Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan diLLƏr universiteti
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.2. Dil fakültələri tələbələrinə ingilis dilinin kommunikativ-yönümlü təliminin linqvistik əsasları
İxtisası xarici dil olan ali məktəblərdə ixtisas kimi tədris edilən xarici dili tədris edən müəllimləri və xarici dil öyrənən tələbələri birləşdirən maraqlardan ən önəmlisi ixtisas dili kimi tədris edilən xarici dildən ünsiyyət vasitəsi kimi istifadə etməkdir. Qeyd edilməlidir ki, müəllim və tələbələrin kommunikasiyanın əhəmiyyəti haqqında fikirlərin üst-üstə düşdüyü ilə eyni zamanda onların xarici dilin aspektləri olan leksika, qrammatika və tələffüzün öyrədib-öyrənilməsinə dair fikirləri çox çox vaxt tamamilə fərqli olur. Xarici dilin öyrədilməsinin əsas məqsədini həmin dildə şifahi nitq ünsiyyətinin aşılanmasında görən dil müəllimləri eyni zamanda dilin
19
aspektlərinin, xüsusilə də qrammatikanın vacibliyini qeyd edirlər. Dilin aspektlərinin tədrisinə bir qədər fərqli münasibət bəsləyən tələbələr xarici dilin, xüsusilə də müasir dünyada qlobal ünsiyyət vasitəsi kimi qəbul edilmiş ingilis dilinin mənimsənilməsində linqvistik bilikləri minimum dərəcəyə endirməyi məqsədəuyğun hsab edirlər. Dilin aspektlərinin, o cümlədən də xüsusi əhəmiyyət kəsb edən qrammatikanın öyrədib-öyrənilməsinə bu cür münasibəti törədən ən mühüm amillərdən biri mövcud olan çoxsaylı qrammatik qaydaların öyrənilməsinin əksər hallarda dildən kommunikasiya məqsədləri ilə istifadə etmək bacarıqlarının formalaşdırılması və inkişaf etdirilməsi ilə nəticələnmir. Eyni zamanda, onu da nəzərə almaq lazımdır ki, dilin tədrisində ixtisas dili kimi tədris edilən xarici dildə leksika, qrammatika və tələffüz sisteminin mənimsənilməsinin rolu, yeri və əhəmiyyəti danılmazdır. Müvafiq olaraq, xarici dilin tədrisi prosesində dilin aspektləri və kommunikasiya arasında tarazlığın yaradılması olduqca əhəmiyyətlidir. İxtisas dili dərslərində mənimsənilməli olan hər bir linqvistik struktur kommunikativ cəhətdən əhəmiyyətli olmalıdır. Dil fakültələrində təhsil alan tələbələrə tədris edilən xarici dildə dil və nitq vərdişlərinin və artıq mənimsənilmiş və mənimsənilməli olan linqvistik vahidlərdən adekvat şəkildə istifadə etmək bacarıqlarının aşılanması və beləliklə, tələbələrdə öyrənilən dildən qüsursuz və adekvat şəkildə istifadə etmək bacarıqlarının formalaşdırılması burada əsas vəzifə kimi qəbul edilməlidir.
Dil fakültələri tələbələrində dil vərdişləri olan leksik, qrammatik və tələffüz vərdişlərinin formalaşdırılması dilin funksiyasının onlara aşılanması prosesində həyata keçirilməlidir. Bu cür qurulan tədris prosesi dilin aspektləri və xarici dilin funksional-yönümlü, kommunikativ-yönümlü şəkildə öyrədib-öyrənilməsinə xidmət edir. Belə ki, kommunikasiya üçün vacib olan leksik vahidlərin, qrammatik və intonasiya strukturları arasında olan fərqlərin tələbələrə aşılanması induktiv və deduktiv yolla həyata keçirilə bilər. Linqvistik vahid və strukturların öyrədilməsinin induktiv yolla baş verdiyi halda qaydaların mənimsənilməsi tələbələrin ixtisas dili dərslərində fəal şəkildə iştirakının təmin edilməsi yolu ilə həyata keçirilir (18, s.168). 20
Linqvistik vahid və strukturların mənimsənilməsi kommunikativ-yönümlü, tələbə-yönümlü şəkildə həyata keçirildiyi təlim kontekstində müəllimin rolu diskussiyaları təşkil etmək və tələbələrin fəaliyyətini düzgün şəkildə istiqamətləndirməkdir. Kommunikativ-yönümlü tapşırıqların yerinə yetirilməsində tələbələrə kömək etmək məqsədilə müəllim yazı taxtasında bir neçə strateji xarakterli ifadələrini yaza bilər.
İngilis dilində danışan hər hansı şəxsin sözünü kəsmək, dəqiqləşdirmək, söz almaq, şərh etmək və digər əvvəlki dərslərdə keçmiş ifadələrin istifadə olunması tələbələrə artıq mənimsənilmiş və mənimsənilməli olan linqvistik materialları və funksiyaları təkrarlamaq üçün imkanlar yaradır (8, s.97-98).
Dərsin əvvəlində müəllim mənimsənilməli olan və kommunikativ məna kəsb edən linqvistik vahidləri yazı taxtasında yazaraq tələbələrə iki cümləni müqayisə etmək və onların arasında olan leksik və qrammatik fərqləri təhlil etməyi təklif edir. Növbəti mərhələdə müəllim-tələbələrə mənimsənilmiş leksik vahidlərdən və qrammatik strukturlardan istifadə etməklə, fikir və ideyalarını cütlük şəklində müzakirə etmək tapşırığı verir. Diskussiya prosesində müşahidəçi qismində çıxış edən müəllim həmin prosesə müdaxilə etməməli, diskussiya iştirakçılarına mövqelərini sərbəst, yaradıcı şəkildə bildirmək üçün imkan verilməli, onlara mənimsənilməli olan kommunikasiya strategiyalarından istifadə etməklə qoyulan kommunikativ məqsədlərə nail olmaqda yardımçı olmalıdır. Ehtiyac duyularsa, yəni kommunikasiya iştirakçıları kobud səhvlər buraxdığı halda, müəllim mənimsənilməli olan strategiyalardan müvafiq şəkildə istifadə edərək tələbələrin fəaliyyətini düzgün istiqamətdə yönəltməlidir. Diskussiya prosesində iştirak edən tələbələr deyilənləri dəqiqləşdirmək istədiyi halda kommunikativ situasiyaya uyğun olan linqvistik vahidlərdən istifadə edərək məqsədlərinə nail olmağa çalışmalı və bu cür tapşırıqların öhdəsindən uğurla gələ bildikləri halda, onlarda kommunikativ bacarıqların tələb edilən səviyyədə formalaşdırılması təmin edilə bilər.
