Azərbaycan nağillari haqqinda düŞÜNCƏLƏr azərbaycan nağillarinin obrazlar sistemi

>><qeyd ><edə ><bilərik. ><Bu ><motivin ><yayıldığı ><nağılların ><bir ><bölümü ><öz ><məzmunu ><ilə ><digər ><nağıllardan ><seçilir. ><Bu ><tipli ><nağıllara ><"Aldərvişin ><nağılı" ><yaxşı ><nümunə ><ola ><bilər. ><Professor ><><><M.Həkimov ><qədim ><mifik ><görüşləri ><əks ><etdirən ><bu ><nağilin "><><Şah ><Ismayıl ><><Gülzar" ><dastaninin ><yaranmasina ><təsiri ><olduğunu ><ehtimal ><edir >.>

<<Professor ><M.H.Təhmasib ><bu ><məsələdən ><bir ><qədər ><daha ><ətraflı ><şəkildə ><söhbət ><açır ><və ><hər ><hansı ><məşhur ><nağilin ><dastan ><şəklində ><yenidən ><işlənməsinin ><də ><yayıldığmı ><göstərir:>

<"Bizcə, ><bu ><yolla ><işlənmiş ><onlarca ><gözəl ><dastan ><vardır ><ki, ><ən ><məş><hurları ><"><Şah ><İsmayıl-Gülzar", ><"Alıxan-Pəri", ><"Seyfəlmülk", ><"İbrahim", ><"Dilsuz-Xəzangül", ><"><Dünya ><gözeli", ><"Gül-Sənubər", ><"Şəms-Qəmər", ><"><Ovçu ><Pirim", ><"Kelbi", ><"Təhmiraz", ><"Adıgözel" ><və ><başqalarıdır.>

<Tək ><elə ><buradakı ><natamam ><siyahıdan ><göründüyü ><üzrə ><bu, ><xüsusi ><tədqiqata ><möhtac ><olan ><çox ><geniş ><və ><mürəkkəb ><bir ><məsələdir" >.

<Şübhəsiz ><ki, ><bu ><yaradıcılıq ><təsiri ><qarşılıqlı ><olmuşdur. ><Məlum ><olduğu ><kimi, ><aşıqlar ><həm ><də ><onlarla ><xalq ><yaradıcılığı ><örnəklərinin, ><o ><sıradan ><nağillarin ><da ><nəsildən-nəsilə ><keçməsində, ><dildən-dilə ><keçib ><yaşamasmda ><mühüm ><rol ><oynamışdır. ><Bir ><çox ><xalq ><nağillarinin ><aşıqlardan ><yazıya ><almması ><da ><bunu ><təsdiqləyir.>

<"Sınağın ><nağılı><"><nda ><təsvir ><olunur ><ki, ><qəhrəmanı ><hər ><şeydən ><çox ><babasmdan ><qalmış ><saz ><maraqlandırır. ><O, ><səfərə ><çıxanda ><da ><sazini ><özü ><ilə ><götürür. ><Sevgilisinin ><ölkəsinə ><aşıq ><libasmda ><yollanır.>

<"Narın ><xanımın ><nağılı"nda ><müdrik ><qoca ><qəhrəmana ><tilsimi ><ancaq ><sazla ><sındıra ><biləcəyini ><söyləyir. ><Elə ><də ><olur. ><Qəhrəman ><qaranlıq ><dünyadakı ><tilsimli ><qapini ><yalnız ><saz ><çalmaqla ><aça ><bilir.>

<Qəhrəman ><rəqibin ><əlindən ><qaçıb ><qurtarmaq ><üçün ><müxtəlif ><şəkillərə, ><canlı, ><cansız ><varlıqlara ><çevrilməklə ><özünü ><gizlətməyə ><çalışır. ><Bu ><süjetlərin ><Azərbaycan ><nağılları ><içərisində ><geniş ><yer ><tutduğunu, ><müxtəlif ><variantlarda ><yayıldığmı ><müşahidə ><etmək ><olar. ><Odur ><ki, ><bu ><nağillarin ><bəziləri ><üzərində ><bir ><qədər ><ətraflı ><dayanıb ><fikrimizi ><izah ><etməyə ><çalışaq. ><Belə ><nağıllardan ><biri ><də ><"Ölü ><Məhəmməd" ><><nağılıdır. ><Bu ><nağılda ><da ><digər ><bir ><çox ><nağıllarda ><olduğu ><kimi, ><valideynlərin ><övlad ><arzusu ><dərvişin ><verdiyi ><almanın ><yeyilməsindən ><sonra ><həyata ><keçir.>

<Möcüzəli ><almanın ><yeyilməsindən ><sonra ><dünyaya ><gələn ><qız ><boya-başa ><çatır. ><Ancaq ><ata-><ananın ><sevinci ><uzun ><sürmür. ><Bir ><dərviş ><hər ><gün ><qızm ><qabağına ><çıxıb ><deyir: ><"Xassan, ><xubsan><?>< ><ölüyə ><münasibsən". ><Bundan ><xəbər ><tutan ><kimi ><valideynləri ><onu ><götürüb ><buradan ><köçürlər. ><Yolda ><təsadüfən ><onlar ><bir ><qapıya ><rast ><gəlirlər><9>< ><qız ><əlini ><qapıya ><atan ><kimi ><qapı ><açılır, ><ata-anası ><isə ><nə ><qədər ><çalışsalar ><da><?>< ><içəri ><girə ><bilmirlər. ><Axırda ><ata><><><anası ><çıxıb ><gedir, ><qız ><isə ><burada ><qalmağa ><məcbur ><olur. ><Bir ><qədər ><keçəndən ><sonra ><qız ><buranm ><bir ><qalaça ><olduğunu ><başa ><düşür. ><Qırx ><pilləkən ><yuxarı ><qalxıb ><qırxmcı ><otağı ><açanda ><görür ><ki, ><buradakı ><qutunun ><içində ><bir ><meyit ><var, ><onun ><üstündə ><yazılıb: ><M><Mən ><ölü ><Məhəmmədəm, ><hər ><kim ><üstümdə ><qırx ><gün, ><qırx ><gecə ><oturub ><Quran ><oxusa, ><qırx ><günün ><tamammda ><dirilib ><ayağa ><duraram".>

<Qız ><oğlanm ><barmağmdakı ><üzüyü ><çıxarıb ><öz ><barmağma ><taxır ><və ><otuz ><doqquz ><gün ><deyilən ><şərtə ><əməl ><edir, ><axırincı ><gün ><buradan ><keçən ><köçdən ><bir ><qız ><alıb ><gətirir, ><onu ><öz ><yerinə ><qoyub ><başmı ><yumağa ><başlayır. ><Bu ><vaxt ><oğlan ><ayılır, ><elə ><başa ><düşür ><ki, ><onu ><dirildən ><indi ><gördüyü ><qızdır, ><bunu ><bilən ><qız ><bir ><göyərçin ><olub ><ağaca ><qonur. ><Məhəmməd ><isə ><köçdən ><qalan ><qızla ><evlənir, ><o, ><hamilə ><olur, ><göyərçini ><zorla ><ərinə ><kəsdirir, ><bu ><vaxt ><göyərçinin ><qanmdan ><bir ><damla ><yerə ><düşür, ><o ><saat ><ağaca ><dönüb ><bağda ><bitir. ><Məhəmməd ><bu ><işə ><mat ><qalır. ><Arvadı ><işi ><başa ><düşüb ><ağacı ><kəsdirib ><beşik ><düzəltdirir. ><Bu ><zaman ><ağacdan ><bir ><parçası ><hovuzun ><içinə ><düşür. ><Bir ><qarı ><buradan ><su ><aparanda ><ağac ><parçasmı ><da ><su ><qabinin ><ağzma ><qoyub ><evinə ><aparır. ><Hər ><gün ><qarı ><evdən ><çıxanda ><ağac ><parçası ><qıza ><çevrilib ><hər ><tərəfi ><silib-süpürür, ><xörək ><hazırlayır, ><sonra ><da ><səhəngin ><ağzmda ><durur. ><Hadisədən ><xəbər ><tutan ><qarı ><qızı ><tutub ><saxlayır. ><Bundan ><sonra ><onlar ><bir ><yerdə ><yaşamağa ><başlayırlar. ><Bu ><vaxt ><Məhəmməd ><saxlamaq ><üçün ><camaata ><at ><paylayır, ><qarıya ><da ><bir ><axsaq ><at ><verirlər, ><qız ><üzüyünü ><onun ><dilinin ><altma ><qoyan ><kimi ><at ><sağalır.>

