Azərbaycan Respublikası yanında Dövlət İdarəçilik

Azərbaycan Respublikası yanında Dövlət İdarəçilik

Akademiyası

Fakültə: İnzibati idarəetmə

İxtisas: İqtisadiyyat

Kurs: II kurs

Qrup: İ-161

Predmet: Iqtisadi informatika

Tələbə: Cəfərov Coşqun

Elmi rəhbər: Dos. Atiq Əliyev

Mövzu: Matchad informasiya sistemləri və “Stata”

statistik və ekonometrik proqram təminatı sistemləri haqqında

1. Matchad informasiya sistemləri

Matchad əsasən mühəndis hesablamalarının aparılması, doğrulanması, fayl halına salınması üçün yazılmış kompüter proqramıdır.İlk dəfə olaraq 1986-cı ildə MS DOS-da bir növ proqram sətri olaraq təqdim edilib, lakin indi hesablamalar vizual olaraq düzəlişlər aparmağı, avtomatik hesablamalar aparmağı özündə birləşdirir.Matchad, Parametric Calculations(PTC)-nin mühəndis hesablama proqramıdır və əsasən elm adamları tərəfindən fizika, kimya, riyaziyyat, elektrik mühəndisliyi və inşaat mühəndisliyi kimi sahələrdə müxtəlif məqsədlər üçün istifadə olunur.Başlanğıcda Matchad Alan Razdov(Mathsoftun qurucularından biri-MİT) hazırlanmış olub, hal-hazırda isə satış hüququ PTC-yə aiddir.Mühəndis ölçü vahidlərinin tutarlılığını təsdiqləmək, onların Beynəlxalq Sistem Vahidləri(Sİ-System of Unity) standartları səviyyəsində istifadəsini aparmaq üçün hazırlanmış ilk proqram təminatıdır.Matchad hal-hazırda bir çox cəbri funksiyalara malik olsada, əsasən mühəndis işlərinin hesablanmasında istifadə olunur.

Matchad proqramının işçi stolu düsturların, riyazi ifadələrin yer aldığı interfeys ətrafında hesablama sahəsinə yönləndirilir.Onu da qeyd edim ki, bu metod Mathematica və Maple kimi digər hesablama sistemləri tərəfindən də istifadə olunur.PTC-nin məhsulu olan Matchad həmin şirkət tərəfindən inkişaf etdirilən bir çox proqramlar paketinin tərkib hissəsidir.Matchad proqramını əlavə təchizatlarla təmin etmək üçün bir çox proqramlardan istifadə olunur.Bunlara Creo Elements / Pro, Windchill və Creo Elements kimi təminat paketləri daxildir. Creo Elements / Pro ilə canlı özəllik səviyyəsi inteqrasiyası, Windchill isə CAD həndəsəsindən istifadə edərək başqa sistemlərdə olan fərqlilikləri bu sistemə tətbiqini və yenidən tətbiqini şərtləndirir.

Matchad xüsusiyyətlərinin özəti

Matchad-ın interfeysi istifadəçilərə müxtəlif hesablama elementlərini təklif edir.Bu elementlər riyazi düsturlar, açıqlayıcı elementlər, dəstəkləyici elementlər və s-dir.

Riyaziyyat proqramın əsasını təşkil etdiyi üçün onun canlı şəkildə təqdim olunması məqsəduyğundur.Həmçinin verilən dəyişənlər başqası ilə əvəz edildikdə dinamik şəkildə hesablamalar yenilənir.Aşağıdakı nümunələr məhsulun tam spesifikasiyasını əks etdirir.

1.Statistik,database təhlili, görüntü işləmə və siqnal işləmə kimi saysız hesablamalar apara bilərsiz.

2.İşçi sahədə vahidləri avtomatik olaraq idarə edir, səhv hesablamaların qarşısını alır.

3.Bir neçə əməliyyatdan istifadə edərək ODE VƏ PDE kimi tənliklər sistemini həll edir.

4.Polinomların və funksiyaların köklərini hesablayır.

5.Düstur kimi sistemlər də daxil olmaqla ifadələri simvollarla hesablayır və dəyiştirir.