Diskussiyada düzgün istiqamətdə keçmədiyi halda, diskussiyanı düzgün şəkildə yönəltmək, kommunikasiyada iştirak etməkdən imtina edən, təbiətcə ünsiyyətcil 21
olmayan tələbələri həvəsləndirərək, onları dərsdə baş verən proseslərin iştirakçılarına çevirmək müəllimin başlıca vəzifəsidir.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, diskussiya prosesində tələbələrin problem və çətinliklərlə üzləşdiyi halda, müəllimin onlara müəyyən dərəcədə kömək etməyi istisna edilmir. İxtisas dili dərslərinin bu cür təşkil edildiyi halda, tələbələr bir çox məqsədlərə tezliklə nail ola bilir. Dilin aspektlərini və dilin funksiyalarını mənimsəməklə bərabər, dil fakültələrində təhsil alan tələbələrdə tənqidi təfəkkür iştirak edir və onlar tədrisdə müstəqilliyin ilk addımlarından olan özlərinin öyrənmə strategiyalarını dərk etməyə qadir olmaqla tələbə-yönümlülük prinsipinə riayət etmiş olurlar. Tələbələrin nailiyyətlərini, onların ingilis dilində tənqidi düşünmək qabiliyyətini düzgün, müasir dövrün tələblərinə cavab verən şəkildə təşkil edilmiş ixtisas dili dərslərində fəal şəkildə iştirak edən tələbələr stressdən azad olan münasib mühitə ünsiyyətə qoşulmağı öyrənirlər. Tələbə-yönümlülük prinsipinin əsasında qurulan ingilis dilinin təlimi prosesinin məqsədyönlü, sistemli, mərhələli, asandan çətinə doğru təşkil edidliyi halda,dil fakültələri tələbələrində ixtisas dili kimi tədris edilən xarici dildə kommunikasiya qurmaq tədricən asanlaşır. Önəmlisi odur ki, tələbələrin əksəriyyəti tərəfindən maraqsız, darıxdırıcı, yorucu bir proses kimi qiymətləndirilən leksika, qrammatika və tələffüz sisteminin öyrənilməsi prosesi kommunikativlik, interaktivlik və tələbə-yönümlülük prinsiplərinə riayət etməklə təşkil olunarsa, maraqlı, əyləncəli və zövq verə bilən prosesə çevrilə bilər.
Lakin onu da nəzərə almaq lazımdır ki, bu yolla keçirilən ilk dərslər tələbələrə müəyyən dərəcədə çətin və darıxdırıcı görünə bilər. Lakin onlar özlərinin dil sahəsində olan biliklərinin. Dil və nitq vərdiş və bacarıqlarının inkişaf etdiyini anladığı halda, təlim prosesinin fəal iştirakçılarına çevrilir. Tələbələr yorucu və darıxdırıcı hesab etdikləri xarici dil dərslərindən tədricən zövq almağa başlayırlar. Günün tələblərinə uyğun olaraq, dilin aspektləri olan leksika, qrammatika və tələffüzün kommunikativ-yönümlü, funksional-yönümlü şəkildə tədris edilməsi, nəticə etibarilə mənimsənilmiş linqvistik strukturlardan kommunikasiya prosesində qüsursuz, adekvat şəkildə istifadə etmək bacarığına xidmət etməlidir. 22
İxtisas dili olan xarici dilin leksikası, qrammatikası və fonetikasının uğurlu şəkildə tədris edilməsi üçün ilk növbədə prioritetləri, yəni birinci növbədə mənimsənilməli olan linqvistik vahid və strukturları müəyyənləşdirmək vacibdir. Belə ki, ilk növbədə azərbaycanlı tələbələr üçün ingilis dilinin leksikası, qrammatikası və fonetikasında hansı sahələrin daha çətin olduğu və problem, çətinliklərə səbəb ola bilən linqvistik vahid və strukturları müəyyənləşdirmək lazımdır. Linqvistik vahidlərin semantikası və onların qrammatik mənasını tələbələrə aşılamaq üçün hansı üsullara (deduktiv və ya induktiv) üstünlüyün verilməsi haqqında düzgün qərar qəbul etmək dil fakültələrində təhsil alan tələbələr tərəfindən mənimsənilməli olan linqvistik materialların seçilməsi və onların düzgün şəkildə tələbələrə təqdim edilməsi müasir metodikanın olduqca aktual və vacib məsələlərindən biridir. Linqvistik materialların həddindən artıq çox olması və auditoriya saatlarının həmin materialların tam həcmdə mənimsənilməsi üçün kifayət qədər olmaması məsələnin həllinə maneələr törədə bilən amillərdəndir. Zaman faktorundan başqa. Digər bir önəmli amil xarici dilin aspektlərinin tam həcmdə tələbələr tərəfindən mənimsənilməsinin nə dərəcədə əhəmiyyətli olmasıdır. Xarici dillərin tədrisi sahəsində fəaliyyət göstərən mütəxəssislər belə hesab edirlər ki, mənimsənilməli olan linqvistik materialların həcmi və məzmunu xarici dilin tədris edildiyi hər bir konkret kontekstdən bilavasitə asılı olaraq qoyulan məqsəd və vəzifələr uyğun olmalıdır. İxtisası xarici dil olan ali məktəblərdə təhsil alan və tədris edilən xarici dilə ixtisas kimi yiyələnməyi qarşılarında məqsəd kimi qoyan tələbələrə aşılanmalı olan linqvistik bilik, vərdiş və bacarıqları həm kəmiyyət, həm də keyfiyyət baxımdan digər təlim kontekstlərindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqli olacaq.
