Azərbaycan nağillari haqqinda düŞÜNCƏLƏr azərbaycan nağillarinin obrazlar sistemi

NAĞILDA ><QIZ ><VƏ ><YA ><OĞLAN >< ><SEÇMƏ ><MOTIVI>>

<<Nağıllarda ><qız ><və ><ya ><oğlan ><seçmə ><ilə ><bağlı ><maraqlı ><və ><öy><rənilməsi ><gərəkli ><olan ><nümunələrə ><təsadüf ><olunur. ><Bunlar ><mə><rasimlərlə ><bağlı ><bir ><çox ><mətləbləri ><dərindən ><öyrənməyə ><və ><bu ><barədə ><daha ><ətraflı ><mülahizələr ><söyləməyə ><yol ><açır.>

<Fikrimizi ><əsaslandırmaq ><üçün ><nağıl ><mətnlərinə ><müraciət ><edək. ><"Ceyranın ><nağılı"nda ><qıza ><yuxuda ><gördüyü ><oğlan ><alma ><verir:>

<"Zərğova ><xanım ><yatıb ><yuxuda ><gördü ><ki, ><on ><beş ><yaşında ><bir ><cavan ><oğlan ><gəlib ><oturdu ><dizinin ><üstündə, ><bir ><alma ><verib ><çıxıb ><getdi. ><Zərğova ><səhəmən ><oyanıb ><dəli-divanə ><oldu" >.<>

<Bəzi ><nağıllarda ><oğlan ><şəklini ><gördüyü ><şah ><qızına ><vurulur:>

<"Bu ><oğlan ><girib ><içəridən ><bir ><şəkil ><gətirib ><Məlik ><Əhmədgilə ><verdi. ><Məlik ><Əhməd ><gördü ><bir ><qız ><şəklidi ><ki, ><Allah ><taala ><xoş ><gündə, ><xoş ><saatda ><yaradıb. ><Bunu ><görən ><kimi ><Məlik ><Məmmədin ><ürəyi ><getdi" >.

<Nağıllardan ><məlum ><olur ><ki, ><toydan ><əwəl ><bəzi ><mərasimlər ><də ><keçirilirmiş. ><Oğlan ><seçən ><qız ><və ><ya ><qız ><seçən ><oğlan ><bu ><yolla ><arzusunu ><bildirir ><və ><bumınla ><da ><oıııın ><istəyi ><aşkar ><olur.>

<Bəzən ><qızlar ><öz ><istəklərini ><üstüörtülü ><şəkildə, ><müəyyən ><işa><rələrlə ><bildirirlər. ><Məsələn, ><"Gül ><Sənavərə ><neylədi, ><Sənavər ><Gülə ><neylədi" ><nağılında ><ərlik ><vaxtlan ><çatmış ><şah ><qızları ><atala><rina ><üç ><qovun ><göndərirlər. ><Böyük ><qız ><göndərdiyi ><qovunla ><demək ><istəyir ><ki, ><"axı ><mənim ><vaxtım ><keçdi, ><məni ><nə ><vaxt ><ərə ><verəcəksən". ><Ortancıl ><qız ><da ><demək ><istəyir ><ki, ><"axı ><mənim ><də ><vaxtım ><keçdi". ><Kiçik ><qız ><isə ><demək ><istəyir ><ki, ><"ata, ><lap ><yetiş><mişəm, ><eləyəm ><ki, ><şax-şax ><şaqqıldayıram, ><çırtma ><vurma, ><dağıl-><lam". ><Vəzirin ><məsləhətilə ><şah ><qızlarinın ><kimə ><meyli ><olduğumı ><öyrənmək ><üçün ><şəhərdə ><olan ><bütün ><oğlanlarin ><sarayın ><qaba><ğından ><keçməsini ><əmr ><eləyir. ><O ><bumınla ><qızlarin ><ar/ıısıııuı ><bilmək ><istəyir:>

<"Təbillər ><çalındı, ><adamlar ><başladı ><pəncərənin ><qabağından ><birbəbir ><keçməyə. ><Böyük ><qız ><almanı ><atdı ><vəzirin ><oğluna, ><ortan><cıl ><qız ><atdı ><vəkilin ><oğluna. ><Kiçik ><qız ><heç ><kəsin ><dalınca ><atmadı.>