6.2D və 3D parametrli sahə növləri həmçinin diskret məlumatlar yaradır.

7. Daxili proqram konstruksiyaları daxilində standart və oxunaqlı riyazi ifadələr

8.Vektor və matris əməliyyatlarını həyata keçirir.

9. Eksperimental məlumatlar üzərində uyğunluq və reqressiya analizini yerinə yetirir

10.Statistikadan istifadə edərək kəmiyyətlərin ehtimal paylanmasını qiymətləndirir.

11. Microsoft Excel və MathML kimi digər tətbiq və fayl növlərini idxal etmək və ixrac etmək

12.Tez-tez istifadə olunan mühəndislik metodlarını yenidən istifadə etmək üçün digər Matchad səhifələrinə referanslar əlavə edə bilərsiz.

13.CAD, FEM,BİM VƏ digər mühəndislik proqramlarına simulyasiya vasitəsilə inteqrasiya edir.

Cari buraxılış versiyaları

2017-ci ilin mart ayından etibarən, iki aktual Mathcad relizləri və istehlakçılara pulsuz təqdim edilən versiyası mövcuddur:Mathcad 15.0 ilk olaraq 2010-cu ilin iyun ayında buraxılmışdır. Onun ilk xidmət versiyası 2010-cu ilin noyabr ayında buraxılmışdır. Mathcad 15.0 eyni iş faylının strukturunu və uzadılmasını həyata keçirir və sələfi olan Mathcad 14.0 kimi paylaşan ənənəvi məhsul xəttinin növbəti mütərəqqi seriyasıdır.

Mathcad Prime 4.0, PTC'nin son nəsil məhsulu, 2017-ci ilin mart ayında tətbiq olundu. Bu, 2 il sonra PTC'nin son versiyası PTC Mathcad Express Free-for-Life Mühəndis Hesablamalar Proqramı - bir Mathcad Prime 30 günlük sınaq, lakin 30 günlük sınaq müddəti bitdikdə belə, PTC Mathcad Express-i məhdud vaxtda istifadə etməyə davam edə bilərsiniz. Bu Freemium pilotu PTC üçün yeni marketinq anlayışını qeyd edir. Mühəndislik qeydlərinin nəzərdən keçirilməsi və markalanması artıq tam bir Mathcad Prime lisenziyasını tələb edən istehlakçı kimi üzvlər tərəfindən birbaşa həyata keçirilə bilər.

İstifadə üçün lazım olan əməliyyat sistemləri

Mathcad hazırda Windows proqramıdır. Mathcad 15.0 və Mathcad Prime 4.0-un mövcud versiyaları Windows XP, Windows Vista və Windows 7-də 32-bit və 64-bit versiyalarında dəstəklənir. Hazırda buraxılışlar yalnız 32 bit tətbiqdir. Mathcad-ın son dəfə rəsmi olaraq dəstəkləndiyi, Mac OS-lərin buraxılışının 8 yanvar 1998-ci il tarixində baş tutmuşdur və bu versiya hələ Mac OS X Classic Environment və ya SheepShaver dəstəkləyən Macintosh kompüterlərində işə salına bilər.

2006-cı ildə PTC-nin Mathcad almasından sonra [8] Mathcad dəstək siyasətinə dəyişikliklər edildi. Bu dəyişikliyin göstərilməmiş qaynaq verən lisenziyaları artıq texniki şərtlər satın almadan yeniləmələri, xəta düzəltmələrini də daxil edə bilmədi. Bəzi uzunmüddətli, əvvəlcədən PTC əldə edən müştərilər razı olmasa da, bu bütün digər məhsullar üçün PTC-nin standart siyasətidir Bir fərd üçün Mathcad xidmət müqaviləsinin qiyməti, əsas Mathcad seriyası zamanı bir istifadəçi lisenziyasını yüksəltmə xərcinin təxminən yarısını təşkil edir və istifadəçiyə səhv düzəldilməsinə, mühəndisliyə girişə əlavə olaraq böyük relizlər almaq hüququ verir məzmun, texniki dəstək, özünə xidmət lisenziyasını köçürən vasitələr və daha çox funksiyanı dəstəkləyir.