Belə ki, ingilis dilinin xarici dil kimi tədris edilməsi məqsədilə yazılan qrammatik qaydalar əksər hallarda həddən artıq, çətin, müəyyən dərəcədə formal, yəni tələbələrdə müvafiq vasitəsilə mənimsənilmiş bilikləri praktikaya tətbiq etmək baxımından tamamilə yararsız görünür və elə bir təəssürat yaradır ki, onları yazanların dili öyrənənlərdə dildən qüsursuz və adekvat şəkildə istifadə etmək qabiliyyətinin formalaşdırılması və inkişaf etdirilməsi deyil, daha çox tamamilə
23
mənasız nəzəri biliklərin tələbələr tərəfindən mənimsənilməsidir. Qrammatik qaydalar adətən dil daşıyıcılarının dillərdən necə istifadə etdiklərini əks etdirirlər. Eyni zamanda, onu da nəzərə almaq lazımdır ki, qaydalar dilin sisteminin təzahürü kimi qəbul edilməlidir. Tədris edilən dildən kommunikativ niyyətlərinə nail olmaq üçün istifadə edən dil daşıyıcılarının nitqi isə dilin sistemi deyil, dildə mövcud olan normalar ilə idarə olunur. Onunla əlaqədar olaraq qeyd edilməlidir ki, hər hansı bir dilin, o cümlədən də ingilis dilinin sistemi və dildə mövcud olan normalar arasında ciddi fərqlər müşahidə edilir. İngilis dilini ixtisas dili kimi öyrənən, azərbaycanlı tələbələri tərəfindən törədilən səhvlərin böyük əksəriyyəti məhz bu səbəbdən, yəni dilin sistemi və mövcud normaların arasında fərqlərin olduğu səbəbindən buraxılır. Qeyd etmək lazımdır ki, ənənəvi olaraq dilin aspektləri olan leksika, qrammatika və fonetikanın öyrədilməsi dildə mövcud normaları deyil, məhz dilin sisteminin mənimsənilməsini prioritet məqsəd hesab edir.
Dil fakültələrində istifadə edilən dərslik və dərs vəsaitlərinin əksəriyyəti, əsasən dil sisteminin öyrədilməsinə yönəldilir, dil vahidlərinin normativ səviyyədə istifadə edilməsi haqqında məlumatlar, əksər hallarda sistemsiz, pərakəndə şəkildə təqdim edilir. Dil fakültələrində təhsil alan tələbələrə dil və nitq vərdişlərinin aşılanması üçün nəzərdə tutulan dərslik və dərs vəsaitləri ənənəvi olaraq “standart ingilis dili” (standart English)-yəni İngiltərədə qəbul edilmiş ingilis dilinin variantının əhatə edilməsini nəzərdə tutur. Bununla əlaqədar olaraq, belə bir sual meydana çıxır- “Məgər İngiltərədə istifadə edilən ingilis dili mövcud olan yeganə düzgün olan ingilis dilidir?” Çox güman ki, ABŞ, Kanada, Şotlandiya, İrlandiya, Avstriya, Yeni Zelandiya, Cənubi Afrikada yaşayan və ingilis dilinin daşıyıcıları hesab edilən və bu dildən təbii olaraq istifadə edən insanlar” onların ingilis dilinin düzgün olmaması haqqında fikirlərilə razılaşmazlar (20, s.142). İngilis dilinin bu və ya digər variantının düzgün olub-olmamasının müəyyənləşdirilməsi üçün hansı meyarlara arxalanmaq düzgün olardı? Mütəxəssislərin fikrincə, ən obyektiv meyar linqvistik qaydalardan düzgün şəkildə istifadə etməkdir. Eyni zamanda, nəzərə almaq lazımdır ki, ingilis dilinin daşıyıcıları olan hətta linqvistik savada malik olan insanlar da heç də həmişə
24
mövcud linqvistik qaydalara riayət etmirlər. Bu cür vəziyyət onunla izah edilə bilər ki, kommunikasiya prosesi xüsusilə də şifahi ünsiyyət prosesi dilin sisteminin təzahürü olan qaydalar deyil, dildə mövcud olan normalarla idarə olunur. Xarici dilləri, xüsusilə də qlobal dili statusunu qazanmaq ingilis dilini tədris edərkən, leksika, qrammatika və fonetikanın əhəmiyyəti, rolu, yerini və eləcə də mənimsənilməli olan linqvistik vahid həcmini və strukturların həcmini, onların tələbələrə aşılanması zamanı istifadə ediləcək ən səmərəli metod və üsulları müəyyənləşdirmək olduqca vacibdir. İngilis dilinin tədrisinin hansı təlim kontekstində baş verdiyi də nəzərə alınmalıdır. Linqvistik vahid və strukturların tələbələrə aşılanması prosesində həm məzmun, həm də istifadə edilən metod və üsullar təlim kontekstilə bilavasitə əlaqəlidir. İngilis dilini ixtisas dili fakültələrində öyrənən