<Məhəmməd ><bunu ><eşidib ><şübhələnməyə ><başlayır. ><Bir ><gün ><də ><o, ><incidən ><padşahlıq ><xələti ><düzdürür, ><bu ><işi ><heç ><kim ><bacara ><bilmir, ><qarinin ><evindəki ><qız ><bir ><otağa ><çəkilib ><"incim, ><düzül><">< ><deyən ><kimi ><xələt ><hazır ><olur. ><Məhəmməd ><əhvalatı ><bilib ><bu ><qızla ><xoşbəxt ><həyat ><qurur.>>

<<Bu ><nağilin ><ayrı-ayrı ><bölgələrdə ><variantlarina ><təsadüf ><etmək ><olar. ><Onlardan ><biri ><- ><"Əməmxiyar ><qızı><">< ><nağılı ><da >< ><maraq ><doğurur. ><Şahzadənin ><incitdiyi ><bir ><qarı ><ona ><qarğış ><edir ><ki, ><görüm ><səni ><Əməmxiyar ><qızinin ><sehrinə ><düşəsən. ><Şahzadə ><gedib ><dağda ><Əməmxiyar ><kolunu ><qopardır, ><bu ><vaxt ><kol ><gözəl ><bir ><qıza ><dönür. ><Oğlan ><qızı ><götürüb ><bir ><çinar ><ağacının ><altma ><gətirir. ><Qız ><ağacm ><başmda ><gözləyir, ><oğlan ><isə ><ona ><paltar ><gətirməyə ><gedir.>

<Bu ><hadisəni ><görən ><bir ><qaraçı ><qızı ><Əməmxiyar ><qızini ><ağacdan ><salır, ><salan ><kimi ><o, ><bənövşə ><koluna ><çevrilir. ><Şahzadə ><gəlib ><gözəl ><qızm ><yerində ><dayanmış ><çılpaq ><bir ><qız ><görür, ><bu ><işəmat ><qalır. ><Bu ><qızı ><götürüb ><geri ><qayıdanda ><bənövşəkolunu ><da ><qoparır. ><Qaraçı ><qızı ><işi ><duyub ><bənövşələri ><bir-bir ><yola ><atır, ><axırincı ><bənövşə ><saraym ><qabağmda ><sərv ><ağacı ><olur. ><Şahzadənin ><qaraçı ><qızmdan ><bir ><oğlu ><olur. ><Arvadı ><ağacı ><kəsdirib ><><><beşik ><düzəltdirir. ><Bu ><vaxt ><ağacdan ><bir ><parça ><yerə ><düşür ><və ><onu ><qarı ><aparıb ><küpünün ><ağzma ><qoyur. ><Nağılda ><sonrakı ><hadisələr ><"Olü ><Məhəmməd" ><nağilinda ><olduğu ><kimi ><davam ><edir. ><Bu ><nağılda ><da ><inci ><düzmə ><zamanı ><şahzadə ><aşiq ><olduğu ><qızı ><tapır.>>

<<Bu ><nağilin ><"><Nar ><qızı", ><"><Gah-gah ><dağmda ><üç ><xiyara ><aşiq ><olasan", ><"İncili ><Mərcanm ><nağılı", ><"Əyil, ><çinarım, ><əyil", ><"><Qıra ><qız><">< ><adlı ><variantları ><Naxçıvan, ><Göyçə, ><Qazax, ><Ağbaba ><və ><Güney ><Azərbaycanda ><və ><s. ><regionlarda ><yayılıb. ><Bunlarin ><arasinda ><"İncili ><Mərcanm ><nağılı" ><da ><diqqəti ><çəkir ><. ><Nağilin ><maraqlı ><bir ><süjeti ><var: ><padşahin ><nəzir-niyazla ><bir ><oğlu ><olur, ><o, ><böyüyüb ><on ><beş ><yaşma ><dolur. ><Bir ><gün ><şahzadə ><cıdırda ><at ><çapanlara ><qoşulur. ><Padşah ><buna ><görə ><camaat ><yağ, ><bal ><paylayır. ><Bir ><qarı ><da ><ona ><düşən ><payı ><götürüb ><gedəndə ><şahzadənin ><atinin ><ayağı ><onun ><qabma ><dəyib ><yerə ><calayır. ><Qarı ><ona ><"İncili ><Mərcan ><yolu ><gedəsən", >< ><deyib ><qarğayır.>

<Şahzadə ><həmin ><qızm ><dalmca ><gedir. ><Qarı ><şahzadəyə ><onu ><da ><demişdi ><ki, ><yaninda ><yeddi ><quyruq, ><yeddi ><tuluq ><da ><su ><apar, ><tüstü ><çıxan ><tərəfə ><yox, ><it ><hürən ><tərəfə ><gedər, ><quyruğu ><itin ><ağma ><atarsan. ><Şahzadə ><gedib ><divin ><əlində ><əsir ><olan ><qızı ><tapır, ><onlar ><bir-birinə ><aşiq ><olurlar. ><Divin ><gəldiyini ><görən ><qız ><bir ><sehr ><oxuyub ><oğlanı ><xalçaya ><döndərir. ><Dia ><işi ><başa ><düşüb ><xalçanı ><yandıranda ><qız ><imkan ><tapıb ><xalçadan ><bir ><ip ><qopara ><bilir. ><Div ><çıxıb ><gedən ><kimi ><duz, ><ülgüc ><və ><su ><götürüb ><qaçırlar. ><Divin ><gəldiyini ><görüb ><ülgücü, ><duzu ><suya ><atırlar.>

<Div ><suda ><boğulub ><ölür. ><Onlar ><gəlib ><şəhərə ><çatanda ><qız ><bir ><palıd ><ağacının ><başma ><çıxır, ><şahzadəisə ><saraya ><yollanır ><ki, ><sonra ><qayıdıb ><qızı ><təmtəraqla ><aparsm. ><Bu ><zaman ><ağacm ><altmdakı ><bulaqdan ><su ><aparmağa ><gələn ><qaraçı ><qızı ><al ><dili ><ilə ><qızm ><paltarinı ><alıb ><geyinir, ><o ><saat ><Incili ><Mərcan ><göyərçinə ><dönür. ><Şahzadə ><Məhəmməd ><adamları ><ilə ><gəlib ><çıxır. ><Gördüyü ><mənzərə ><onu ><heyrətə ><salır. ><"Məhəmməd ><görür ><ki><?>< ><bu ><başqa ><qızdı><?>< ><taa ><bir ><şey ><deyə ><bilmir. ><Qız ><da ><nə ><qədər ><sehr ><oxuyursa, ><çinar ><da ><əyilmir ><ki, ><onu ><tüşürdüf ><aparalar. ><Məhəmməd ><çinara ><yalvarır, ><yaxarır, ><axırda ><çinar ><bir ><təhər ><əyilir><?>< ><qızı ><gəcəvaya ><qoyuf ><aparıllar. ><Göyərçin ><də ><başdarinm ><üstücə ><gəlir. ><Gəlillər ><ki><?>< ><toy ><düyüsü ><təmizdənir. ><Göyərçin ><hərrənif, ><fırranıf ><deyir:>

