Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi İxtisasın adı: Heyvandarlıq mütəxəssisi

2.5. Zülalsız azotlu birləşmələr (ZAB)

ZAB - həzməgedən kövşəyən heyvanların yem rasionundakı proteinin müəyyən hissəsinin əvəz oluna bilindiyi sintetik azotlu maddələr qrupudur. İBM-nın mədəsinin rubes bölməsində ureaza fermentinin təsiri ilə ZAB ammonyak və CO2 alınmaqla parçalanır. Həzm sistemində ammonyakdan zülal istehsalı üçün lazım olan amin turşuları sintez olunur. ZAB gövşəyən heyvaların rasionunda protein defisiti zamanı istifadə olunur. Belə məqamlarda heyvanların rasionu enerji və mineral-vitamin nisbəti üzrə balanslaşdırılmasına diqqət olunur. Heyvanların yemlənməsində ZAB-dən istifadə olunması üçün rasionun tərkibində orqanizm tərəfindən tez mənimsənilə bilən karbohidratlar (şəkər və nişasta) olması zəruridir. Heyvanlar az dozalarla öyrədilir. ZAB istifadə heyvanların məhsuldarlığını artırır, məhsul vahidinə enerji məsarifini azaldır.

İBM üçün ZAB-ın əsas mənbələri:

Yem əlavəsinin adı	Kimyəvi formulu	Azot tərkibi, %	Protein ekvivalenti qr/100 qr
Xalis karbomid	(NII2)2CO	46,5	292
Yem karbomidi	həmçinin + yapışqanlığa qarşı aşqar	42-45	262-281
Biuret	NH2NHCONH2*H20	35	219
Disianodiamid	NH2C(NH)NHCN	67	419
Ammonium karbomid	NH2C02NH4	36	225
Sirkə turşulu ammonium	CH3СONH4,	18	112
Ammonium bikarbonat	NH4HC03	18	112
Ammonium sulfat	(NH4)2S04	21,2	132
Ammonyaklı su	NH4OH	20-25% ammonyak	103-128

2.5.1 Karbamid

Karbomid ağ kristallik toz və ya şəffaf kristallar formasında olur, qoxusuz, acı-duzlu dadı olan, suda və etil spirtində yaxşı həll olan maddədir. Karbomidi karbon dioksid (CO) və ammonyakdan (NH3) alırlar. İstifadə təyinatından asılı olaraq iki markada hazırlanır:

1. 
   sənaye üçün
   
2. 
   k/t üçün
   

İstifadə müddəti istehsal olunduğu gündən hesablamaqla 6 aydır.

Laktasiya dövründə inəklərin rasionunda həzməgedən proteinin 15-20%-ni karbomidlə əvəz edilir (ancaq bir baş inək üçün 150 qramdan çox olmamaqla) :

6 aylıqda yuxarı cavan İBM üçün 20-25% kökəltmədə olan cöngələr üçün 25-30% yaşlı qoyunlara 30-35% 6 aylıqdan yuxarı XBH isə 20-25%

Boğaz inək və ana qoyunlara boğazlıq dövrünün 2-ci yarısından sonra karbomid verilmir (balanın zəifliyinə səbəb ola bilər).

2.5.2 Ammonium duzları

Ammonium duzlarından:

• 
  Ammonium bi karbonat tərkibində 17-20% azot olan ağ kristallik toz şəklindədir. Qaynar suda yaxşı həll olur. Heyvandarlıqda qışlama dövründə istifadə olunur, çünki isti havalarda tez parçalanır,
  
• 
  Ammonium sulfat tərkibində 21% azot və 26% kükürd olan, suda yaxşı həll olan ağ kristallik maddədir. Silos hazırlanmasında istifadə olunur. Tərkibində 500-600 qram karbomid və 1 kq ammonium sulfat siloslaşdırılan yaşıl kütləyə əlavə edilir (0,75-1% hesabilə).
  

2.5.3 Karbomidlə zənginləşmiş yemlər

Yemlər karbomidlə aşağıdakı qaydada zənginləşdirilir:

• 
  üyüdülmüş qüvvəli yemlərin tərkibinə İBM üçün 2,5-3%, XBH üçün isə 3-4% karbomid qatışdırılır,
  
• 
  yemləmədən öncə silosa 1% karbomid qatışdırılır (1-2 saat yemləmədən qabaq 1 kq karbomidi 2-3 litr suda həll olunmaqla silosa əlavə edilir)