tələbələrə qrammatik qaydaların öyrədilməsi özü-özlüyündə kommunikasiyanın qrammatik cəhətdən qüsursuzluğunu və adekvatlığını təmin edə bilməz. Kommunikativ dil təliminin prioritet kimi qəbul edildiyi dövrdə ingilis dilini ixtisas dili kimi tədris edən müəllimlər tələbələrə real, həqiqi ingilis dilini, yəni real, gündəlik həyatda istifadə edilən ingilis dilini öyrətməli, dil fakültələrində təlim prosesini məhz bu istiqamətdə qurulmalıdır. Qrammatikanın tədrisinə gəldikdə müəllim mənimsənilməli olan hər bir qrammatik vahidin kommunikasiya prosesində düzgün və adekvat şəkildə istifadə edilməsini təmin etmək üçün bütövlükdə tədris prosesini, o cümlədən qrammatikanın öyrədilməsi prosesi kommunikativ-yönümlü funksional-yönümlü şəkildə qurulmalı və tələbə yönümlülük prinsipinə riayət etməklə təşkil edilməlidir. Məlumdur ki, xarici dillərin tədrisində iki, bir-birindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqli olan istiqamət mövcuddur: qrammatik-yönümlü və kommunikativ-yönümlü təlim. Adı çəkilən yanaşmaların əsasını təşkil edən pedaqoji prinsiplər də bir-birindən köklü şəkildə fərqlənir: qrammatika-yönümlü təlim mənimsənilməli olan linqvistik vahidlərin, qrammatik qaydaların, leksik vahidlərin, fonem və intonasiya modellərinin dil fakültələrində təhsil alan və ingilis dilini ixtisas dili kimi öyrənən tələbələrin ingilis dili sahəsində olan bilik səviyyələrinə uyğun olaraq planlı şəkildə, əksər hallarda kommunikasiya prosesindən təcrid edilmiş halda 25
onlara aşılanmasına xidmət edir. Kommunikativ yanaşmanın əsasında duran kommunikativlik, interaktivlik və tələbə-yönümlülük prinsipləri isə tədris edilən xarici dilin kommunikasiya vasitəsi kimi mənimsənilməsində görür və buna müvafiq olaraq, təqdim edilən hər bir linqvistik vahidin, hər bir nitq strukturunun kommunikativ cəhətdən məna kəsb etdiyini nəzərdə tutur. Başlıca məqsəd tələbələri müxtəlif xarakterli kommunikativ tapşırıqların yerinə yetirilməsi prosesinə cəlb etməklə onları kommunikativ niyyətlərinə nail olmaq üçün zəruri olan linqvistik vahidlərdən və nitq strukturlarından adekvat şəkildə istifadə etmək bacarıqlarının formalaşdırılmasını təmin etməkdir. Mənimsənilməli olan linqvistik vahidlər və nitq strukturları tələbələrə hazır şəkildə təqdim edilməməlidir. Kommunikativ niyyətlərinə nail olmaq istiqamətində fəaliyyətə cəlb olunan tələbələr zəruri olan linqvistik vahidləri, lüğətlər, eləcə də müxtəlif orijinal mənbələrə müraciət etmək yolu ilə əldə edirlər. Bu da öz növbəsində tələbələrin kommunikasiya prosesinə fəal, nəticələrində bilavasitə maraqlı olan iştirakçıları qismində cəlb edilməsini nəzərdə tutur.
Müasir dövrdə üstünlük kommunikativ-yönümlü təlimə verilir. Eyni zamanda onu da nəzərə almaq lazımdır ki, heç bir metod və ya üsul təkmil deyil, metodların hər biri konkret təlim kontekstinə uyğun şəkildə istifadə edilməklə tədris prosesinin daha səmərəli şəkildə qurulması və daha uğurlu nəticələrin əldə edilməsi üçün imkanlar yaradır. Müxtəlif təlim şəraitlərində eyni müvəffəqiyyətlə istifadə edilə bilən, universal bir metod mövcud deyil (6, s.17). Kommunikativ yanaşmanın üstünlüklərinə baxmayaraq, onu hər dərdə dərman kimi qəbul etmək heç də düzgün olmazdı (6, s.128).
Mütəxəssislər belə hesab edirlər ki, bu gün populyarlığını itirməkdə olan, dillərin tədrisinə qrammatik yanaşmanın təzahürü olan qrammatik-tərcümə metodunda müsbət cəhətlərinin olduğu da qeyd edilməlidir. Dilin aspektlərinin hər hansı dilin öyrədib-öyrənilməsində əhəmiyyəti, rolu və yeri danılmazdır. Lakin, leksika, qrammatika və fonetikanın öyrədilməsinin özü-özlüyündə bir məqsəd kimi qoyulması heç də düzgün olmazdı. Təlim prosesində qrammatika və dilin digər aspektləri arasında, eyni zamanda dilin aspektləri, nitq bacarıqları və kompetensiyalar 26
arasında hər bir təlim kontekstinə uyğun olan şəkildə müvafiq balansın yaradılmasıdır. Dillərin tədrisi prosesində istifadə edilən yanaşma metodların və çatışmayan cəhətləri haqqında danışarkən, tədrisin qrammatika –yönümlü tərzdə müsbət təşkil edildiyi zaman tələbələrin daha “qüsursuz” vərdişlərə yiyələnməsi, törədilən səhvlərin sayının minimuma endirilməsi və nitqlərin qrammatik cəhətdən daha düzgün şəkildə təşkil edildiyi qeyd edilməlidir. Təlim prosesinin funksional- yönümlü, kommunikativ-yönümlü şəkildə təşkil edildiyi zaman onların daha fəal, daha təşəbbüskar olduğu, lakin səhvlərin, xüsusilə də qrammatika səviyyəsində törədilən səhvlərin xeyli çox olduğu qeyd edilir.