<><><... ><Padşah ><qaldı ><məəttəl ><ki, ><görəsən ><bu ><qız ><kimə ><getmək ><is><təyir. ><Çarnaçar ><əmr ><elədi, ><gedib ><quşqovanı, ><yəni ><Məlik ><Cüm><şüdü ><çağırdılar. ><Məlik ><Cümşüd ><elə ><gəlib, ><əynində ><yırtıq ><paltar ><pəncərənin ><qabağından ><keçəndə, ><qız ><almanı, ><yallah ><küpədi ><omın ><dalınca. ><Padşah ><bunu ><görcək ><dəli ><kimi ><qalxdı ><ayağa. ><Ancaq ><işişdən ><keçmişdi" ><. ><>>

<<"Şahzadə ><və ><Qurbağa" ><nağılında ><da ><şah ><oğlanlarım ><vəzirin ><məsləhəti ><ilə ><dədə-baba ><qaydası ><ilə ><evləndirməyi ><üstün ><tutur:>

<"... ><Padşah ><vəzirə ><dedi:>

<Vəzir, ><bəs ><uşaxlara ><kimin ><qızını ><alax?>

<Vəzir ><dedi:>

<Ey ><adil ><hökmdar, ><öz ><dədə-baba ><qaydamıznan ><əmr ><elə, ><sə><nin ><torpağında ><nə ><qədər ><adlı-sanlı ><adamın ><qızı ><varsa, ><sabah ><hamısı ><bəzənib ><bir-bir ><sənin ><sarayının ><qabağından ><keçsinlər.
><Oğlanlar ><da >< ><küləfringindən ><baxıb ><özlərinə ><qız >< ><seçsinlər.><Hansı ><qız ><xoşlarina ><gəlsə, ><ona ><bir ><alma ><atsınlar, ><biz ><də ><bilək ><ki, ><həmin ><qız ><kimdi.>

<Bəli, ><həmin ><günü ><şah ><əmr ><verdi, ><kəndbəkənd, ><şəhərbəşəhər ><carçılar ><hər ><yerə ><car ><çəkdilər ><ki, ><padşah ><oğlanlarinı ><evlən><dirmək ><üçün ><qız ><seçəcək, ><sabah ><özünə ><güvənən ><nə ><qədər ><qız ><varsa, ><hamısı ><şəhərin ><sarayına ><gəlməlidi. ><Carçılar ><car ><çək><məkdə ><olsun, ><bu ><tərəfdən ><də ><padşah ><küçə-bacanı ><xalıziliynən, ><gül-çiçəynən, ><çilçıraxban ><bəzətdirib ><səhəri ><günü ><üç ><oğlunun ><üçünü ><də ><çıxarmışdı ><küləfringiyə. ><Oğlanlarin ><yanında ><atası, ><vəzir, ><vəkil, ><əyan, ><əşrəf ><oturmuşdular.>

<Padşahınvilayətindənə ><qədər ><qəşəng ><qız ><vanydısa, ><hamısı ><gəlib ><bir-bir ><şahzadələr ><olan ><küləfringinin ><qabağından ><nazi-qəmzə ><ilə ><keçirdilər. ><Ara><dan ><bir ><az ><keçməmişdi ><ki, ><gördülər ><vəzirin ><qızı ><gəlir. ><Qız ><gə><lib ><küləfringinin ><qabağından ><keçəndə ><padşahın ><böyük ><oğlu ><almanı ><atdı ><vəzirin ><qızına. ><Bir ><az ><keçmiş ><gördülər ><vəkilin ><qızı ><budu ><bir ><şəstnən ><gəlir ><ki, ><elə ><bir ><tovuz ><quşudu. ><Padşahın ><ortancıl ><oğlu ><da ><əlindəki ><almanı ><vəkilin ><qızına ><atdı. ><Şahın ><yanındakı ><adamlar ><hər ><iki ><qardaşa ><əhsən, ><bərəkallah ><dedilər.>

<Axırda ><növbə ><gəldi ><kiçik ><qardaşa. ><Bu ><qardaş ><da ><almanı ><hey ><əlində ><atıbtuturdu. ><Hamı ><gözlüyürdü ><ki, ><elə ><indicə ><kiminsə ><qızına ><atacaq.>