PTC çərçivəsində Mathcad Biznes Birliyi yaxınlarda dəstək siyasətini yeniləyib. Mathcad 15.0 və Mathcad'ın gələcək versiyaları üçün, xidmət haqqı və dəstəyin ilk ili satın alma və ya yüksəltmə qiymətinə daxil ediləcək.

2014-cü ilin sentyabr ayından etibarən sürətlə dəyişən texnologiya mənzərəsi və Microsoftun Windows XP əməliyyat sistemindən imtina etməsi səbəbiylə, PTC, PTC Mathcad Prime 3.1 və PTC Mathcad 15.0 M040 versiyasını satışdan çıxardaraq Windows Vista və XP əməliyyat sistemlərinin PTC Mathcad dəstəyini dayandırır.

Mathcad-ın işçi stolu

Matchad-ın 1989-cu il versiyası

Mathcad prime version

2. “Stata” statistik və ekonometrik proqram təminatı sistemləri haqqında

Stata 1985-ci ildə StataCorp tərəfindən yaradılmış ümumi məqsədli statistik proqram paketidir. İstifadəçilərinin əksəriyyəti xüsusilə iqtisadiyyat , sosiologiya , siyasi elm , biotibbi və epidemiologiya sahələrində araşdırma aparır . Stata'nın imkanlarına məlumatların idarə edilməsi, statistik analiz, qrafika, simulyasiya, regressiya və xüsusi proqramlaşdırma daxildir. Bundan əlavə, istifadəçi yazılı proqramlar yaymaq üçün bir sistem də var ki, bu da onun davamlı böyüməsini təmin edir. Stata adı “statistika” və “məlumatların” sözlərinin heca qısaltmasıdır.

a)Multiprocessor kompüterlər üçün Stata / MP (ikili çəyirdəkli və multikoreal prosessorlar daxil olmaqla)

b) Böyük məlumat bazaları üçün Stata / SE

c)Stata / IC-in standart versiyasıdır

Stata tərəfindən verilən ədədlər, yuxarıda göstərilən məlumat ölçüsünü hər hansı bir mühitdə dəstəkləyir.Small Stata və ya Kiçik Stata( daha kiçik olan) , təhsil alışı üçün tələbə versiyası artıq mövcud deyildir.Stata həmişə reply təhllilini önə çəkmişdir və command-line sahəsi interfeysdə xüsusi vurğulanır. Lakin, versiya 8.0 ilə başlayaraq, Stata demək olar ki, bütün quraşdırılmış əmrlərə çıxış vermək üçün menyular və informasiya qutuları istifadə edən bir qrafik istifadəçi interfeysi daxil etmişdir . Bu, hər zaman nümayiş olunan kod yaradır, bu komanda xətti interfeysinə keçid və daha çevik bir scriptinq dilini asanlaşdırır . Dataset elektron tablo şəklində baxıla və ya redaktə edilə bilər. Versiya 11-dən, digər brauzerlər məlumat tarayıcısı və ya redaktoru açılarkən icra edilə bilər.

Məlumatın strukturu və saxlanması

Stata verilənlər bazasını istənilən zamanda yalnız bir dəfə açır. Stata, bütün verilənlər bazasını ( təsadüfi giriş və ya virtual ) yaddaşda saxlayır və bu , olduqca böyük verilənlər bazası ilə istifadəsini məhdudlaşdırır. Bu, effektiv daxili saxlama ilə çox yüklənmə müəyyən dərəcədə azaldılır. Dataset həmişə düzbucaqlıdır, yəni bütün dəyişənlər eyni sayda müşahidələrə sahibdirlər.

Məlumat formatının uyğunluğu

Stata müxtəlif formatlarda məlumatları idxal edə bilər. Bu, ASCII məlumat formatlarını ( CSV və ya məlumat bankı formatları kimi) və elektron tablo formalarını (müxtəlif Excel formatları daxil olmaqla ) ehtiva edir .

