><eləyəndə ><çinar ><yuxarı ><qalxır.>

<Şahzadə ><ilə ><bu ><gözəl ><qız ><bir ><mü><ddət ><burada ><yaşayırlar. ><Bir ><gü><n ><qara ><və ><çox ><çirkin ><bir ><qız ><bura ><gəlib ><çıxır, ><şahzadə ><ilə ><gözəl ><qız ><onu><da ><yanlarinda ><saxlamağa ><razılıq ><verirlər. ><Bu ><hadisədən ><bir ><az ><keçmiş ><şahzadə ><qızı ><qara ><qızla ><burada ><qoyub ><gedir ><ki, ><hazırlıq ><gördükdən ><sonra ><qayıdıb ><gözəl ><qızı ><saraya ><aparsm. ><Şahzadə ><gələnə ><kimi ><xanım ><çimmək ><istəyir. ><Xanım ><çiməndə ><qulluqçu ><yalvarıb ><onun ><paltarinı ><geyinir.>

<Sonra ><isəpaltarinı ><istəyən ><xanımı ><itələyib ><yıxır, ><özü ><isə ><onun ><yerində ><əyləşir. ><Xanım ><isə ><göyərçinə ><dönü><r. ><Bir ><az ><keçmiş ><şahzadə ><aşıq-balabanla ><qayıdıb ><gəlir. ><Çox ><çalışırlar, ><ancaq ><ağac ><əyilməyib ><daha ><da ><yuxarı ><qalxır. ><Axırda ><ağacı ><kəsib ><qulluqçunu ><dü><şü><rü><rlər. ><Şahzadə ><xiyarin ><içindən ><çıxmış ><gözəl ><qızm ><paltarinı ><geyinmiş ><qara ><qızı ><tanımır, ><bunun ><görən ><göyərçinə ><dönmü ><ş><gözəl ><qız ><kü><sü><b ><bir ><iynəyə ><çevrilir ><vəbir ><qarinı ><evinin ><divarina ><sancılır. ><Qarı ><evdə ><olmayanda ><isə ><qıza ><çevrilir, ><onun ><evini ><silib-süpürür, ><xörək ><hazırlayır. ><Qarinin ><Allaha ><yalvarışmdan ><sonra ><iynə ><yenidən ><gözəl ><qıza ><çevrilir. ><Qarı ><sevinərək ><onu ><yaxasmdan ><keçiirib, ><övladlığa ><götürür. ><Bir ><az ><keçmiş ><padşah ><ilxısmda ><olan ><atları ><saxlamaq ><ü><çü><n ><camaata ><paylayır. ><Qız ><o ><atlardan ><birini ><götü><rü><b ><saxlamağı ><qarıdan ><xahiş ><edir, ><qarı ><razı ><olur.>

<Qız ><hər ><gü><n ><axurda ><çimir, ><onun ><çimdiyi ><yerdə ><göy ><ot><əmələ ><gəlir, ><at ><həmin ><otu ><yeyib ><kökəlir. ><Padşahin ><adamları ><atları ><yığanda ><qarinin ><evindəki ><atı ><apara ><bilmirlər. ><Şahzadə ><özü ><gəlir ><və ><atı ><görüb ><heyran ><olur. ><Bu ><vaxt ><qız ><atı ><tumarlayıb ><sakitləşdirir, ><şahzadə ><qızı ><da ><saraya ><gətirir. ><Bir ><gü><n ><o, ><bazara ><gedəndə ><bu ><qız ><səbr ><daşı ><istəyir. ><Şahzadə ><qızı ><izləyir, ><görü><r ><ki, ><qız ><hamı ><yatandan ><sonra ><dərdini ><daşa ><danışır. ><Gü ><nlərin ><birində ><yenə ><qız ><dərdini ><daşa ><danışıb: ><"daş, ><sən ><partlama, ><mən ><partlayım!" ><><deyəndə ><şahzadə ><tez ><qızı ><qucaxlayaraq ><"daş, ><partla!" >< ><deyə ><qışqırır. ><Bu ><zaman ><daş ><partlayıb ><otağa ><səpələnir, ><qız ><isə ><özü ><ndən ><gedir. ><Hadisədən ><şahzadənin ><ata-anası ><da ><xəbər ><tutur. ><Onlar ><bu ><hadisədən ><çox ><şad ><olurlar, ><qırx ><gü ><nqırx ><gecə ><toy ><eləyib ><bu ><qızı ><şahzadəyə ><alırlar. ><Nağıl ><belə ><bir ><sonluqla ><bitir: ><"Onlar ><yedilər-><içdilər, ><ömü ><r ><sü ><rü ><b ><yerə ><keçdilər, ><biz ><də ><sizə ><xəbər ><gətirdik" >.>

