Azərbaycan nağillari haqqinda düŞÜNCƏLƏr azərbaycan nağillarinin obrazlar sistemi

yer ><salsın, ><biz ><o ><biri ><otağa ><keçək. ><Sən ><demə, ><qonaq ><da ><çoban ><paltarı ><geyinmiş ><şah ><imiş.>

<Şah ><Daşdəmirə ><deyir ><ki, ><mən ><öz ><adamlarımdan ><şübhələnmişəm, ><bütün ><bu ><işləri ><eliyən ><Abbas ><bəylə ><vəzirdir. ><Bundan ><sonra ><o ><gecəki ><sirri ><açmağı ><bildirir, ><amma ><Daşdəmir ><Nardanla ><aralarındakı ><sirri ><açmır. ><Padşah ><onu ><da ><zindana ><saldırır. ><Daşdəmir ><burada ><Mir ><Mövsümlə ><görüşür, ><məlum ><olur ><ki, ><onu ><vəzirlə ><Abbas ><bəy ><tutdurub. ><Bir ><neçə ><gün ><keçir. ><Qonşu ><ölkənin ><padşahı ><iki ><dəfə ><adam ><göndərib ><tapmaca ><verir ><ki, ><ya ><bu ><tapmacaya ><cavab ><verin, ><ya ><da ><bizə ><təslim ><olun, ><hər ><iki ><dəfə ><Daşdəmir ><ölkəni ><məğlubiyyətdən ><qurtarır. ><Üçüncü ><dəfə ><qonşu ><padşahın ><adamları ><yenə ><də ><gəlib ><deyirlər ><ki, ><"><bu ><daşdan ><padşahımıza ><paltar ><tikin, ><ya ><da ><təslim ><olun><"><. ><Belə ><olanda ><Daşdəmir ><də ><cavab ><verir ><ki, ><"><bu ><qumu ><iynəsap ><eləyin, ><tikim><"><. ><Düşmən ><tərəf ><"qumdan ><da ><iynəsap ><olar?><">< ><-><deyə ><təəccüblənəndə, ><Daşdəmir ><"qumdan ><iynəsap ><düzəlt><məyən ><adam ><daşdan ><da ><paltar ><geyə ><bilməz><"><, ><- ><deyə ><cavab ><ve><rir.>

<Düşmən ><korpeşman ><çəkilib ><gedir. ><Ölkə ><şahı ><ona ><təşəkkür ><edib ><deyir ><ki, ><bu ><gün ><sən ><sirri ><açmasan, ><dar ><ağacından ><asılacaqsan. ><Daşdəmir ><sirri ><açmır. ><Dar ><ağacı ><qurulur. ><Daşdəmiri ><asmaq ><məqamında ><bir ><atlı ><sürətlə ><keçib ><əlindəki ><narı ><yerə ><vurur. ><Nar ><parçalanıb ><ətrafa ><yayılır. ><Daşdəmir ><sirri ><padşaha ><açır. ><Bundan ><sonra ><bütün ><hadisələr ><aydınlaşır. ><Şah ><vəzirlə ><qoşun ><böyüyünü ><cəzalandırır, ><ölkəni ><ədalətlə ><idarə ><edir.>>

<<"Şahla ><pinəçi><">< ><><nağıhnın ><da ><süjeti ><tapmacalar ><üzərində ><qurulmuşdur. ><Nağılda ><təsvir ><olunur ><ki, ><günlərin ><bir ><günü ><şah ><öz ><vəziri ><ilə ><dərviş ><libası ><geyinib ><ölkəni ><gəzirmiş.>