<Qızlar ><bir-bir ><gəlib, ><boylana-boylana ><keçirdilər. ><Birdən ><><><çaydan ><bir ><yekə ><qurbağa ><hoppanıb ><düz ><yolun ><üstünə ><düşdü. ><Padşahın ><kiçik ><oğlu ><almam ><atdı. ><Alma ><gedib ><həmən ><qurbağaya ><dəydi. ><Hamı ><bu ><əhvalata ><məyus ><oldu" >.>

<<Deməli, ><nağıl ><məntiqinə ><görə, ><alma ><kimə ><atılsa, ><omınla ><ev><lənmək ><qaçılmazdı, ><hətta ><şahzadələr ><də ><bu ><addımı ><atıbsa, ><daha ><onu ><pozmaq, ><qərarı ><dəyişmək ><mümkün ><olmazmış, ><buna ><qarşı ><çıxmaq ><adət-ənənəyə ><qarşı ><çıxmaq ><kimi ><qiymətləndirilərmiş. ><"Gül ><Sənavərə ><neylədi, ><Sənavər ><Gülə ><neylədi" ><nağılından ><göründüyü ><kimi, ><şah ><kiçik ><qızımn ><qərarindan ><qəzəblənsə ><də, ><heç ><cürə ><qızının ><istəyinə ><qarşı ><çıxa ><bilmir, ><bunu ><pozmaqdan ><çəkinir, ><bununla ><razılaşmaq ><məcburiyyətində ><qalır. ><"Şahzadə ><və ><Qurbağa" ><nağılında ><isə ><kiçik ><qardaşın ><atdığı ><alma ><arzuedilməz ><olduğu ><üçün ><hamı ><məyus ><olur.>

<Hər ><iki ><nağılda ><üçüncü ><seçim ><iki ><əwəlkindən ><fərqlənir, ><qə><bul ><edilmiş ><prinsiplərə ><uyğun ><gəlmir, ><şahzadə ><qızın ><yırtıq ><pal><tar ><geymiş ><quşqovana ><alma ><atması, ><şah ><oğlunun ><atdığı ><almanın ><isə ><arzuedilməz ><bir ><varlığa ><dəyməsi ><ilk ><baxışda ><qeyri-adi ><görünür. ><Lakin ><bundan ><sonra ><qəhrəmanlarin ><sınanması ><ilə ><bağlı ><motivlər ><gəlir ><ki, ><bumınla ><da ><onlarin ><əsl ><siması ><üzə ><çıxır, ><daha ><doğrusu, ><sınaqlardan ><çıxa ><bilən ><nişanlı ><əsl ><qəhrəman, ><sınaqlardan ><çıxa ><bilməyən ><nişanlı ><isə ><yalançı ><qəhrəman ><funksiyasında ><çıxış ><edir.>

<"Gül ><Sənavərə ><neylədi, ><Sənavər ><Gülə ><neylədi" ><nağılında ><kiçik ><şahzadə ><qızın ><seçdiyi ><oğlan ><(Məlik ><Cümşüd) ><vəzir ><və ><vəkil ><oğlanlarindan ><üstün ><olduğunu ><sübuta ><yetirir. ><Düşmən ><qoşunu ><şəhərə ><hücum ><edən ><zaman ><hər ><şey ><aydın ><olur. ><Şahın ><böyük ><kürəkənləri ><düşmənlə ><vuruşda ><yenilir. ><Məlik ><Cümşüd ><isə ><sehrli ><köməkçilərin ><yardımı ><ilə ><döyüş ><meydanına ><daxil ><olub ><düşmən ><qoşumımı ><darmadağın ><edir. ><Bundan ><sonra ><şah ><böyük ><kürəkənlərini ><saraydan ><samanlığa ><qovub ><Məlik ><Cümşüdlə ><kiçik ><qızını ><saraya ><gətirir.>