<Pətşah, ><oğlun ><öləydi><?>

<Düyüsü ><qara ><gələydi.>

<Incili ><Mərcanı><?>< ><gətdimi><?>

<Toydüyünü ><etdimi?>

<Sonra ><qənətdərini ><çəkif ><pütün ><düyüyü ><calıyır. ><Göyərçin ><iki-üç ><dəfəbeləcə ><deyif ><düyüyü ><calıyır. ><Axırda ><Məhəmməd ><göyərçini ><tutuf ><qənətdərini ><yolur ><və ><qəfəsə ><salır. ><Toy ><çalmır, ><kurtarır. ><Vaxt ><ötür ><qız ><><><həmli ><olur, ><ağzı ><pis ><olur. ><Məhəmmədə ><deyir: ><"><Gərəy ><o ><göyərçini ><kəsəsən, ><yeyəm><"><. ><Məhəmməd ><naəlac ><qalıb ><göyərçini ><kəsir. ><Kəsəndə ><qanmnan ><bir ><damcı ><yerətüşür, ><çinar ><oluf ><damı ><deşir><">< >.>

<<"İncili ><Mərcan ><nağılı><"><nda ><da ><əvvəlki ><iki ><nağılda ><olduğu ><kimi ><kəsilmiş ><ağacm ><parçası ><qarinin ><evində ><gözəl ><bir ><qıza ><dönür. ><Inci ><düzmə ><mərasimində ><şahzadə ><onu ><tanıyır.>

<Bu ><nağıl ><əvvəlki ><iki ><nağıldan ><bəzi ><epizodları ><ilə ><seçilir. ><Bu ><nağilin ><qəhrəmanı ><Incili ><Mərcan ><həm ><də ><sevdiyi ><oğlanı ><müxtəlif ><şəkillərə ><salmaqla ><ölümdən ><qurtarır. ><Sonra ><isə ><sehrli ><vasitələrdən ><istifadə ><etməklə ><həm ><özünü, ><həm ><də ><sevdiyi ><oğlanı ><divin ><əlindən ><qurtarır.>

<Naxçıvan ><da ><nağillarin ><geniş ><yayıldığı ><regionlardan ><biridir. ><Burada ><yayılmış ><müxtəlif ><bölüm ><nağıl ><süjetlərində ><"yuxugörmə",><"yuxuyozma", ><"yuxudəyişmə", ><"><yuxusatma><">< ><bir ><vasitə ><kimi ><geniş ><yayılmışdır.>

<Yuxunun ><dəyişilməsinin, ><almmasmm ><bəxt, ><talelə ><bağlı ><olması, ><xoşbəxtlik ><gətirməsi ><inamma ><başqa ><regionlarda ><da ><variantları ><geniş ><yayılmış ><"><Qıra ><qız><">< ><adlı ><Naxçıvandan ><toplanılmış ><nağılda ><da ><rast ><gəlirik. ><Bu ><nağilin ><"><Nar ><qızı", ><M><Gah-gah ><dağmda ><üç ><xiyara ><aşiq ><olasan", ><"İncili ><Mərcanm ><nağılı", ><"><Əyil ><çinarım, ><əyil" ><variantları ><Göyçə, ><Qazax, ><Ağbaba, ><Borçalı ><və ><Güney ><Azərbaycanda ><geniş ><yayılıb. ><Bu ><nağilin ><Güney ><Azərbaycan ><variantı ><barədə ><f.e.n ><M.Hatəmi ><yazır:>

<"><Gah-gah ><dağmda ><üç ><xiyara ><aşiq ><olasan" ><nağılı ><Hatəm ><Sitara ><xanımın ><dilindən ><1954-cü ><ildə ><yazıya ><almmışdır. ><Aradan ><uzun ><illər ><keçəndən ><sonra ><nağılı ><ona ><oxuduqda ><özü ><də ><təəccübləndi. ><Bu ><onu ><göstərir ><ki, ><indiki ><zamanda ><folklor ><təkcəyaşlı ><nəslin ><sıradan ><çıxması ><ilə ><ortadan ><qalxmır, ><həm ><də ><nəslin ><özü ><həyatda ><ikən ><unudulur. ><Təkcə ><bizdə ><deyil, ><dünyanm ><bütün ><mədəni ><xalqlarinda ><da ><folklor ><beləcə ><səssiz-səmirsiz ><ortadan ><yığışılmaqdadır" >.

<Deməli, ><folklor ><örnəklərini ><yaddaşmda ><saxlayan><?>< ><onu ><gələcək ><nəsillərə ><çatdıran ><söyləyici ><müəyyən ><səbəblər ><üzündən ><bəzən ><yaddaşmdakı ><örnəkləri ><unuda ><da ><bilir. ><Bəlkə ><də ><bunun ><bir ><səbəbi ><söyləyicinin ><yaşadığı ><mühitdən ><uzaqlaşması><?>< ><başqa ><yerdə ><yaşaması ><ilə ><dəbağlıdır.>

<Bu ><süjetin ><digər ><variantları><?>< ><eləcə ><də ><Naxçıvan ><və ><Güney ><Azər><baycan ><variantları ><da ><göstərir ><ki><?>< ><hər ><bir ><nağılçinin ><variantmda ><ümumi ><cəhətlərlə ><yanaşı, ><fərqli ><cəhətləri ><də ><müşahidə ><etmək ><mümkündür. ><Daha ><doğrusu><>< ><hər ><bir ><nağılçinin ><variantmda ><müəyyən ><motiv ><və ><obraz ><fərqlərinə ><təsadüf ><etmək ><olar. >< ><Güney ><><><Azərbaycan ><variantmda ><nağılçı ><qarinin ><səhəngini ><sindıran ><şahzadəyə ><edilən ><qarğışdan ><bir ><vasitə ><kimi ><istifadə ><edir. ><Qarinin ><"><Səni ><görüm ><Gah-gah ><dağmda ><üç ><xiyara ><aşiq ><olasan" ><qarğışı ><çin ><olur. ><Qarinin ><sözlərindən ><sonra ><şahzadə ><Gah-gah ><dağma ><gedib ><üç ><xiyardan ><üçüncünün ><içindən ><çıxan ><qıza ><aşiq ><olur. ><Bir ><çox ><folklor ><örnəklərindən ><dəbəlli ><olduğu ><kimi, ><dağ ><insanlara ><xoşbəxtlik ><gətirir, ><onlara ><güc, ><qüvvət ><verir, ><şər ><qüvvələrdən ><insanları ><qoruyur. ><Dağdan ><dərdiyi ><xiyarin ><içindən ><çıxan ><gözəl ><qız ><da ><şahzadəyə ><xoşbəxtlik ><gətirir. ><"><Qıra ><qız><">< ><nağilinda ><isə ><nağılçı ><yuxudəyişmədən ><bir ><vasitə ><kimi ><istifadə ><edərək ><nağıla ><başlayır. ><Kasıb ><kişinin ><yuxusunu ><satm ><alan ><şahzadə ><inanır ><ki, ><görülən ><yuxu ><çin ><olacaq, ><elə ><də ><olur.>>