Stata'nın məlumat formatı zaman keçdikcə dəyişdi, baxmayaraq ki hər Stata versiyası yeni bir verilənlər bazası formatını daxil etməmişdir. Stata'nın hər bir versiyası, bütün eski məlumat bazası növlərini oxuya bilir və saveold əmrindən istifadə edərək, həm güncəl həm də en son öncəki məlumat bazası formasını yaza bilər . Beləliklə, mövcud Stata versiyası həmişə köhnə versiyaları ilə yaradılan məlumat bazalarını aça bilər, lakin köhnə versiyalar daha yeni format məlumatlarını oxuya bilməz.Stata, fdause və fdasave əmrləri istifadə edərək, SAS XPORT formatında verilənlər bazasını oxuyub yaza bilər .

Gretl də daxil olmaqla digər ekonometrik tətbiqlər birbaşa Stata fayl formatlarını idxal edə bilər.

Yayılma əhatəsi

Stata, istifadəçiyə daxili əmrlərdən fərqlənməyən asanlıqla internetdən endirilməli olan ado-faylları kimi istifadə olunan yazılı əmrləri təmin edir. Bu baxımdan, Stata, daha çox açıq mənbə paketləri ilə əlaqəli genişlənənliyi, adətən, proqram təminatının yoxlanılması , texniki dəstək və peşəkar sənədlər kimi kommersiya paketləri ilə əlaqəli xüsusiyyətləri birləşdirir . Bəzi istifadəçi yazılmış əmrlər daha sonra müvafiq yoxlama, sertifikatlaşdırma və sənədləşmədən sonra sonrakı rəsmi buraxılış hissəsi olmaq üçün StataCorp tərəfindən qəbul edilmişdir.

İstifadəçi dəstəyi

Stata, Avqust 1994-cü ildən etibarən ("Statalist", ayda 1000-dən çox mesaj) aktiv bir e-poçt siyahısına sahibdir və bu, 2014-cü ilin mart ayında veb foruma çevrilmiş və hələ də "Statalist" adlanır. StataCorp işçiləri mütəmadi Statalistə kömək edirlər.Bu veb forum StataCorp tərəfindən deyil, Harvard İctimai Səhiyyə Məktəbinin Marcello Pagano tərəfindən saxlanılır.

Stata və yeni istifadəçi yazılı əmrləri haqqında məqalələr üç ayda bir dəfə nəzərdən keçirilmiş Stata Journal-da dərc olunur . Stata Journal statistika, məlumatların təhlili, tədris metodları və Ştat dilinin səmərəli istifadə haqqında məqalələr olan bir rüblük nəşridir.

İstifadəçi Qrupu yığıncaqları hər il Birləşmiş Ştatlarda (Stata Konfransı), Böyük Britaniya, Almaniyada və İtaliyada və bir çox başqa ölkələrdə daha az vaxtda keçirilir. ABŞ-da keçirilən illik Stata Konfransı StataCorp LP tərəfindən keçirilir. Yerli Stata distribyutorları, öz ölkələrində İstifadəçi Qrupu görüşlərini keçirir, lakin Stata developers(veb masterləri) tez-tez bu görüşlərdə iştirak edir və təqdim edirlər. 10 May 2008-ci ildə Cəmiyyətlər Qanunu ilə təsis edilmiş, Singapur Stata İstifadəçilər Qrupu, dünyanın ilk hökumət tərəfindən təsdiqlənmiş istifadəçi qrupudur (Qeydiyyat nömrəsi: 2048/2008, Unique entity No: T08SS0091A). Onun şüarı "məlumatları əhəmiyyətli dərəcədə formalaşdırır". Qeyri-kommersiya təşkilatı kimi, StataUGS müntəzəm görüşlər təşkil etmir, lakin informal vasitələrlə Sinqapurda istifadəçilərə proqramlaşdırma və statistik məsləhət verir.