İxtisas dili kimi tədris edilən ingilis dilinin tədrisi prosesini səmərəli şəkildə təşkil etmək üçün ilk mövcud təlim kontekstində məqsəd və prioritetlərin düzgün şəkildə müəyyənləşdirilməsi xüsusi önəm kəsb edir. Təlim prosesində məqsədlər düzgün qoyulduğu halda, tədrisin məzmunu və istifadə ediləcək metod, üsul və informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının müəyyənləşdirilməsi, prioritet məsələlərin qoyuluşu məsələsi də xeyli dərəcədə asanlaşır. Dil fakültələrində ingilis dilinin ixtisas dili kimi təlimi kontekstində məqsəd və vəzifələri müəyyənləşdirərkən, ilk növbədə mövcud reallıqdan çıxış etmək vacibdir. Məlumdur ki, bu gün ölkəmizdə xarici dillərin, o cümlədən ingilis dilinin tədrisinin məqsədlərini müəyyənləşdirərkən, şagird və tələbələrin hansı bilik, vərdiş, bacarıq və kompetensiyalara yiyələnməli olduqları, hansı linqvistik vahidlərindən, hansı nitq nümunələrindən istifadə etməklə kommunikasiya prosesini qurmaq və bu prosesdə iştirak edərək kommunikativ niyyətlərinə necə yiyələnməli amillər kimi götürülməlidir. Ali təhsil müəssisəslərində ingilis dilini öyrənən tələbələrdən danışarkən burada əsas məqsəd kommunikativ bacarıqlara deyil, qrammatik bilikləri əldə etməklə kommunikativ kompetensiyanın formalaşdırılmasıdır. Məhz bu səbəbdən ixtisası dil olan ali məktəblərdə ingilis dilinin tədrisi prosesini ənənəvi olaraq qrammatika-tərcümə metodunun prinsiplərinə əsaslanaraq qurulması qəbuledilməzdir. Günün tələblərinə, müasir tələblərə uyğun şəkildə tərtib edilən kurrikulum və proqramlara qətiyyən uyğun olmayan, qrammatik- yönümlü şəkildə təşkil edilən tədrisin həyata keçirilməsi ilk baxımdan paradoksal 27
görünsə də, əslində heç də paradoksal kimi qəbul edilməməlidir. Məlumdur ki, məktəbimizin məzunlarının böyük əksəriyyətini təşkil edən abituriyentlər ali məktəbə daxil olarkən digər fənlərdə olduğu kimi, xarici dildən, o cümlədən ingilis dilindən də test imtahanı verməlidirlər. Test imtahanı isə yalnız qrammatik biliklərin yoxlanılmasına yönəldiyindən orta təhsil müəssisələrində xarici dilin tədrisi prosesinin məhz bu istiqamətdə qurulması normal bir hal kimi qəbul edilməlidir. Eyni zamanda onu da qeyd etmək lazımdır ki, əslində bu cür vəziyyət hal-hazırda dünyada geniş yayılmış və dillərin tədrisi sahəsində mövcud olan metodlardan ən məqbul və münasib olan, müasir dövrün tələblərinə əhəmiyyətli dərəcədə cavab verən kommunikativ yanaşmanın prinsiplərinə tamamilə ziddir və prinsip etibarilə, qəbul edilməzdir. Onu da təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, ali təhsil müəssisələrində də, çox vaxt dilin təliminin bu istiqamətdə təşkil edildiyi hallar müşahidə edilir.
Metodistlərin və ingilis dilini ixtisas dili kimi tədris edən müəllimlərin fikrincə, kommunikativ yönümlü təlim dilin aspektləri olan qrammatika, leksika və fonetika sahəsində tələbələri fəallaşdıraraq onlarda kommunikativ bacarıqların lazımı səviyyədə formalaşdırılması ilə bərabər, aşılanmalı olan nitq materiallarının səmərəli fəal şəkildə mənimsənilməsinə xidmət edir. Kommunikativ təlimin üstünlüklərindən danışarkən, burada tələbələrin yaş və bilik səviyyələrindən asılı olmayaraq onlarda dil aspektləri, o cümlədən də qrammatikanın mənimsənilməsi və müvafiq vərdiş və bacarıqların, o cümlədən qrammatik vərdiş və bacarıqlarının formalaşdırılmasıdaha yüksək səviyyədə baş verir və nəticə etibarilə xarici dili, o cümlədən ingilis dilini kommunikativ-yönümlü şəkildə öyrənən tələbələr daha yüksək nailiyyətləri əldə etməyə qadir olurlar (27: 477-478).
Eyni zamanda, qeyd edilməlidir ki, kommunikativ-yönümlü tədrisin ilkin pillələrində tələbələr tərəfindən buraxılan həm dil, həm də nitq səhvlərinin, o cümlədən materialların istifadəsi zamanı törədilən səhvlərin miqdarı ənənəvi olan qrammatika-yönümlü təlim vasitəsilə dil öyrənən tələbələr ilə müqayisədə çoxluq təşkil edir. Kommunikativ yanaşmanın tətbiq edildiyi təlim kontekstində mənimsənilməsi prosesinin başlanğıc dövründə çoxsaylı səhvlər törədən tələbələrdə
28
dil duyma qabiliyyəti formalaşır və həmin tələbələr tərəfindən törədilən səhvlərin sayı əhəmiyyətli dərəcədə azalır. İngilis dilinin qrammatik yönümlü təlimi zamanı proqramda mənimsənilməsi nəzərdə tutulan linqvistik vahidlər, o cümlədən qrammatik strukturları müəllim tərəfindən tələbələrə hazır şəkildə və əksər hallarda deduktiv üsulla təqdim edilir. Ənənəvi olaraq, müəllim qrammatik materialları tələbələrin ana dilləri ilə müqayisəli şəkildə izah edir. Tərcümədən geniş şəkildə istifadə edilir. Əksər hallarda tədris edilən xarici dildən (ingilis dilindən) tələbələrin ana dili olan Azərbaycan dilinə, nadir hallarda isə ana dilindən ingilis dilinə tərcümələr edilir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, tələbələr qaydaları öyrənməli, bəzən hətta əzbərləməli olur, mənimsənilməli olan qrammatik və intonasiya strukturlarının dəfələrlə təkrarlanma yolu ilə öyrənilməsinə üstünlük verilir.