<<"><Gah-gah ><dağmda ><üç ><xiyara ><aşiq ><olasan" ><nağilinda ><qulluqçu ><xanımın ><paltarinı ><ələ ><keçirib ><onu ><ağacdan ><itələyir, ><bu ><vaxt ><xanım ><göyərçinə ><çevrilir. ><Paltarin ><ələ ><keçirilməsindən ><sonra ><qulluqçu ><özünü ><şahzadəyə ><xanım ><kimi ><təqdim ><edə ><bilir, ><xanım ><isə ><artıq ><çarəsiz ><qalıb ><göyərçinə ><dönür.>

<Paltarı ><- ><qanadı ><oğurlanan ><pəri ><qızı ><öz ><dünyasmdan ><olur, ><geyimini ><ələ ><keçirməsə, ><öz ><dünyasina ><qayıda ><bilmir.>

<O ><biri ><variantlardan ><fərqli ><olaraq ><"><Qıra ><qız><">< ><nağilinda ><şahzadənin ><xanımmı ><qulluqçu ><deyil, ><öz ><qızini ><onun ><yerində ><görmək ><istəyən ><cadukün ><qarı ><öldürmək ><istəyir. ><O, ><Qıra ><qızı ><itələyib ><dərəyə ><salır, ><onun ><paltarlarinı ><öz ><qızma ><geyindirib ><onu ><çinarin ><başma ><çıxarır. ><Gadukün ><qarinin ><qızı ><dərəyə ><itələməsi ><də ><nağıla ><təsadüfi ><düşməyib. ><Bir ><çox ><nağıllarda ><müdrik ><şəxs ><qəhrəman ><çətin ><səfərə ><yola ><düşəndə ><tapşırır ><ki, ><heç ><vaxt ><dərədə ><gecələməsin. ><Hündür ><yerdə, ><təpədə, ><dağ ><döşündə ><məskən ><salsm. ><Bu ><məsləhət ><qəhrəmanı ><fəlakətdən, ><ölümdən ><qurtarır.>

<Bəzən ><də ><müxtəlif ><səbəblərdən ><öz ><yurdundan, ><elindən ><ayrılan ><qəhrəman ><dağda ><məskən ><salır ><və ><bundan ><sonra ><o ><bütün ><çətinlikləri ><dəf ><etməyə ><qadir ><olur. ><Nağıllarda ><tez-tez ><rast ><gəlinən ><"><Az ><getdilər, ><üz ><getdilər, ><dərə-təpə, ><düz ><getdilər" ><formulunda ><"><dərə-təpə><">< ><antonim ><mənalı ><sözlərin ><işlənməsi ><də ><təsadüfi ><deyil, ><bu ><söz ><və ><ifadələrin ><xalq ><yaradıcılığı ><üçün ><xarakterik ><olan ><məna ><tutumu ><da ><var.>

<Ağac ><parçası ><və ><ya ><çuvalduz ><gözəl ><bir ><qıza ><çevrilib ><qarinin ><evini ><silib-süpürür, ><yemək-içmək ><hazırlayır. ><Qarı ><gizlənib ><sirdən ><agah ><olur.>

<Bu ><epizod ><"><Gah-gah ><dağmda ><üç ><xiyara ><aşiq ><olsana" ><nağilinda ><fərqlidir:>

<"><...Qarı ><qapini ><bağlayıb ><gedir, ><gəlib ><görürdü ><ki, ><ev-eşik ><tər-><təmizdir, ><çay ><qoyulub, ><xörək ><də ><bişirilib. ><Qarı ><bu ><işə ><təəccüb ><edir ><və ><><><öz-özünə ><deyirdi:>>

<- ><Allah ><bu ><nə ><işdi? ><Oğul ><yox, ><qız ><yox ><qapini ><açanım ><yox, ><necə ><olur ><ki, ><evim ><bu ><cür ><səliqəli ><olur?><">< ><Qarı ><Allahdan ><istixarə ><elədi: ><"><Bu ><nə ><işdi ><xudaya, ><mənə ><aydm ><elə, ><qoy ><mən ><bunu ><bilim><"><. ><Bu ><zaman ><iynəbaşı ><çadralı ><bir ><qız ><olub ><qadinin ><arxasmda ><dayandı:>

<"- ><Ana, ><- ><dedi, ><sənin ><evindəbu ><işləri ><görən ><mənəm" >.

<Deməli, ><hər ><bir ><epizodda ><da ><nağılçinin ><aldığı ><tərbiyə, ><onun ><dünyagörüşü, ><yaşadığı ><mühitin ><də ><təsirinin ><müəyyən ><izlərini ><görə ><bilərik.>

<Ikinci ><tərəfdən ><nağılçılar ><söyləməprosesindəhəm ><dəyaradırlar. ><Bu ><zaman ><müxtəlif ><nağillarin ><fərqli ><variantları ><meydana ><çıxmış ><olur. ><Məhz ><bu ><cəhəti ><nəzərə ><alan ><folklorşünaslar ><bu ><cəhətə ><xüsusi ><diqqət ><vermiş, ><hər ><bir ><nümunənin ><müxtəlif ><söyləyicilərdən ><yazıya ><almmasmı ><gərəkli ><saymışlar:>

<"><Öz ><təcrübəmdən ><göstərəcək ><olursam, ><eyni ><nağilin ><iki ><nağılçı ><tərəfindən ><müxtəlif ><şəkildə ><yazıla ><bildiyini ><qeyd ><etmək ><lazım ><gəlir. ><Səbəbi? ><Çünki ><bunun ><birində ><xatirə ><qüvvətli, ><digərində ><bir ><qədər ><zəif ><olduğu ><üçün ><təfsilatm ><buraxıldığmı ><və ><bununla ><da, ><nağilin ><ən ><gözəl ><və ><etnoqrafik ><və ><bəlkə ><də ><tarixi ><əhəmiyyəti ><qayıb ><edilmiş ><olurdu. ><Buna ><görədir ><ki, ><bir ><nağılı ><nə ><qədər ><müxtəlif ><şəkildə ><(variantda) ><eşitməyəbaxmayıb ><hamısmı ><yazmaq ><vacibdir" ><.>

<Onu ><da ><qeyd ><edə ><bilərik ><ki, ><ayrı-ayrı ><regionlarin ><özünəməxsus ><söyləyicilik ><ənənəsi, ><ənənəvi ><repertuarı ><olduğu ><kimi, ><hər ><bir ><peşəkar ><nağılçı ><da ><bu ><baxımdan ><fərdi ><yaradıcılıq ><üslubuna, ><dil ><xüsusiyyətlərinə ><malik ><olur. ><Məhz ><buna ><görə ><tədqiqatçılar ><folklor ><örnəklərinin, ><o ><cümlədən ><nağillarin ><yazıya ><almması ><və ><çapı ><zamanı ><yerli ><danışıq ><təzahürlərinin ><nəzərə ><almmasmı ><da ><gərəkli ><hesab ><edirlər:>

