Azərbaycan nefti- zənginliyə açılan qapı

Neftimiz yaxın-uzaq keçmişdə

Azərbaycanda neft çıxarılmasının tarixi çox qədimdir. Arxiv sənədlərində Azərbaycanda neftin ilk çıxarılma tarixi dəqiq göstərilmir. Lakin hələ Makedoniyalı isgəndər öz əsgərləri ilə Xəzərin cənubundakı kəndlərdə gildən düzəldilmiş lampalara, çıraqlara baxarkən təəccüblənirdilər ki, onlar neftlə yanır. Bu qiymətli maye sonralar İrana keçirilib, rus tacirləri vasitəsi ilə Qərbi Avropaya daşınmışdır. Yerli əhali bu mayeyə çox üstünlük verirdi və bu duru-qara mayeni “yer yağı” adlandırırdılar. Bakının “yer yağı”ndan İsgəndərə də bir qab hədiyyə aparılır. O həm yanırdı, həm də müalicəvi əhəmiyyətə malik idi. Neftdən ilk istifadə edənlər çobanlar olmuşlar. Onlar mal-qaranı və dəvələri qoturluq xəstəliyindən sağaltmaq üçün heyvanların xəstə yerlərinə dənizin, gölün, yerin üzünə çıxan nefti sürtürdülər.

Əvvələr çıxan neftin həcmi az olmuş, sonralar tələbat artdıqca neft kəhrizləri qazılmağa başlamışdır. Hələ XVIII əsrin ortalarında Amerikada nefti yer səthinə çıxan gölməçələrdən əsgi parçalarına hopdurmaqla sıxıb yığırmışlar. Azərbaycanda isə o dövrlərdə artıq tanınmış neftçi nəsilləri meydana gəlməyə başlamışdı. Az sonralar axtarışlar nəticəsində tapılmış daşların üzərində bu sözlər yazılmışdı: “1594-cü ildə bu neft kəhrizi Məhəmməd Nurunun oğlu Allahyar tərəfindən qazılmışdır.”

XVII əsrin əvvəllərində Xəzər dənizinin sahilindən 19 metr məsafədə 2 neft kəhrizi olub. Bu kəhrizlər hələ XVI əsrdə dəniz zolağında qazılmışdı, sonralar Xəzər dənizinin qalxması nəticəsində kəhrizlər suyun altında qalmışdır.

XVIII əsrin axırlarında bu kəhrizlər taxta ilə örtülür. 1824-cü ilin sentyabrında dənizin dalğaları kəhrizi dağıdıb. Həmin yerdə dənizin dərinliyi 0,5 arasından çox olmayıb. Güman edilir ki, dünyada ilk dəniz mədəni bu yerdə olub. Tarixdə neft hasilatı haqqında məlumat XVIII əsrin I yarısından başlanır. N.Lebedevin “Bibiheybətin neftli sahəsinin geoloji və sənaye əhəmiyyəti” haqqında 1899-cu ildə yazdığı kitabında Bibiheybətdə 70-ə qədər neft kəhrizinin olması haqqında məlumat verilir. 1870-ci ildə torpaq ölçən A.Avilov Bibiheybətin xəritəsini tərtib edib və orada 25 kəhrizin, 2 quyunun olmasını göstərib.

1806-cı ildə Balaxanı və Sabunçu kəndlərində neftçi peşəsi əsas peşələrdən sayılıb.1806-cı ildən başlayaraq Balaxanı və Sabunçu kəndlərində neft quyularının və neftçi fəhlələrin sayı getdikcə sürətlə çoxalır. 20 il ərzində-1806-cı ildən 1825-ci ilə qədər Balaxanı kəndində neft quyularının sayı 82-yə çatmışdır. 1871-ci ildə Balaxanı kəndində, yerli sahibkar, mühəndis Ağarza Mirzəyev dünyada ilk dəfə mexaniki-texniki üsulla neft quyusunun qazılmasına nail olur. Beləliklə, 1871-ci il Azərbaycanda və bütün dünyada neftqazma işində və neftçıxarmada sənaye üsuluna keçilməsinin başlanğıcı olur.

Neftçi alimlərimiz bu nəticəyə gəlmişlər ki, dünyanın hər yerində neft çıxarılsa da, bu odlu maye ən qədim çağlarda ilk dəfə məhz Azəebaycanda çıxarılmağa başlamışdır. O səbəbdən də “Neft” sözünün Azərbaycan dilində dünyaya gəlməsi də tamamilə təbiidir, qanunauyğundur. “Neft” Azərbaycan sözüdür.

Deməli, Azərbaycan və onun ürəyi: Bakı “neft” sözünün də, neftin özünün də -əzəl məskənidir. “Neftdən kerosin alınmasına isə biz ancaq 18-ci əsrin əvvəllərindən başlayaraq təsadüf edirik. Neftin yüngül və şəffaf hissəyə-kerosinə ayrılması prosesinin dünyada ilk dəfə Azərbaycanda aparılması tarixi materiallarda göstərilir. Deməli, tarixi materallara görə neftin ilk emalının da vətəni Azərbaycandır. “Dünyada ilk dəniz neft quyusu 1925-ci ildə qurudulmuş Bibiheybət körfəzində, 1934-cü ildə Pirallahı adasında, 1946-cı ildə Abşeron ətrafındakı digər dəniz sahələrində çıxarılmışdır”.

“Neftin bir yanacaq kimi işlədilməsi çıraqdan başlayıb...XIX əsrin 60-70-ci illərində yaradılmış benzin mühərrikləri” sonra isə sürətlə çoxalan avtomobillər, təyyarələr, tanklar, traktorlar, yanacaqla işləyən elektrik stansiyaları, kəmərlər, raketlər və s. neft tələb edib və etməkdədir.

2001-ci ildə ölkə Prezidenti Heydər Əliyevin “Neftçilər günü”nün təsis olunması barədə imzaladığı fərmanda “Neft diyarı”, “Odlar ölkəsi” kimi tanınmış Azərbaycanın “Bibiheybət” yatağında 1948-ci ildə qazılmış neft quyusunun fontan vurması və bu hadisənin dünyada neftin sənaye üsulu ilə çıxarılmasının başlanması kimi tarixə həkk olunduğu qeyd edilmişdir.