Azərbaycan respublikasi səHİYYƏ naziRLİYİ azərbaycan tibb universiteti

Embriologiyasi. Dodaq və damaq yarıqları dodağı və alveolu əmələ gətirən müxtəlif strukturların birləşməməsi nəticəsində yaranr. Baş və boyun hamiləliyin 4-cü həftəsində embioloji kəllənin ventral-lateral səthində müəyyən olunan qəlsəmə qövsündən inkişaf edir. Hər birində qığırdaqlı nüvə, damar strukturları, əzələləri və sinirləri olan 5 qəlsəmə qövsü vardır. Bu tağlar xarici girintilərlə eyni səviyyədə yerləşən udlaq endodermasını, mezenximasını kənara itəliyərək xaricə doğru şişir və faringeal qovuq (boşluq) əmələ gətirir. Hər girintinin ektoderması onun tamamlayıcı qovuğunun endoderması ilə qarşılaşır və nadir hallarda cırılmış nazik ləkələr əmələ gətirərək birləşirlər. Yarıqlar 6 və 8-ci həftələrdə birləşirlər. Birləşmə zəif olduqda qəlsəmə kistası və ya fistula formalaşmasına səbəb olur.

Üzün inkişafı birinci, bir qədər də ikinci cüt qəlsəmə qövsünün törəməsi ilə əlaqəlidir və hamiləliyin 5 və 8-ci həftələrində inkişaf edir. Erkən fetal dövrdə oral və nasal fossa, baş və perikard arasında “stomadeum” və ya primitiv ağız deyilən bir nahiyə formalaşır. Sonrakı dövrdə aşağıdan, üstdən və yanlardan gələn çıxıntılarla əhatə olunaraq sərhədlənir. Üstdəki çıxıntı ön beyin çıxıntısından inkişaf edən frontonasal çıxıntını əmələ gətirir. Aşağıdakı visseral qövslərin birinci cütündən inkişaf edən mandibulyar çıxıntılar önə doğru irəliləyib ortada birləşərək alt çənə və mentumu əmələ gətirirlər. Mandibulyar bucaqların bifurkasiyası nəticəsində yandakı çıxıntılardan maksilyar çıxıntılar əmələ gəlir. Frontonazal çıxıntı burunun ilk rudimetlərini əmələ gətirərək, aşağıya doğru böyüyərək iki ədəd oval çökəklik - görmə çuxurları əmələ gətirir. Bu çökəkliklər frontonazal çıxıntının alt hissəsini bir median və iki lateral nazal çıxıntıya ayırırlar. Medial nazal çıxıntıüst çənəni əmələ gətirərək maksilyar çıxıntı ilə birləşir. Hər iki lateral nazal çıxıntılar burun qanadlarını və kənarlarını əmələ gətirərək maksilyar çıxıntılarla birləşir. Eyni zamanda frontonazal çıxıntının üst hissələri alın formasına gəlirlər. Üçbucaq sahə deyilən aşağı çıxıntı yuxarıya qalxaraq burun zirvəsini formalaşdırır.

Medial nazal çıxıntılar hər iki lateral bucaqda kürə formasında çıxıntı əmələ gətirir. Bunlar ortada birləşərək damağın ön hissəsi olan premaksillanı, burun çəpərini, kollumellanı, filtrumu (üst dodağın kənar səthinin ortasındakı qabarıq nahiyə) əmələ gətirirlər. Lateral nazal çıxıntılar lateral nazal divarları, burun qanadlarını və yanaq nahiyəsini formalaşdırırlar. Maksilyar çıxıntılar üst çənədən əlavə yanaqların, üst dodağın lateral hissəsini və damağı əmələ gətirirlər.

Dodaqlar ilk dövrlərdə çənənin alveolyar hissələrindən ayrılmırlar. Onlar 7-ci həftədə ayrılırlar. Ağız yarığının lateral uzantısı maksilyar və madibulyar çıxıntılarının bifurkasiya nöqtəsindədir. Bu geniş ağız yarığı dodaqların proqressiv birləşməsi nəticəsində mimiki və çiynəmə əzələlərinin inkişafı ilə kiçilir. Bunlar ikinci qəlsəmə qövsündən inkişaf edənlərdir. Bu yolla yanaqlar tam formalaşır və dodaqlar kiçilir.

7-ci həftədə dil ağız boşluğuna enərkən, rəf şəklində yanlardan aşağıya doğru asılı duran mezodermal çıxıntılar da öndən arxaya doğru birləşməyə başlayırlar. Yumşaq damaq 9-cu həftədə birləşir. Dilçək əmələ gəlməsi 12-ci həftədə başa çatır.

Bütün bu deyilənlərdən aydın olur ki, medial nazal çıxıntı bir tərəfdə maksilyar çıxıntı ilə birləşməzsə birtərəfli dodaq yarığı, kürəvari çıxıntılar hər iki tərəfdən maksilyar çıxıntılarla birləşməzsə iki tərəfli dodaq yarığı anomaliyası meydana çıxacaqdır. Əgər ağız boşluğundakı mezodermal çıxıntılar bir-biriylə birləşməzsə, ikincili damaq yarıqları əmələ gələcəkdir.