<"Azərbaycan ><folklorunu ><dil ><rənglərinə ><görə ><zonalara ><ayırsaq, ><bu, ><Azərbaycan ><dilinin ><dialekt ><bölgüsü ><ilə üst-üstə ><düşər. ><Yəni ><belə ><təsnifatda ><folklorumuzun ><dili ><obrazlar ><sisteminə ><görə ><yox, ><məhz ><lüğət ><tərkibinə, ><fonetik ><tələ”üz ><xüsusiyyətlərinə ><və ><qismən ><də ><morfologiyasina ><görə ><fərqlənir. ><Bu ><halda ><ciddi ><bir ><problemlə ><qarşılaşırıq: ><folklor ><materialı ><yazıya ><almanda ><yerli ><danışıq ><təzahürü ><nəzərə ><almmalıdırinı? ><Dünya ><praktikası ><göstərir ><ki, ><folklor ><dilində ><şifahi ><əlamətlər><?>< ><o ><cümlədən ><regional ><danışıq-tələffüz ><rəngləri ><əks ><olunmalıdır" ><.>

<Göstərilən ><cəhətlərə ><əsasən ><belə ><qənaətə ><gələ ><bilərik ><ki, ><ayrı-ayrı ><nağılçılarin ><repertuarlarinin ><sistemləşdirilib ><üzə ><çıxarılması ><v əonlarin ><digər ><regionlarin ><nağılçıları ><ilə ><müqayisəli ><şəkildə ><nəzərdən >keçiril<><məsi ><də ><nağıl ><janrının ><hərtərəfli ><və ><dərindən ><araşdırılmasina ><kömək ><etmiş ><olar.>

<MƏİŞƏT ><NAĞILLARININ ><XÜSUSİYYƏTLƏRİ>

<Şifahi ><xalq ><ədəbiyyatinin ><janrları ><içərisində ><nağıllar ><mühüm ><yer ><tutur. ><İlk ><nümunələri ><çox ><uzaq ><keçmişdə ><yaranan ><nağıllar ><ağızlardan ><ağızlara, ><nəsillərdən-nəsillərə ><keçə-keçə ><biçimlənmiş, ><zənginləşmiş ><və ><zəmanə><mizə ><qədər ><gəlib ><çatmışdır. ><Nağıllarda ><xalqm ><həyatı,məişəti, ><dünyagörü><şü ><parlaq ><şəkildə ><əks ><olunmuşdur.Bu ><zəngin ><xalq ><yaradıcılığı ><nümunələri ><ilkin ><görüşləri, ><etiqadları, ><adət-ən'ənələri ><öyrənmək ><üçün ><də ><zəngin ><ma><terial ><verir. ><Həm ><də ><nağıl ><hər ><şeydən ><əwəl ><"xalqın ><arzu ><və ><ümidləri><“><nin ><bədii ><ifadəsindən ><ibarətdir.>

<Xalq ><nağillarinda ><həyati ><problemlər, ><xaiqm ><arzu ><və ><istəkləri ><möcüzəli ><biçimdə ><ifadə ><olunur. ><Odur ><ki, ><nağılı ><digər ><epik ><janrlardan ><fərqləndirmək ><istəyən ><təqiqatçılar ><nağilin ><əsas ><janr ><xüsusiyyətini ><müəyyən ><etməyə ><ça><lışmışlar. ><E.V.Pomerantseva ><belə ><hesab ><edir ><ki, ><folklorun ><başqa ><janrlarin><dan ><fərqli ><olaraq ><nağıl ><quraşdırılmış ><uydurmadır ><və ><ona ><uydurma ><kimi ><baxmaq ><lazımdır" ><.>

<V.P.Anikin ><nağilin ><janr ><fərqini ><uydurmanm ><xarakterində ><axtarmağı, ><ona ><həqiqətlə ><əlaqəsi ><nöqteyi-nəzərindən, ><tarixi ><mənşəyi ><və ><ideya-bədii ><funksiyası ><cəhətdən ><baxmağı ><təklif ><edir. ><>

<Nağilin ><əfsanəvi ><uydurma ><olması ><nöqteyi-nəzəri ><N.V.Novikov ><tərəfindən ><də ><"müdafiə" ><olunur: ><"Nağılçı ><və ><onun ><dinləyicilərinin ><nağıl><da ><danışılan ><hadisələrin ><real ><olmasmıa ><inanıb-inanmamasmdan ><asılı ><ol><mayaraq ><nağıl ><həqiqətə ><uyğunluğu ><cəhətdən ><əzəldən ><nağıl ><olaraq ><qalır, ><yə'ni ><bədii ><cəhətdən ><obyektiv ><surətdə ><əsaslandırılmış ><əfsanəvi ><əsər ><kimi ><qahr><“>< ><.>

<Bu ><janrin ><səciyyəsinə ><(fərqləndirici ><xüsusiyyətinə) ><süjetin ><quruluş ><cə><hətinə ><görə ><də ><tə'rif ><verənlər ><vardır ><(R.M.Volkov, ><V.Y.Propp, ><E.M.Me><letinski).>

<Bu ><məsələyə ><Azərbaycan ><folklorşünaslığinda ><da ><toxunulmuşdur. ><Y.V.Çəmənzəminlinin ><fikrincə, ><nağıl ><və ><əfsanə ><kimi ><zaman ><və ><məkan ><tanımayan ><xalq ><nümunələrinə ><ehtiyatla ><yanaşılmalıdır, ><çünki ><tarixi ><ha><disə ><və ><şəxsiyyətlərə ><bu ><janrlarda ><sərbəst ><münasibət ><çoxdur ><.>

<M.H.Təhmasibə ><görə, ><dastanla ><nağılı ><fərqləndirən ><ən ><əsas ><cəhət ><ondan ><ibarətdir ><ki, ><dastan ><olmuş ><bir ><hadisə ><kimi, ><tarixi ><həqiqət ><kimi, ><nağıl ><ilə ><əsli ><olmayan ><“><uydurma><“><, ><“><yalan><“><, ><“><quraşdırma><“>< ><kimi ><danışılır.>

<<><Bizcə, ><nağıl ><xalq ><yaradıcılığinin ><məhsulu ><olub, ><nəsildən-nəsilə ><keçərək ><yaşayan, ><xalqm ><həyat, ><məişət ><tərzini, ><tarixi ><ən'ənələrini ><və ><cə><miyyətdəki ><ictimai ><ziddiyyətləri ><qabarıq ><halda, ><fantastik ><bədii ><uydurma><lar ><vasitəsilə ><əks ><etdirən, ><sonu ><əsasən ><nikbin ><ovqatla ><qurtaran ><bir ><janrdır.>

<Məişət ><nağılları ><sehrli ><və ><heyvanlar ><haqqmdakı ><nağıllarla ><müqayisədə ><real ><həqiqətə, ><ictimai ><və ><məişət ><problemlərinə ><daha ><yaxmdır. ><Başqa ><növ><lərdən ><fərqli ><olaraq ><"...burada ><uydurma ><təsəvvür ><olunan ><hadisələrin ><adi ><düşüncə ><normalarina ><uyğun ><gəlməsinə ><əsaslanır. ><Fantastik ><uydurma ><bu ><halda ><da ><bütün ><hekayətin ><əsasmı ><təşkil ><edir><“>< ><.>

<Məişət ><nağillarinin ><öz ><süjet ><dövrəsi, ><obrazları,öz ><spesefik ><bədii ><üsul><ları ><var. ><Məişət ><nağılları ><sehirli ><nağıllaradan ><fərqli ><olaraq ><tamamilə ><başqa ><ideya ><və ><zəmin ><əsasmda ><qurulur. ><Məişət ><nağılları ><sehirli ><nağillarin ><fanta><ziyasmı, ><heyvanlar ><aləmindən ><bəhs ><edən ><nağillarin ><kinayəsini ><inkar ><edir. ><Onun ><qəhrəmanları ><həqiqi ><dünyada ><yaşayır: ><öz ><zirəkliyi, ><ağlı ><ilə ><istəklə><rinə ><çatırlar. ><Onlarin ><hərəkətləri ><yaşadıqları ><cəmiyyətin ><əxlaq ><norma><larinı ><tənqid ><edir. ><Məişət ><nağılları ><real ><həqiqətin ><təsviri ><metodunu ><seçir.>