<><><Onlar ><bir ><kişiyə ><rast ><gəlirlər. ><Şah ><deyir: ><“><Gəl ><yola ><nərdivan ><salaq", ><kişi ><heç ><nə ><başa ><düşmür. ><Evlərinə ><çatanda ><kişi ><dərvişlərdən ><ayrılır. ><O, ><əhvalatı ><qızına ><danışır. ><Qız ><nə ><qədər ><edirsə, ><atası ><həmin ><adamları ><evə ><gətirmək ><istəmir. ><Belə ><olanda ><qız ><ona ><bir ><boşqab ><dolma, ><bir ><bütöv ><təndir ><çörəyi, ><bir ><də ><süd ><verib ><deyir: ><"Mənim ><adımdan ><deyərsən ><qızım ><deyir: ><ay ><bütövdür, ><ulduzlar ><çoxdur, ><sayını ><bilmədim, ><dərya ><da ><ğazınacan ><dohıdur". ><Kişi ><dözə ><bilməyib ><yolun ><yarısında ><dolma ><ilə ><çörəyin ><yarısını ><yeyir, ><südü ><də ><içir. ><Bundan ><sonra ><xörəyi ><aparıb ><dərvişlərə ><verir.>

<Dərvişlər ><çörəyi ><yeyib ><deyirlər: ><"><Get ><qızına ><de ><ki, ><ay ><para ><idi, ><ulduzlar ><çox ><deyildi, ><on-on ><beş ><olardı, ><dərya ><da ><tamam ><qummıışdıı". ><Qız ><işi ><başa ><düşür. ><Bıınıın ><mənasını ><atasına ><söyləyir, ><sonra ><dərvişləri ><evlərinə ><dəvət ><edir. ><Dərvişlər ><qıza ><işarə ><vurub ><deyirlər: ><"><Eviniz ><çox ><qəşəngdir, ><amma ><bircə ><eybi ><var, ><bacası ><bir ><balaca ><əyridi><"><. ><Qız ><cavab ><verir ><ki, ><bacanın ><əyri ><olmağına ><baxma, ><tüstüsü ><düz ><çıxır. ><Bir ><az ><keçəndən ><sonra ><qız ><xəbər ><alır ><ki, ><yeməyə ><nə ><bişirim. ><Şah ><görür ><ki, ><kişinin ><həyətində ><bir ><at, ><xeyli ><toyuq ><var. ><Odur ><ki, ><deyir: ><"Bir ><elə ><şey ><al ><ki, ><içini ><özümüz ><yeyək, ><ortasını ><toyuqlarımız, ><qırağını ><da ><atımız><"><.>

<Bunu ><eşidəndə ><qız ><ortahğa ><bir ><yemiş ><qoyur. ><Şah ><qızın ><ağlına ><"><afərin><">< ><deyir. ><Onlar ><qıza ><razılıq ><edib ><yollarına ><davam ><edirlər. ><Yolda ><bir ><kişiyə ><rast ><gəlirlər. ><Şah ><bilir ><ki, ><bu ><kişi ><də ><çox ><ağıllı ><adamdır. ><Odur ><ki, ><ona ><bir ><neçə ><sual ><verir. ><Pinəçi ><də ><ona ><cavab ><verir. ><Vəzir ><bundan ><bir ><şey ><anlamır. ><Şah ><bundan ><qəzəblənir. ><Vəzir ><qayıdıb ><hıınıın ><mənasını ><həmin ><kişidən ><soruşmağa ><və ><əvəzində ><bunların ><hərəsinə ><bir ><qızıl ><verməyə ><məcbur ><olur. ><Bu ><epizod ><belə ><verilir: ><"Pinəçi ><dedi:>>

<<-><><Şah ><əlini ><başına ><qoymaqla ><soruşdu ><ki, ><başın ><salamat ><olması ><üçün ><nə ><etmək ><lazımdır.>

<Mən ><əlimi ><dilimə ><vurdum ><ki, ><dilini ><sakit ><qoysan, ><başın ><salamat ><olar. ><Sonra ><o ><dedi:>