Mənimsənilmiş və mənimsənilməli olan linqvistik strukturların cümlə və situasiyalarda istifadəsinə yönəldilmiş tapşırıqların yerinə yetirilməsinə də xüsusi önəm verilir. Eyni zamanda, təəssüflə qeyd edilməlidir ki, yəni qrammatik-yönümlü tərzdə təşkil edilmiş təlim prosesi mənimsənilmiş linqvistik vahidlərin yaradıcı kommunikasiya prosesində qüsursuz, sərbəst və kommunikasiyanın baş verdiyi situasiyaya uyğun olan şəkildə istifadə edilməsini təmin edə bilmir. Mənimsənilmiş linqvistik strukturlardan yaradıcı kommunikasiya prosesində istifadə etmək bacarığının tələbələrdə formalaşdırılması dil fakültələrində çalışan mütəxəssislərin qarşısında qoyulan əsas məqsədlərdəndir. Qrammatik-yönümlü təlim daha çox linqvistika sahəsində nəzəri biliklərin əldə edilməsi, proqramda verilən söz və söz birləşmələri, intonasiya və qrammatik strukturlar haqqında məlumatın əldə edilməsini üstün tutur, əldə edilmiş biliklərin praktikaya tərtib edilməsinə isə kifayət qədər diqqət verilmir. Diqqət mərkəzində olan əsas məsələlərdən biri linqvistik materialların əldə edilməsini üstün tutur, əldə edilmiş biliklərin praktikaya tərtib edilməsinə isə kifayət qədər diqqət verilmir. Diqqət mərkəzində olan əsas məsələlərdən biri linqvistik materialların istifadə edilməsi haqqında qaydaların mükəmməl şəkildə mənimsənilməsi və həmin materiallardan istifadə edərkən səhvlərin törədilməməsidir. Qrammatik yanaşma üzərində qurulan təlim nitqin leksik,
29
qrammatik və tələffüz cəhətdən qüsursuz olmasını prioritet hesab edir. Qrammatik- yönümlü tədris irəli sürülən məqsədə, yəni xarici dil materiallarının düzgün, qüsursuz şəkildə istifadə etmək bacarığının formalaşdırılmasına nail olmaq istiqamətində qurulur. Tədris edilən dildə kommunikasiya vasitəsi kimi istifadə etmək bacarıqlarının aşılanmasına kifayət qədər önəm verilmir. Tələbələrdə tədris edilən xarici dildə kommunikativ bacarıqların aşılanmasını əsas məqsəd kimi irəli sürən kommunikativ-yönümlü təlim materiallarının kommunikasiya prosesində sərbəst, səlis, yaradıcı şəkildə istifadə edilməsini əsa meyar kimi qəbul edir. Qoyulan məqsədlərə uyğun olaraq, kommunikativ-yönümlü təlim prosesi tələbələrdə linqvistik vahidlərin kommunikasiya prosesində kommunikativ niyyətlərinə nail olmaq üçün sərbəst şəkildə istifadə etmək bacarığının formalaşdırılması istiqamətində qurulur.
Dil fakültələrində xarici dillərin, xüsusilə də ixtisas dili olan ingilis dilinin tədrisi barəsində danışarkən, tələbələrdə kommunikativ bacarıqların deyil, daha çox kommunikativ səriştənin formalaşdırılmasından getməlidir. Məlumdur ki, kommunikativ kompetensiyanı təşkil edən əsas komponentlər aşağıdakılardır: qrammatik və ya linqvistik kompetensiya, diskursiv kompetensiya, sosiomədəni kompetensiya və strateji kompetensiya.
Dil fakültələrində qoyulan başlıca vəzifələrdən biri, tələbələrdə kommunikativ kompetensiyanın ayrılmaz tərkib hissəsi olan və onun əsasını təşkil edən qrammatik kompetensiyanın formalaşdırılmasıdır. Beləliklə, tədqiqat işimizin diqqət mərkəzində duran əsas məsələ qrammatika və kommunikasiyanın əlaqələndirilmiş şəkildə, kommunikativlik, interaktivlik və tələbə-yönümlülük prinsiplərinə riayət etməklə, tələbələrə aşılanmasıdır. Dilin aspektlərinin, xüsusilə də öyrədib-öyrənilmənin xarici dillərin tədrisi metodikasının ən vacib problemlərindən olduğu danılmazdır. Qrammatikanın mənimsənilməsi hər hansı xarici dilin, o cümlədən ingilis dilinin öyrənilməsinin əsas şərtlərindəndir. Eyni zamanda onu da vurğulamaq lazımdır ki, dilin aspektlərinin, o cümlədən də xüsusi əhəmiyyət kəsb edən qrammatik aspektin öyrədilməsi özü-özlüyündə bir məqsəd ola bilməz. Biz dilin aspektləri olan leksika, fonetika və qrammatikanı yeganə bir məqsədlə öyrənirik-dili kommunikasiya vasitəsi
30
kimi mənimsəmək üçün. Belə ki, qrammatikanı mənimsəmək dilin strukturunu öyrənmək deməkdir. Kommunikasiyanı idarə edən qrammatik quruluşu bilmədən kommunikasiya prosesini düzgün və adekvat şəkildə qurmaq qeyri-mümkündür. Qrammatik strukturların kommunikasiya prosesindən təcrid olunmuş şəkildə deyil, kommunikasiya prosesində mənimsənilməsi dilin funksional-yönümlü təlim prosesinin daha səmərəli şəkildə təşkil edilməsi və daha yüksək nailiyyətlərin əldə edilməsini təmin edən əsas şərtlərdəndir.
Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, ingilis dilini ixtisas dili kimi tədris edən müəllimlərin bəziləri özlərini məhz kommunikativ-yönümlü tədrisin tərəfdarları olduqları və tədrisdə kommunikativ prinsiplərini üstün tutduqlarını bəyan edərək, reallıqda qrammatik-yönümlü təlim prinsiplərinə riayət edirlər. Kommunikativ təlimin təşkil edilməsi və həyata keçirilməsinin kifayət qədər mürəkkəb bir məsələ olması müəyyən dərəcədə paradoksal olan vəziyyəti törədən əsas səbəblərdən biridir. Məsələni daha çox çətinləşdirən ən önəmli amillərdən biri burada aydın qiymətləndirmə meyarlarının olmamasıdır. Məlumdur ki, təlim prosesini düzgün şəkildə təşkil etməyə kömək edir. Qrammatik-yönümlü təlim qiymətləndirmə zamanı tələbələrin bilikləri olduqca aydın şəkildə, əksər hallarda testlər vasitəsilə yoxlanılır və bu zaman tələbələrin bilik səviyyələrinin yoxlanılması və qiymətləndirilməsi asanlıqla həyata keçirilir və tələbələrdə qrammatik biliklərin hansı səviyyədə olduğunu müəyyənləşdirməyə imkan verir.