<Məişət ><nağillarinda ><hərəkət ><kənd ><məkanmda ><inkişaf ><edir. ><Kənd ><dax><maları, ><ağa ><malikənəsi, ><meşələr, ><çöllər, ><yaxm ><şəhər, ><dükanlar, ><bazarlar, ><gələcək ><hadisələr ><üçün ><zəmin ><təşkil ><edir. ><Əgər ><sehirli ><nağıllarda ><ha><disələr ><uzaq ><ölkələrdə ><sehrli ><aləmdə ><baş ><verirsə, ><məişət ><nağillarinda ><hadisələr ><“><bir ><kənddə", ><"malikanədə", ><"çöldə", ><“><yaxm ><bir ><şəhərdə" ><baş ><verir.>

<Məişət ><nağillarinin ><bədii ><məkaninı ><səciyyələndirsək, ><fantastiklikdən ><deyil, ><şərtilikdən ><danışmalıyıq. ><Təsadüfi ><deyildir ><ki, ><nağılçı ><nağıldakı ><ha><disələrin ><məkan ><və ><zamanmı ><xəbər ><verərkən ><özünü ><hadisələrin ><iştirakçısı ><kimi ><təqdim ><edir.>

<Məişət ><nağılları ><həmişə ><öz ><qəhrəmanlarinin ><şərti ><mənsubiyyətini ><qeyd ><edir. ><Bu, ><nağillarin ><yalnız ><demokratik ><istiqamətini ><müəyyənləşdir><mir, ><personajlarin ><sinfi ><və ><malmülk ><vəziyyətinin ><göstərilməsi ><artıq ><xalq ><təqdim ><etməsinə ><məxsus ><mə'lum ><səciyyələndirmədir.>

<Burada ><bir ><cəhəti ><də ><qeyd ><etməmək ><olmaz. ><Şübhəsiz, ><məişət ><nağılları ><ilə ><digər ><nağıllar ><arasinda ><sədd ><çəkmək ><də ><doğru ><olmazdı. ><Məişət ><nağıl><ları ><ilə ><digər ><nağıllar ><arasinda ><fərqli ><cəhətlər ><olduğu ><kimi, ><oxşar ><cəhətlər ><də ><çoxdur. ><Tədqiqatçılar ><məişət ><nağılları ><ilə ><müqayisədə ><sehirli ><nağılla><rin ><mürəkkəbliyini, ><bu ><tip ><nağıllarda ><mö'cüzəli ><əşya ><və ><hadisələrin, ><ob><razlarin ><əsas ><yer ><tutması ><ilə ><bağlayırlar. ><Ancaq ><məişət ><nağillarinda ><da ><bə'zi ><cəhətlərin ><aydinlaşdırılması ><o ><qədər ><də ><sadə ><deyil. ><Məişət ><nağılla><rinda ><əski ><elementlər ><əsas ><obrazlarin ><və ><hadisələrin ><təsviri ><altinda ><çox ><zəif ><hiss ><edilir. ><Odur ><ki, ><folklorşünaslarin ><bir ><çoxu ><belə ><nəticəyə ><gəlmiş><dir ><ki, ><məişət ><nağılları ><digər ><nağıllardan ><çox-çox ><sonralar ><yaranmışdır.>>

<<Bə'zi ><folklorşünaslar ><isə ><bu ><mülahizə ><ilə ><razılaşmamış, ><məişət ><nağıl><larinin ><da ><qədimliyini ><inandırıcı ><dəlillərlə ><əsalandırmışlar.>

<Azərbaycan ><məişət ><nağillarinin ><da ><təhlili ><ikinci ><fikrin ><doğruluğuna ><haqq ><qazandırır. ><Daha ><doğrusu, ><məişət ><nağillarinin ><daha ><sonrakı ><dövr><lərin ><məhsulu ><olması ><fikrinin ><doğru ><olmadığmı ><göstərir.>

<Fikrimizin ><doğruluğunu ><bir ><qədər ><də ><aydmlaşdırmaq ><üçün ><məişət ><na><ğıllarinin ><bə'ziləri ><üzərində ><dayanaq. ><Bu ><baxımdan ><sual-cavab ><əsasmda ><qurulmuş ><məişət ><nağillarinin ><nəzərdən ><keçirilməsi ><faydalıdır. ><Bu ><nağıllar ><öz ><səciyyəsinə ><görə ><sehirli ><nağıllara ><yaxmdır. ><Sehirli ><nağıllarda ><qəhrə><man ><istəyinə ><mürəkkəb ><hərəkətlər, ><sinaqlar ><sırasmdan ><sonra ><nail ><olur. ><Bu ><tipli ><məişət ><nağillarinda ><isə ><o ><adam ><qalib ><gəlir ><ki, ><rəqibinə ><həlledilməz ><sual-tapmacalar ><verir ><və ><yaxud ><əksinə ><sual-tapmacalara ><düzgün ><cavab ><tapır.>

<Bu ><tipli ><nağillarin ><bə'zilərində ><süjetin ><əsasmda ><sual-tapmaca ><durur ><və ><hadisələr ><həmin ><tapmacanm, ><sirrin ><açılması ><ilə ><sona ><yetir. ><Məsələn, ><"Şahla ><qız><“>< ><><nağilinda ><hadisələr ><bu ><üsulla ><qurulmuşdur. ><Şah ><kəbin ><kəsdirdiyi ><sövdəgər ><qızini ><çox ><çətin ><sinağa ><çəkir, ><sual-tapmaca ><ilə ><onu ><çətin ><vəziyyətə ><salır. ><Sövdəgər ><qızı ><öz ><ağıl ><və ><fərasəti ><ilə ><bu ><sinaq><dan ><çıxır, ><şahin ><özünü ><heyran ><qoyur, ><sual-tapmacanm ><cavabmı ><tapır, ><bu><nunla ><da ><şaha ><qalib ><gəlir.>

<Araşdırma ><göstərir ><ki, ><nağılda ><sual-tapmacalarin ><işlədilməsi ><təsadüfi ><deyil. ><Nağıldakı ><bu ><sual-tapmacalarin ><mənşəyi ><uzaq ><keçmişə ><gedir, ><qədim ><adətlə-nişanlinin ><ağlinin, ><bacarığinin ><sinağı ><ilə ><bağlanır. ><İrəlidə ><qeyd ><etdiyimiz ><nağıldakı ><sual-tapmaca ><da ><heç ><şübhəsiz, ><nisbətən ><yaxm ><dövrlərdə ><yaranmış ><nağılda ><qədim ><alətlə ><bağlı ><motivin ><əksilə ><əlaqədardır.>

<Bu ><cür ><evlənmə ><adətinin ><izləri ><“><Üç ><şahzadə" ><><nağilinda ><da ><qorunub ><saxlanılmışdır. ><Üç ><şahzadə ><qardaşm ><hər ><biri ><şah ><qızları ><ilə ><şahzadə ><olmaqlarina ><görə ><evlənmirlər. ><Şah ><qızları ><ona ><görə ><onlarla ><evlənməyə ><razılıq ><verirlər ><ki, ><qardaşlarin ><hər ><biri ><sinaqdan ><uğurla ><çıxır, ><onlara ><verilmiş ><tapşırığm ><öhdəsindən ><gəlirlər. ><Deməli, ><qədim ><toy ><adətinə ><görə ><oğlanm ><kimliyi ><deyil, ><bacarığı, ><qabiliyyəti ><əsas ><rol ><oynayırmış.>