<-><><Doqquzu ><üçə ><vurdunmu, ><yəni ><yazı, ><yayı, ><payızı ><– ><doqquz ><ayı >< ><işləyib >< >< ><üç >< ><ay >< ><qışda >< ><dolanmaq >< >< ><üçün >< ><ruzi >< ><toplaya ><bilibsənmi?>

<Dedim:>

<><><-><><Işlədim ><bir ><şey ><çıxmadı, ><həm ><də ><otuz ><iki ><dişimdən ><artmadı.>>

<<Sonra ><şah ><dedi:>

<-><><Uzaqdasan, ><yaxında, ><yəni ><uzağı ><görürsən, ><yoxsa ><yaxını.>

<Mən ><cavab ><verdim ><ki, ><yaxını ><görürəm. ><Ikidəsən, ><üçdə, ><yəni ><ayaqların ><sözünə ><baxırmı, ><dedim ><ki, ><ikini ><üç ><eləmişəm, ><yəni ><iki >< ><ayağımla ><yeriməyə >< ><çətinlik ><çəkirəm, ><əlimə >< ><ağac ><da ><almışam.>

<Axırda ><şah ><dedi:>

<-><><Qaz ><göndərsəm ><yolarsanmı, ><dedim ><ki, ><yolaram. ><Qaz ><da ><sən ><idin, ><pullarını ><əlindən ><aldım" >.<>

<Pinəçi ><öz ><ağıl ><və ><fərasəti ><ilə ><vəzirə ><üstün ><gəlir, ><axırda ><şah ><onu ><özünə ><vəzir ><təyin ><edir, ><öz ><vəzirini ><isə ><vəzir ><vəzifəsindən ><azad ><edir.><Bu ><nağılın ><ideyasında ><əsasən ><vəzifənin, ><var-dövlətin ><ağıla ><və ><şəxsi ><keyfiyyətə ><görə ><ədalətlə ><bölünməsi ><arzu ><şəklində ><bildirilir.><Bu ><tip ><nağılların ><bəzilərində ><isə ><süjetin ><əsasında ><bir ><tapmaca ><durur ><və ><hadisələr ><həmin ><tapmacanın ><açılması ><ilə ><sona ><yetir. ><"Şahla ><qız><">< ><><nağıhnda ><hadisələr ><bu ><üsııllii ><qurulmuşdur.>

<Şah ><kəbin ><kəsdirdiyi ><sövdəgər ><qızını ><çox ><çətin ><sınağa ><çəkir, ><həlledilməz ><sual-tapmaca ><ilə ><onu ><çətin ><vəziyyətə ><salır. ><Sövdəgər ><qızı ><ağıl ><və ><fərasəti ><ilə ><bu ><sınaqdan ><çıxır, ><şahın ><özünü ><heyran ><qoyur, ><sual-tapmacanın ><cavabının ><tapır, ><bununla ><da ><şaha ><iistiin ><gəlir.>

<Araşdırma ><göstərir ><ki, ><nağılda ><tapmacaların ><işlədilməsi ><təsadüfi ><deyil. ><Nağıldakı ><bu ><tapmacaların ><mənşəyi ><uzaq ><keçmişə ><gedir, ><qədim ><adətlə >< ><nişanhnın ><ağlının, ><bacarığının ><sınağı ><ilə ><bağlanır. ><Yuxarıda ><danışdığımız ><nağıldakı ><tapmaca ><da ><heç ><şübhəsiz, ><nisbətən ><yaxın ><dövrlərdə ><yaranmış ><nağılda ><qədim ><adətlə ><bağlı ><motivin ><əks ><olunması ><ilə ><əlaqədardır. ><Şah ><kəbin ><kəsdirdiyi ><qızı ><çətin ><sınağa ><çəkir. ><Deyir: ><"Mən ><gələnə ><kimi ><səndən ><üç ><şey ><istəyirəm: ><biri ><budur ><ki, ><bir ><madyan ><alasan ><mənim ><atıma ><oxşasın, ><bir ><tula ><tapasana ><itimə ><oxşasın, ><bir ><oğlan ><doğasan ><ki, ><mənə ><bənzəsin. ><Şah ><onu ><da ><əlavə ><edir ><ki, ><dediklərimi ><eliyə ><bilməsən, ><boynunu ><vurduracağam><"><.>