<Bu ><nağılda ><folklor ><poetikasının ><mühüm ><bir ><cəhəti >< ><müəy><yən ><işləri ><həyata ><keçirmək ><üçün ><geyim-libas ><dəyişmə ><aktının ><vacibliyi ><öz ><əksini ><tapmışdır. ><Qəhrəman ><məhz ><libasını ><dəyiş><məklə ><öz ><məqsədinə ><çatır. ><O ><müxtəlif ><sınaqlarda ><uydurulmuş ><ad ><altında ><özünü ><göstərir, ><həqiqi ><sifətini ><gizlədir.>

<><><“><Şahzadə ><və ><Qurbağa" ><nağılında ><isə ><əwəlki ><nağıldan ><fərqli ><olaraq ><qızlar ><sınağa ><çəkilir. ><Şah ><hər ><üç ><oğluna ><arvadlarinın ><bir ><həftəyə ><xalı ><toxuyub ><gətirmələrini ><əmr ><edir. ><Kiçik ><qardaşın ><gə><tirdiyi ><xalı ><şahı ><valeh ><edir. ><Şah ><ikinci ><dəfə ><paltar ><tikməyi ><tələb ><edir. ><Bu ><dəfə ><də ><kiçik ><qardaşın ><arvadının ><göndərdiyi ><paltar ><şahı ><heyrətə ><salır. ><Burada ><nə ><isə ><bir ><sirr ><olduğumı ><duyan ><şah, ><oğ><lanlarinın ><arvadlarinı ><üçüncü ><dəfə ><sınağa ><çəkir, ><indi ><də ><oğlan><larindan ><tələb ><edir ><ki, ><sabah ><yanıma ><gələndə ><arvadlarinızı ><da ><özünüzlə ><gətirərsiniz, ><özü ><də ><onlara ><tapşırarsınız ><ki, ><özlərinə ><elə ><paltar ><tikib ><geyinsinlər ><ki, ><mənə ><gətirdikləri ><paltarlar ><oıııın ><yanında ><heç ><nə ><olsıın. ><Bunu ><eşidən ><kiçik ><şahzadə ><məyus ><olıır. ><Ancaq ><oıııın ><arvadı ><donunu ><dəyişərək ><gözəl-göyçək ><bir ><qıza ><çevrilir. ><Oğlan ><onu ><yanında ><görəndə ><gözlərinə ><inanmır. ><Şah ><da ><bunu ><görüb ><çox ><şad ><olur, ><bu ><möcüzə ><qarşısında ><domıb ><qalır.>>

<<Onu ><da ><göstərmək ><gərəkdir ><ki, ><çevrilmələr ><sehrli ><nağıllarda ><mühüm ><yer ><tutur. ><Çevrilmələrin ><müxtəlif ><növləri ><ayn-ayn ><sehrli ><nağıllarda ><geniş ><yayılmışdır. ><Insanın ><başqa ><bir ><varlığa >< ><quşa, ><heyvana, ><ağaca, ><daşa ><və ><əksinə ><çevrilməsi ><əski ><inamlardan ><qaynaqlanır:>

<“><Çevrilmələr, ><dönmələr, ><ilkin ><inamlardandır. ><Ona ><görə ><də, ><belə ><çevrilmələri ><aydınlaşdırarkən ><çevrilən ><və ><çevirənin ><qar><şılıqlı ><münasibətini ><aydınlaşdırmaq ><gərəklidir. ><Burada ><bir ><nəsnəni ><də ><yazaq: ><Çevrilənlər ><onqonla, ><tanrı ><ilə, ><zoomorfik, ><antromorfik ><aləmlə ><bağlı ><olduqlarindan ><güclü, ><yüksək ><keyfiy-><yətlərə, ><istedada ><malik ><idilər. ><Deməli, ><dəyişmələr, ><dönmələr ><onqomın, ><tarinnın ><gücü ><ilə ><olur" >.<>

<Ümumiyyətlə, ><sehrli ><nağıl ><süjetlərində ><əsas ><obrazlar >< ><qəh><rəman ><və ><onıın ><rəqibləri ><ilə ><yanaşı, ><qəhrəmanın ><köməkçiləri ><də ><mühüm ><yer ><tutur. ><Qəhrəman ><tez ><və ><ya ><gec, ><bu ><və ><ya ><digər ><şəkildə ><xeyirxah ><sehrli ><qüwələrin ><əhatəsinə ><