<Nağıllarda ><sual-tapmacalar ><daha ><çox ><qəhrəmanin ><zəkasmı, ><dərrakəsi><ni, ><nə ><dərəcədə ><hazırcavab ><olduğunu ><yoxlamaq ><məqsədi ><daşıyır. ><Bir ><çox ><nağıllarda ><oğlan ><qızm ><düzəltmiş ><olduğu ><tilsimləri ><smdırır ><və ><qızm ><tapmacalarina ><cavab ><verməli ><olur. ><Bu ><tipli ><nağillarin ><bir ><qismində ><isə ><nişanlinin ><fiziki ><gücünü ><yoxlamaq, ><sinaqdan ><keçirmək ><üstünlük ><təşkil ><edir. ><Bu ><cəhət ><"hazarandastan ><bülbülü" ><><nağilinda ><aydm ><əks ><olunmuşdur. ><Bilqeyis ><xanım ><ancaq ><o ><oğlana ><ərə ><getməyə ><razılıq ><verir ><ki, ><ona ><qalib ><gəlsin. ><Kiçik ><şahzadə ><qızm ><bu ><şərtini ><yerinə ><yetirir ><və ><Bilqeyis ><xanıinin ><razılığmı ><alır.>>

<<Bu ><motiv ><dastanlarımızda ><da ><geniş ><yayılıb. ><“><Kitabi-Dədə ><Qorqud"un ><Bamsı ><Beyrək ><boyunda ><bu ><cəhət ><özünü ><aydm ><göstərir. ><Bamsı ><Beyrək ><nişanlısı ><Banuçiçəyin ><otağı ><tikilmiş ><göy ><çəmənə ><gəlib ><çıxır. ><Tanmmasm ><deyə ><"yaşmaqlanıb" ><qabağa ><çıxan ><qız ><Bamsmm ><nə ><üçün ><gəlmiş ><olduğunu ><öyrənib ><onu ><sinaqdan ><keçirir, ><ox ><atır, ><güləşir.>

<Nağıl ><və ><dastanlarımızda ><bu ><adətin ><geniş ><əks ><olunduğunu ><göstərən ><M.H.Təhmasib ><yazır: ><"Lakin ><qədimlərdə ><evlənən ><oğlanm ><daha ><çox ><fiziki ><gücünü ><yoxlamaq, ><sinaqdan ><keçirmək, ><imtahan ><etmək ><zərurətinə ><əsaslanan ><bu ><müsabiqələr ><getdikcə ><öz ><yerini ><daha ><çox ><oğlanm ><dərrakə><sini, ><zəkasmı, ><nə ><dərəcədə ><hazrcavab, ><tezfəhm ><olduğunu ><yoxlama ><sinaqlarina ><tərk ><etməyə ><başlayır" ><.>

<"Dərzi ><şagirdi ><Əhməd" ><><nağılı ><da ><kompozisiyasina, ><təs><vir ><vasitələrinin ><zənginliyinə ><görə ><seçilir. ><Süjeti ><yuxu ><və ><onun ><yozulma><sı ><üzərində ><qurulan ><bu ><nağılda ><qəhrəman ><sinaqlar ><sırasmdan ><çıxır, ><nəha><yət, ><yuxuda ><gördüyü ><arzusuna ><çatır, ><gözəl ><və ><ağıllı ><şah ><qızı ><ilə ><evlənir. ><Nağıldakı ><sual-tapmacalar ><qəhrəmanin ><bacarığmı ><üzə ><çıxarır.>

<Düşmən ><padşahinin ><göndərdiyi ><bütün ><sual-tapmacalara ><cavab ><tapan ><Əhməd ><sevdi><yi ><şah ><qızı ><ilə ><qovuşacağma ><əmin ><olduqdan ><sonra ><yuxunun ><sirrini ><açır. ><Ümumiyyətlə, ><məişət ><nağillarinda ><konflikt ><məişət ><çərçivəsində ><inkişaf ><edir. ><Bu ><nağillarin ><qəhrəmanları, ><əsasən ><mö'cüzəli ><köməkçilərsiz ><hərə><kət ><edir. ><Bu ><xüsusiyyət ><məişət ><nağillarinin ><bütün ><janrdaxili ><tiplərini ><əhatə ><edir.>

<Məişət ><nağillarinin ><bir ><bölümündə ><yoxsul-varlı ><münasibətləri ><aparıcı ><yer ><tutur. ><Bu ><nağillarin ><qəhrəmanlarinin ><səciyyəsi ><əksər ><hallarda ><onlarin ><sosial-sinfi ><mənsubiyyəti ><əsasmda ><meydana ><çıxır. ><Satirik ><məişət ><nağillarinda ><personajlarin ><adlandırılması ><ilə ><(padşah, ><kəndli, ><tacir ><və ><b.) ><gələcək ><konflikt ><müəyyən ><olunur, ><personajlar ><əks ><tərəflərdə ><dururlar.>

<Satirik ><məişət ><nağillarinda ><süjet ><mənfi ><qəhrəmanin ><rüsvay ><edilməsilə ><sona ><çatır. ><Bu ><baxımdan ><"Keçəl" ><><nağılı ><səciyyəvidir.>

<Nağılda ><təsvir ><olunur ><ki, ><xəsis ><tacir ><keçəli ><axşama ><kimi ><işlədib ><quru ><çörək ><qırintıları ><ilə ><yola ><salır.>>

<<Bundan ><sonra ><hadisələr ><məişət ><çərçivəsində ><olsa ><da ><qeyri-adi ><şəkildə ><davam ><edir. ><Canmı ><döyülməkdən ><zorla ><qurtaran ><keçəl ><tacirin ><öz ><nökərlərinə ><özünü ><ölüncə ><döydürür. ><Süjetə ><əlavə ><kimi ><görünən ><darğa ><ilə ><tacirin ><arvadının ><macərasinin ><daxil ><edilməsi ><qəhrəmanlarin ><xarakierini ><aydmlaşdırmış ><olur. ><Bundan ><istifadə ><edən ><keçəl ><düşmənlərini ><axıradək ><ifşa ><edir. ><Hadisələrin ><gedişində ><keçəlin ><ağıl ><və ><fərasəti, ><döyüşkənliyi, ><tacirin ><xəsisliyi, ><darğanm ><riyakarlığı ><üzə ><çıxır. ><Darğa ><keçəldən ><intiqam ><almaq ><məqsədilə ><ikinci ><dəfə ><rüşvət ><vermək ><istəyən ><tacirə ><deyir ><ki, ><bu ><sən ><deyən ><keçəllərdən ><deyil, ><dinməz-söyləməz, ><gətir ><yüz ><tüməni ><ver.>

<Məişət ><nağillarinda ><mənfi ><qəhrəmanin ><xarakterindəki ><hər ><hansı ><bir ><mühüm ><xüsusiyyət ><mübaliğəli ><şəkildə ><verilir. ><Keçələ ><iki ><abbasılıq ><qoyunu ><beş ><tümənə ><satan ><molla ><bununla ><da ><qane ><olmur, ><deyir ><ki, ><gərək ><qoyunun ><içalatmı ><da ><mənə ><verəsən, ><həm ><də ><sabah ><iki ><molla ><ilə ><bozartma ><yeməyə ><gələcəyəm. ><Molla ><arvadma ><da ><özu ><kimi ><paltar ><geyindirib ><keçələ ><qonaq ><gəlir. ><Keçəl ><mollanm ><kələyinin ><üstünü ><açır. ><Çıxılmaz ><vəziyyətdə ><qalan ><molla ><yüz ><tümən ><verib ><qardaşı ><oğlu ><kimi ><təqdim ><etdiyi ><arvadmı ><keçəlin ><əlindən ><zorla ><alır.>

