Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ az ərbaycan memarliq və İNŞaat universiteti “İnşaat” fakültəsi

C
ədvəl 1. 
Gil-
karbonat süxurlarının təsnifatı 
Süxurlar 
CaCO
3 
miqdarı, %-lə 
Əhəngdaşı 
96...100 
Mergelli 
əhəngdaşı 
90...96 
Əhəngli mergel 
75...90 
Mergel 
40...75 
Gilli mergel 
10...40 
Mergelli gil 
4...10 
Gil 
0...4 
Gil 
süxurları. Sement istehsalında digər vacib xammaldan biri də gildir. Onun əsasını alümosilikat 
minerallar t
əşkil edir. Gillər aşağıdakı mineral qruplarına ayrılır: əsas etibarı ilə kaolinit 
(Al
2
O
3
·2SiO
2
·2H
2
O) mine
ralından ibarət olan kaolinitlər qrupu; montmorillonitlər qrupu-montmoril-
lonit Al
2
O
3
·4SiO
2
·nH
2
O, beydelit Al
2
O
3
·3SiO
2
·nH
2
O, nontronit (Al,Fe)
2
O
3
·3SiO
2
·nH
2
O; gilli hidro-
slüda qrupu – 
bu qrupun mineralları tərkibinə və quruluşuna görə montmorillonitə yaxındır, lakin bunların 
t
ərkibində 4...10%-ə qədər qələvi ionları olur. Bütün gil minerallarının kristallik qəfəsləri təbəqəli quru-
luşludur. Təbəqələrin daxilində ionlar arasında möhkəm ion və kovalent rabitələri təsir edir, ancaq 
paketl
ərdəki ionlar arasında su molekullarının udulması ilə gillərin narın hissələrə ayrılmaşına, suda öz-
özün
ə xırdalanmasına və şişməsinə imkan yaradır. 
Gil süxurları quruluşuna və fiziki xassələrinə görə fərqlənirlər. Onların əsas növü çöküntü 
süxuru olan gildir. Gilin sıxlığı 700...2100 kq/m
3 
t
əbii nəmliyi isə 10...30 %-dir. 
Sement s
ənayesində gillə yanaşı suqlinklərdən, lyoslardan, gil şistlərindən də istfadə olunur. 
Suqlinkl
ər tərkibində yüksək miqdarda kvars olan gilli süxurdur. Onun sıxlığı 1400...1850 kq/m
3
, n
əmliyi 
is
ə 3...14 %-dir. Gil şistləri gillərin kristallaşma məhsulları olub, bərk daşaoxşar, təbəqəli quruluşlu gil 
süxurudur. Onun sıxlığı 2100...2400 kq/m
3
, n
əmliyi isə 2...12 %-dir. Başqa gil süxurlarına nisbətən gil 
şistləri suda açılmır.
3 

---

Gil süxurlarının müxtəlif reaksiyayagirmə qabiliyyətinə malik olması onun dispersliyi, 
quruluşu və qarışıqların olması ilə əlaqədardır. Ən yaxşı reaksiyaya girmə qabiliyyətinə malik olan 
mergel v
ə bentonitdir, CaO-lə nisbətən zəif reaksiyaya girən lyos və şistdir.