Onu da xüsusilə vurğulamaq lazımdır ki, burada söhbət vərdiş və bacarıqların deyil, məhz
tələbələrin bilik
səviyyəsini müəyyənləşdirməkdən gedir. Qiymətləndirmə problemi kifayət qədər mübahisəli olsa da, metodistlər və dil müəllimləri arasında testlərin tələbələrdə olan bilik səviyyəsini müəyyənləşdirmək üçün nə dərəcədə universal, yararlı və obyektiv olmasına dair fikir müxtəlifliyinə baxmayaraq, qrammatik-yönümlü təlim prosesinin ayrılmaz komponenti olan testləşmə sistemi müəllim və ən əsasən, tələbənin özündə mövcud bilik səviyyəsi haqqında təsəvvür yaratmağa imkan verir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, kommunikativ təlimdə imkanların olmadığından, həm müəllim, həm də tələbələrdə
31
mənimsənilməli olan bilik və bacarıqların qiymətləndirilməsi üçün obyektiv meyarların mövcud olmaması və burada qiymətləndirmənin müəyyən dərəcədə təsadüfi xarakterə malik olduğu və pərakəndə şəkildə həyata keçirilməsi haqqında təəssürat yarana bilər. Xarici dilin təlimi prosesinin ən vacib komponentlərindən biri olan qiymətləndirmə düzgün, günün tələblərinə uyğun olan şəkildə aparılması bu prosesin pərakəndə şəkildə həyata keçirilməsi, tələbələrdə özünüqiymətləndirmə meyarları olmadığı halda dilin öyrənilməsinə marağın, motivasiyanın itirilməsi və nəticə etibarilə uğursuzluğa gətirib çıxara bilər. Göründüyü kimi, müasir dövrün tələblərinə əhəmiyyətli dərəcədə cavab verən, mövcud olan digər metod və yanaşmalarla müqayisədə mütərəqqi hesab edilən və həqiqətən də mütərəqqi ideya və fikirlərə arxalanan kommunikativ təlim əslində təkmil deyil. Kommunikativ təlimin çatışmayan cəhətlərindən ən önəmlisi burada aydın və dəqiq qiymətləndirmə meyarlarının olmamasıdır. Lakin axtarışda olan metodist alim və nəzəri fikir və ideyaları təcrübəyə tətbiq edən xarici dil müəllimləri mövcud vəziyyətdən çıxış yolu tapmağa çalışırlar və bu istiqamətdə araşdırmaları davam etdirirlər. Dilin və o cümlədən də linqvistik vahid və strukturların funksional-yönümlü, kommunikativ- yönümlü mənimsənilməsi yollarını tədqiq edərkən ilk növbədə yoxlanılması və qiymətləndirilməsi yolları və meyarlarını müəyyənləşdirmək lazımdır. Məsələni araşdıran tədqiqatçıların elmi-metodik əsərlərinin təhlili, aparılan təlim nəticəsində tələbələr tərəfindən mənimsənilmiş bilik və bacarıqların düzgün və adekvat şəkildə qiymətləndirilməsi tələbələrdə xarici dilin
öyrənilməsinə motivasiyanın yaradılmasına təkan verən əsas amillər hesab edilə bilər. Aparılan müşahidələr belə bir fərziyyə irəli sürməyə imkan verir ki, kommunikativ yolla mənimsənilmiş bilik və bacarıqlar məhz bu yolla da, yəni kommunikativ yolla yoxlanılmalı və qiymətləndirilməlidir. Tələbələr tərəfindən mənimsənilmiş linqvistik bilik və bacarıqların yoxlanılması da məhz bu istiqamətdə aparılmalıdır. Dil fakültələrində irəli sürülən əsas məqsədlərdən biri mənimsənilməsi nəzərdə tutulmuş linqvistik materialların yaradıcı, sərbəst kommunikasiya prosesində qüsursuz və adekvat şəkildə istifadə edilməsi olduğu səbəbindən, tələbələrin onlarda müvafiq bacarıqların 32
hansı səviyyədə olması da məhz kommunikativ xarakterli tapşırıqların tələbələrə təqdim edilməsi yolu ilə baş verməlidir.
Dil fakültələrində kommunikativ-təlim prosesinin həyata keçirildiyi bütün pillələrdə tələbələrin əldə etdiyi bilik və yiyələndiyi vərdiş və bacarıqlarının yoxlanılması müntəzəm olaraq, sistemi şəkildə aparılmalı və onların qeydiyyatı aparılmalı, təlim kontekstinə uyğun olan şəkildə təhsil məkanında qəbul edilmiş meyarlar əsasında həyata keçirilməlidir. Dil fakültələrində ingilis dilini ixtisas dili kimi öyrənən tələbələri həvəsləndirmək və onlarda təlim prosesinin səmərəli və nəticə-yönümlü şəkildə qurulması haqqında əminlik yaratmaq üçün onları müntəzəm olaraq baş verən dəyişikliklər haqqında məlumatlandırmaq və əldə edilən nəticələri qruplarda müzakirə etməklə daha səmərəli nəticələrin əldə edilməsi üçün zəmin yaratmış olur.
Linqvistik materialların yaradıcı kommunikasiya qüsursuz və adekvat şəkildə istifadə etmək bacarığının tələbələrə aşılamaq məqsədilə tələbələr tərəfindən onlara təqdim edilən kommunikativ xarakterli tapşırığın yazılı şəkildə yerinə yetirilməsi məqsədəuyğundur. Tapşırıqların tam sərbəst, müstəqil şəkildə yerinə yetirilməsi tələbə-yönümlülük prinsipi üzərində qurulmuş təlim prosesinin mütləq tələblərindən biridir.