<"Şirvan ><qazısı" ><nağilinda ><guya ><milçək ><və ><qarışqaları ><tapdayıb ><günaha ><batmamaq ><üçün ><ayağma ><qumrov ><bağlayıb ><gəzən, ><gecələrsə ><quldurluq ><edən ><qazinin ><riyakarlığı, ><"Keçəl" ><nağilinda ><padşahin ><haqsızlığı, ><"Keçəllə ><qazinin ><nağılı><“><nda ><əlsiz-ayaqsızları ><həftələrlə ><müftə ><işlədib, ><qovan ><qazinin ><xəsisliyi ><təsvir ><olunur.>

<Bə'zi ><xalq ><nağillarinda ><ziddiyyət ><yüksək ><rütbəli ><şəxsin ><və ><yaxud ><sehrli ><qüvvələrin, ><mö'cüzəli ><əşyalarin ><köməyilə ><həll ><edilir. ><"Çıraqlı ><İsa" ><nağilinda ><zalım ><darğa ><yoxsul ><qarı ><və ><onun ><yetim ><nəvəsi ><İsanm ><yalvarışlarina ><məhəl ><qoymayaraq ><onlarin ><yeganə ><dolanacaq ><mənbəyi ><olan ><keçini ><zorla ><əllərindən ><alır. ><Qazı ><isə ><darğanı ><müdafiə ><edərək ><keçinin ><darğaya ><çatacağmı ><bildirir. ><İsa ><sehirli ><toppuzun ><köməyilə ><darğa ><və ><qazıdan ><intiqam ><alır.>

<Məişət ><nağillarinin ><bir ><qismində ><insanlarin ><xarakterində, ><ailə ><münasibətlərində ><olan ><mənfi ><adətlər, ><nöqsanlar ><ələ ><salmır. ><Bu ><mövzuda ><yaradılan ><nağıllarda ><yumor ><üstünlük ><təşkil ><edir.>

<Məsələn, ><"Dəlisov ><arvad" ><><nağilinda ><yelbeyin, ><ağzmda ><su ><ilinməyən, ><ailənin ><sirrini ><dünyaya ><car ><edən ><ağılsız ><qadmlar ><lağa ><qoyulur. ><Nağılda ><təsvir ><olunur ><ki, ><şahin ><karvanmdan ><təsadüfən ><ayrı ><düşən ><yüklü ><><dəvəni ><bir ><nəfər ><kəsir, ><yükünü ><isə ><gizlədir. ><Evləri ><gəzən ><şah ><adamları ><hiylə ><yolu ><ilə ><yelbeyin ><arvaddan ><sirri ><öyrənirlər. ><Sirri ><öyrənib ><kişini ><dar ><ağacma ><çəkəndə ><həmin ><kişi ><arvadma ><deyir ><ki, ><məni ><ölümə ><verdin, ><heç ><olmasa, ><qapı-pəncərədən ><muğayat ><ol. ><Arvad ><qapı-pəncərəni ><belinə ><yük><ləyib ><bir ><baş ><divanxanaya ><gəlir ><ki, ><qapı-pəncərədən ><muğayatam. ><Bunu ><görən ><şah ><adamları ><kişini ><azad ><edirlər.>>

<Ailə ><münasibətlərindəki ><qüsurları ><tənqid ><edən ><məişət ><nağillarinda ><qəhrəmanin ><xarkterindəki ><mənfi ><cəhət ><müxtəlif ><şəkildə ><üzə ><çıxır: ><“><Dad ><Xanpərinin ><əlindən" ><nağilinda ><paxıl ><arvad ><ərindən ><onun ><bacara ><bilməyəcəyi ><bir ><sənəti ><öyrənməyi ><tələb ><edir, ><"Dəlisov ><arvad" ><nağilinda ><ağılsız ><arvad ><ərinin ><sirrini ><açmaqla ><onu ><dar ><ayağma ><çəkdirir; ><“><Haxnəzər><“ ><nağilinda ><ağıllı ><arvadm ><tədbiri ><ilə ><tənbəl ><ər ><zəhmətə ><alışdırılır ><və ><s.>

<Məişət ><nağillarinda ><sözün ><çoxmə'nalılığmdan ><da ><məharətlə ><istifadə ><olunur. ><Sözün ><müxtəlif ><mə'nada ><işlənməsi ><mübahisə ><doğurur. ><Mənfi ><qəhrəman ><ağlının ><məhdudluğu ><ucundan ><sözün ><həqiqi ><və ><mə'cazi ><mə'na><smı ><başa ><düşmür, ><müsbət ><qəhrəman ><isə ><özünü ><sözün ><ikinci ><mə'nasmı ><ba><şa ><düşməyən ><kimi ><göstərir ><və ><tapşırığı ><əks ><mə'nada ><icra ><edir.>

<Məsələn, ><qazı ><deyəndə ><qulpu ><smıq ><küpü ><götür ><gəl, ><keçəl ><təzə ><küpü ><smdırıb ><gətirir; ><qazı ><deyəndə ><o ><buzovun ><qulağmdan ><çək ><gətir ><bura, ><keçəl ><buzovun ><qulağmı ><çıxarıb ><gətirir; ><qazı ><deyəndə ><a ><gədə, ><get ><o ><qatırin ><başmı ><hayla ><gətir ><bəri, ><keçəl ><qatırin ><başmı ><kəsib, ><gətirib ><qazinin ><qabağma ><atır ><və ><s.>

<Məişət ><nağılları ><özünəməxsus ><sonluqla ><bitir. ><Burada ><çox ><vaxt ><nağıl ><boyu ><təsvir ><edilən ><hadisələrin ><nəticəsi ><ifadə ><edilir. ><Məsələn, ><"Çıraqlı ><İsa ><yenə ><keçisinin ><südü ><ilə ><şadyana ><dövran ><keçirməyə ><başladı ><; ><"Keçəl ><özünə ><qırx ><gün, ><qırx ><gecə ><toy ><elədi, ><gətirdiyi ><qızı ><aldı, ><keflə><damaqla ><yaşayıb ><ömür ><sürdülər"><.>

<Bə><ff><zən ><nağilin ><əxlaqi ><nəticəsi ><aforizm ><şəklində, ><atalar ><sözü ><və ><məsəl ><formasmda ><ifadə ><olunur. ><Həm ><də ><bu ><ifadə ><mücərrəd ><formada ><deyil, ><məzmunla ><ayrılmaz ><bağlı ><olur. ><Məsələn:><“><Yaxşı ><deyiblər, ><su ><axar, ><çuxurunu ><tapar'Vl. ><IV, ><180/; ><“><Əsil ><qazanc ><zəhmət, ><bacarıq, ><ağıl ><nəticəsində ><əldə ><edilir".><><>

<Deməli, ><nağıl ><janrının ><ümumi ><əlaməti ><məişət ><süjetlərində ><məzmun ><və ><forma ><xüsusiyyətlərindən, ><yaradıcılıq ><prinsiplərindən ><asılı ><olaraq ><özünəməxsus ><surətdə ><üzə >çıxır.>

<

<><><