<Qız ><bu ><hiyləgər ><tapşırığı ><yerinə ><yetirir, ><özünə ><qurulmuş ><toru ><görür, ><burdan ><çıxış ><yolu ><tapır.><Görkəmli ><yazıçı ><Y.V.Çəmənzəminlinin ><"><Qızlar ><bulağı" ><əsərində ><də ><bu ><motiv ><əks ><ohınmuşdur. ><Bu ><romandan ><da ><göründüyü ><kimi ><başqa ><yerdən, ><məmləkətdən ><qız ><almaq, ><bu ><zaman ><müəyyən ><sınaqlardan ><keçmək ><lazım ><imiş. ><Həmin ><sınaqlardan ><biri ><də ><verilən ><tapmacaya ><cavab ><tələb ><ohınması ><imiş. ><Bu ><əsərdə ><belə ><təsvir ><olunur:>>

<<"><Bizdə ><Qızlar ><bulağı ><yoxdur. ><Qızlar ><oğlanlarla ><bir ><düzdə ><görüşür, ><güləşirlər, ><hansı ><oğlan ><hansı ><qızı ><yıxarsa, ><sağ ><əlini ><başına ><çəkər: ><"><Həyatının ><sonuna ><qədər ><mənə ><tabesən", ><><deməkdir.><Qız ><yerdən ><qalxar ><və ><oğlanın ><sağ ><qolundan ><öpər ><><"><qüvvət ><təqdir ><edirəm", ><- ><deməkdir.>

<Sonra ><qız ><oğlana ><yeddi ><tapmaca ><söylər ><və ><tapmasım ><tələb ><edər. ><Oğlan ><tapmacaları ><şərh ><etməyə ><acizlik ><göstərməzsə, ><qız ><sağ ><əlini ><oğlanın ><sağ ><əlinin ><üstünə ><qoyar:>

<"><->< ><Sənə ><bağlanmaq ><istərəm, ><- ><deyər><">< >.

<Bu ><onu ><deməyə ><əsas ><verir ><ki, ><nağıldakı ><hər ><bir ><motiv ><və ><süjet ><sadəcə ><möcüzə ><olmayıb, ><əski ><inamlarla, ><adət-><ənənələrlə ><bu ><və ><ya ><digər ><dərəcədə ><bağlı ><olmuşdur.>

<Bu ><cür ><evlənmə ><adətinin ><izləri ><"Üç ><şahzadə><">< ><><nağıhnda ><da ><yaxşı ><qorunub ><saxlanılmışdır. ><Uç ><qardaş ><təhsillərini ><başa ><vurub ><elmə ><yiyələndikdən ><sonra ><atalarından ><icazə ><alaraq ><səfərə ><çıxırlar. ><Onlar ><gəzə-gəzə ><gəlib ><özgə ><bir ><ölkəyə ><çatırlar. ><Bu ><ölkənin ><padşahı ><qardaşların ><ağıl ><və ><qabiliyyətini ><görüb ><onlardan ><xoşu ><gəlir. ><Padşah ><qızını ><böyük ><qardaşa ><verib ><40 ><gün, ><40 ><gecə ><toy ><çaldırır. ><Ortancıl ><qardaşla ><kiçik ><qardaş ><yollarına ><davam ><edirlər. ><Iki ><yol ><ayrıcnda ><onlar ><bir-birindən ><ayrılıb ><hərəsi ><bir ><ölkəyə ><çatırlar. ><Ortancıl ><qardaş ><da ><səbirli ><olmağı, ><ağlı ><ilə ><padşah ><qızı ><ilə ><evlənir. ><<