<<Bu ><sü ><jetin ><bəzi ><variantlarinda ><ağac ><parçası, ><bir ><qismində ><isə ><iynə ><və ><ya ><çuvalduz ><gözəl ><bir ><qıza ><çevrilib ><qarinin ><evini ><silib ><süpürür, ><yemək-içmək ><hazırlayır. ><Qarı ><gizlənib ><sirdən ><agah ><olur. ><Bu ><epizod ><"Gahgah ><dağmda ><ü><ç ><xiyara ><aşiq ><olasan" ><nağilinda ><belə ><verilir: ><"Oğlan ><anasının ><sözündən ><çıxmayıb ><gəlinin ><otağma ><getdi. ><Bunu ><görən ><göyərçin ><oğlandan ><kü ><sdü. ><İynə ><oldu ><və ><gedib ><sancıldı ><bir ><qarinin ><evinin ><divarina. ><Qarı ><qapısmı ><bağlayıb ><gedir, ><gəlib ><görürdü ><ev-eşik ><təmizdi, ><çay ><qoyulub, ><çörək ><dəbişirilib. ><Qarı ><bu ><işə ><təəccü><b ><edir ><və ><öz-özü><nə ><deyirdi: ><"Allah, ><bu ><nə ><işdir? ><Oğul ><yox, ><qız ><yox, ><qapımı ><açanım ><yox, ><necə ><olur ><ki, ><evim ><bu ><cü><r ><səliqəli ><olur?" ><Qarı ><Allahdan ><istixarə ><elədi: ><"Bu ><nə ><işdir, ><xudaya, ><mənə ><aydm ><elə, ><qoy ><mən ><bunu ><bilim. ><Bu ><zaman ><iynə ><başı ><çadralı ><bir ><qız ><olub ><qarinin ><arxasmda ><dayandı:>

<- ><Ana, ><dedi-sənin ><evində ><bu ><işləri ><görən ><mənəm.>

<Qarı ><əlini ><atıb ><yaxasmı ><cırdı, ><qızı ><yaxasina ><salıb, ><onu ><özünə ><övlad ><elədi, ><dedi:>

<- ><"Allah, >< >< ><sənə >< >< ><şü><kü><r, >< >< ><axır >< >< ><qıfılı >< >< ><mənim ><>< ><qapımdan ><><><><götürdün". >.<>>

<<Bu ><nağılı ><yazıya ><alan ><f.e.n. ><M. ><Hatəmi ><yazır: ><"Gahgah ><dağmda ><üç ><xiyara ><aşiq ><olasan" ><nağılı ><Hatəmi ><Sitarə ><xanıinin ><dilindən ><1954-cü ><ildə ><yazıya ><almmışdır. ><Aradan ><uzun ><illər ><keçəndən ><sonra ><nağılı ><ona ><oxuduqda ><özü ><də ><təəccü ><bləndi. ><Bu ><onu ><göstərir ><ki, ><indiki ><zamanda ><folklor ><təkcəyaşlı ><nəslin ><sıradan ><çıxması ><ilə ><ortadan ><qalxmır, ><həm ><də ><bu ><nəsil ><özü ><həyatda ><ikən ><unudulur. ><Təkcə ><bizdə ><deyil, ><dünyanm ><bütün ><mədəni ><xalqlarinda ><folklor ><beləcə ><səssiz-səmirsiz ><ortadan ><yığışılmaqdadır. ><Odur ><ki, ><onu ><son><nü ><munələrinə ><qədər ><tezliklə ><xalq ><arasindan ><toplamaq ><hər ><bir ><folklorşü ><nasm ><və ><ziyalinin ><mü ><qəddəs ><borcudur" >.<>

<Deməli, ><folklor ><örnəklərini ><yaddaşmda ><saxlayan, ><onu ><gələcək ><nəsillərə ><çatdıran ><söyləyici ><bəzən ><yaddaşmdakı ><örnəkləri ><unuda ><da ><bilər. ><Bəlkə ><də ><bunun ><əsas ><səbəbi ><həmin ><söyləyicinin ><boya-başa ><çatdığı ><mü><hitdən ><uzaq ><dü ><şməsi ><ilə ><bağlıdır. ><Bu ><nağilin ><başqa ><bir ><variantı ><ü ><zərində ><araşdırma ><aparan ><professor ><Mirəli ><Seyidov ><yazır: ><"Bizcə, ><xiyar ><dünya ><ağacinin ><çevrilmişi, ><dönmü ><şü ><dü ><r. ><Qız ><isə ><dü ><nya ><ağacinin ><insanlaşmışıdır. ><Biz ><yazdıq ><ki, ><miflərdə ><dönmələrə, ><çevrilmələrə ><tez-tez ><tuş ><gəlmək ><olur. ><Diqqət ><edin, ><qız ><nağıl ><boyu ><çinarla, ><bitki ><ilə ><ilişgili ><olur. ><O, ><hərdən ><xiyardan ><çıxır, ><hərdən ><alma ><