Stata-nın buraxılış versiyaları

2000-ci ildən etibarən, StataCorp Stata'nın yeni versiyasını buraxdı (təxminən hər iki il ərzində versiya nömrəsinin tam hissəsini artırdı). Ən son əsas azadlığa keçid etmək istəyəndə istifadəçilər bir ödəniş ödəməlidirlər. Kiçik relizlər (versiya nömrəsinin onlu hissəsini artırmaq) bəzən böyük relizlər arasında mövcuddur. Bunlar əvvəlki əsas azadlığa dair lisenziyası olanlara pulsuz yüklənə bilən yeniliklər kimi təqdim olunur. Bütün relizlər tarixləri Stata saytında mövcuddur. Stadı 15, 6 İyun 2017 tarixində sərbəst buraxıldı.Stata'nın versiya sistemi, əvvəlki versiyalar üçün yazılmış kodun işə davam etdiyini təmin edərək, çox yüksək səviyyədə geri uyğunluq təmin etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur . Lakin, istifadəçilər fərqli versiyalar arasında məlumatları saxladıqda və ya açarkən diqqətli olmalıdırlar.

İndi isə Stata proqramının iqtisadiyyat sahəsində tətbiq olunma özəlliklərinə baxaq.

A)Kəsişən modellər

Müvəqqəti nəticələr, məsələn əmək haqqı və təhsil səviyyəsi, yaş, təcrübə və iqtisadi sahə kimi göstəricilər arasında əlaqənin klassik linear modellərinin tədqiqi.. Bu cür modellərin analizi üçün geniş alət dəsti mövcuddur. Nəticələri və onların etibarlı intervallarını qiymətləndir. Parametrlərin bərabərliyini və ya parametrlərin hər hansı bir lineer və ya qeyri-xətti birləşməsini test edir.

B) Müalicə effektləri

Müşahidə məlumatlarından eksperimental üsluba səbəb olan təsirləri qiymətləndirin. Məsələn, işə hazırlıq proqramının işə götürülməsi və ya subsidiyanın istehsala təsiri. Ters-ehtimal ağırlığı (IPW), meylli-hesabın uyğunluğu, regressiya düzəlişi və ya ikiqat möhkəm təxminciləri istifadə edərək, ikili və ya birdən çox qiymətli müalicə ilə davamlı, ikili, sayma, kəsirli və sağalma nəticələrinə uyğun modellər. Ekzogen və ya endogen müalicə ilə uyğun modellər.

C) GMM

GMM (ümumiləşdirilmiş anlar metodu) həm dəqiq müəyyən edilmiş, həm də çoxdan təyin edilmiş qiymətləndirmə problemləri daxil olmaqla demək olar ki, hər hansı bir statistik modelə uyğun istifadə edilə bilər. Overogenified problemlər, dinamik panellərdə korrelyasiya, nümunə seçimi və bir çox digər hallar olduğunda ortaya çıxır. Stata ilə, sadəcə anlarınızı yazaraq və parıltılı parantezlərdə parametrləri əhatə edən bu modelləri qiymətləndirirsiniz. Siz asanlıqla kəsilən vaxt seriyası, panel məlumatları və ya sağalma məlumatı modellərinə uyğunlaşa və aşırılıb məhdudiyyətlərinizi test edə bilərsiniz.

D) Proqramlaşdırma və matrix proqramlaşdırma

Təxmin etmə, məlumatların idarə edilməsi və digər yeni xüsusiyyətləri tətbiq etmək üçün öz əmrlərini proqramlaşdırmaq istəyirsiniz? Stata, Stata istifadəçilərinin minlərlə ictimaiyyətə əmanət əmrini həyata keçirdiyini və dərc etdiyini proqramlaya bilir. Bu əmrlər, rəsmi Stata əmrləri kimi görünür və fəaliyyət göstərir və Stata içərisindən internet üzərindən pulsuz olaraq asanlıqla quraşdırılır. Stata'nın proqramlaşdırma mühitinin möhtəşəm bir xüsusiyyəti Mata, sürətli və tərtib edilmiş matrix proqramlaşdırma dilidir. Əlbəttə ki, lazım olan bütün inkişaf etmiş matris əməliyyatları var. LAPACK-ın gücünə də sahibdir. Bundan əlavə, əsas maksimum ehtimalı, GMM, və ya digər qiymətləndirmələri asanlaşdırmaq üçün solvers və optimizers quraşdırılmışdır. Mata içərisindən Stata'nın bütün qiymətləndirmələrini və digər xüsusiyyətlərini istifadə edə bilərsiniz. Stata'nın rəsmi əmrlərinin çoxu özləri Mata'da tətbiq olunur.

E) Proqnozlaşdırma

Multiequation və səviyyələr, tendensiyalar, dərəcələr və s. modellər yaradın Proqnozlar hazırlayın. Bir neçə tənlik və ya minlərlə bərabərliklə iqtisadiyyatın tam modeli ilə kiçik bir modeliniz olsun, Stata bu modeli yaratmaq və proqnozlar hazırlamağa kömək edə bilər. Modeliniz həm də təxmin edilən əlaqələri və bilinən şəxsiyyətləri ehtiva edə bilər. Müxtəlif ssenarilərlə proqnozları asanlıqla yaratmaq və müqayisə etmək, statik və dinamik proqnozlar yaratmaq və hətta stokastik inam intervallarını qiymətləndirmək olar. Sadə komanda sintaksisindən və ya interaktiv proqnozlaşdırma nəzarət panelindən istifadə edərək modelinizi yarada bilərsiniz.

F) Dinamik sənədlər

Stata, təhlil nəticələrinizi əhatə edən dinamik sənədlər yaratmaq imkanı daxil olmaqla təkrarlanan tədqiqatlar üçün nəzərdə tutulmuşdur. Word və ya PDF faylları yaradın, nəticələrlə Excel işlərini əhatə edin və onları sevdiyinizə formatlaşdırın və bütün Stata içərisindən Markdown, HTML, Stata nəticələri və Stata qraflarını qarışdırın.

G) Bayes analizi

Markov zənciri Monte Carlo (MCMC) üsullarından birini istifadə edərək Bayesian regression modellərinə uyğundur. Müxtəlif dəstəklənən modellərdən birini seçin və ya hətta proqramınızı seçə bilərsiniz. Görmə qabiliyyətini yoxlamaq üçün geniş qrafik alətlər mövcuddur. Model parametrləri və model parametrlərinin funksiyaları üçün posterior ortalama təxminləri və etibarlı intervalları hesablayın. Həm aralıq və model əsaslı hipotez testlərini həyata keçirə bilərsiniz. Bayes faktorlarını istifadə edərək modelləri müqayisə edin.

Ğ) Sorğu metodları

Verilərinizin diferensial nümunə dərəcələrinə görə sadə bir ağırlıqlı düzəliş tələb etməli və ya kompleks bir çoxsaylı tədqiqat məlumatınız olub-olmaması istisna olmaqla, Stata'nın sorğu xüsusiyyətləri sizin çıxılmalarınız üçün doğru standart səhvlər və etibarlı intervallar təmin edə bilər. Nümunələmə ağırlığı (birdən çox mərhələdə çəkilər də daxil olmaqla), yığılma (bir, iki və ya daha çox mərhələdə), təbəqələşmə və poststratifikasiya kimi nümunələşmə dizaynınızın müvafiq xüsusiyyətlərini sadəcə göstərin. Bundan sonra, Stata'nın təxmin əmrləri, örnəkləmə dizaynınızı düzəltmək üçün təxminlərini hazırlaya bilər.

H) Zaman seriyası

Zaman seriyası məlumat-autokorrelasiyalar, ümumi amillər, otoreqresiv şərtli heteroskedastisitə, vahid köklər, kointeqrasiya və daha çox xas olan statistik problemləri idarə edir. ARIMA, ARFIMA, Markov-keçid modelləri, ARCH və GARCH modelləri və nəzarət edilməyən komponentlər modellərindən istifadə edərək, bir-birinin dəyişməyən vaxt seriyasını təhlil edir.

Qeyd:Daxil edilən iqtisadiyyat özəllikləri Stata-nın 15-ci buraxılışına aiddir.

Bundan əlavə STATA Davranış elmləri, Biostatistika,İqtisadiyyat,Təhsil Epidemiologiya,Maliyyə, biznes və marketinq, Tibb, Siyasi Elmlər, İctimai sağlamlıq,Dövlət siyasəti, Sosiologiya kimi sahələrdə də tətbiq olunur.



Stata proqramının işçi stolu