İxtisası xarici dil olan ali məktəblərdə təhsil alan və ingilis dilini ixtisas dili kimi öyrənən tələbələrin və onlara ixtisas dilini, o cümlədən ixtisas dilinin aspektlərini tədris edən müəllimlərin qarşısında qoyulan əsas məqsəd tələbələrin linqvistik savada malik olan dil daşıyıcıları səviyyəsinə yaxın olan səviyyədə ixtisas dilinə yiyələnməsidir. Xarici dilin mənimsənilməsi prosesi intensiv və gərginlikdən azad olmalıdır. Başlıca vəzifə isə tələbələrə linqvistik qaydaları aşılamaqla bərabər, onlarda tədris edilən xarici dildən qüsursuz və yaradıcı şəkildə istifadə etməklə kommunikasiya prosesində kommunikativ niyyətlərinə uğurlu şəkildə nail olmaq qabiliyyətini və həmin qabiliyyətdən istifadə etmək yollarının tələbələrdə formalaşdırılmasına təkan verməlidir.
33
Qlobal dil olan ingilis dilini qrammatik-tərcümə metodu vasitəsilə öyrənən şəxslər qeyd edirlər ki, dilin öyrədilməsi və öyrənilməsi prosesi tələbələr üçün maraqsız, onların ehtiyac və tələbatlarına uyğun olmayan təlim materiallarının tədris edilən dildən ana dilinə tərcümə edilməsi, leksik vahidlərin təcrid edilmiş şəkildə əzbərlənməsi, sonsuz qrammatik qaydaların təkrarlanması formasında həyata keçirilirdi (6, s.98-99). Bununla bərabər ilk baxışdan maraqsız və son dərəcədə əhəmiyyətsiz görünən bu metod vasitəsilə dili öyrənən tələbələr onlarda ixtisas dili olan xarici dil sahəsində kifayət qədər bilik və bacarıqların olmasını və bu yolla mənimsənilmiş bilik və bacarıqların onlara dildən funksional-yönümlü şəkildə istifadə etməyə, dildə danışmağa, yazmağa, oxumağa və eşidib-anlamağa imkan verdiyini qeyd edirlər. Eyni zamanda qeyd edilməlidir ki, xarici dilin bu yolla tədris edildiyi halda, ingilis dilini ixtisas dili kimi öyrənən tələbələrin dil daşıyıcılarına xas olmayan xarakterə malik olur. Dil fakültələrində ingilis dilini ixtisas dili kimi öyrənən tələbələrdə kommunikativ bacarıqların lazımı səviyyədə inkişaf etdirilməsi üçün həmin şəxslərin dil daşıyıcıları ilə real kommunikasiya prosesinə interaktiv şəkildə qoşulmaları mütləqdir. Yalnız bu yolla təbii, danışıq və dil daşıyıcılarına xas olan bacarıqlarına yiyələnmək mümkündür. Lakin onu da qeyd etmək lazımdır ki, qrammatik-tərcümə metodu vasitəsilə əsas, təməl bacarıqlara yiyələnməklə, növbəti mərhələlərdə kommunikativ bacarıqlar inkişaf etdirilir və təkmilləşdirilir. Dilin və dilin mühüm aspektlərindən biri olan qrammatikanın və dilin olduqca vacib olan aspektləri olan leksika və fonetikanın tədrisində səmərəli nəticələrin əldə edilməsinin mümkün olduğu halda tədqiqatçılar ingilis dilini tədris edən müəllimlərinin qrammatik-yönümlü tədrisdən imtina edərək kommnukativ-yönümlü tədrisə üstünlük vermələrinin səbəbini araşdırarkən, kommunikativ təlimin əsasını təşkil edən kommunikativlik, interaktivlik və tələbə-yönümlülük prinsiplərini üstün tutan metodistlər və müəllimlərin əksəriyyəti belə hesab edirlər ki, hər hansı xarici dilin, o cümlədən qlobal ünsiyyət dili olan ingilis dilinin tədrisinin əsas səbəbi kommunikativ bacarıqların dilöyrənənlərə aşılanmasıdır. Əks təqdirdə linqvistik biliklərin mənimsənilməsi tamamilə mənasız və nəticəsiz bir prosesə çevrilmiş olur (6. s.77). 34
Bu fikirlə razılaşmaq olduqca çətindir. Kommunikasiya prosesi həm şifahi, həm də yazılı formada baş verə bilər. Xarici dillərin, o cümlədən də dilin aspektlərinin tədrisinə qrammatik-yönümlü yanaşma tətbiq edilərkən, kommunikasiyaya yiyələnməyi əhəmiyyət verilmir və müvafiq olaraq, linqvistik materiallarının kommunikativ kontekstdən təcrid edilmiş şəkildə mənimsənilməsini nəzərdə tutur. Real və ekspromt şəkildə baş verən kommunikasiya üçün imkan və şərait olmadığı halda kommunikativ kompetensiyanın tələbələrdə formalaşdırılmasının xarici dil tədrisinin başlıca vəzifə kimi qoyulması nə dərəcədə məqsədəuyğun və qoyulan məqsədə nail olmaq nə dərəcədə realdır? İngilis dilinin kommunikasiya istifadə edilməsi üçün real mühitin və dil daşıyıcıları ilə birbaşa ünsiyyətə girmək imkanlarının olmadığı təlim kontekstində bu sualı cavablandırmağa cəhd edən dil sahəsində çalışan mütəxəssislərin bəziləri reallıqda mövcud olan şəraitdə qrammatik- yönümlü təlim prinsiplərinə üstünlüyün verilməsinə bəraət qazandırır və məhz qrammatik-tərcümə metodundan istifadə etməklə təlim prosesinin daha səmərəli şəkildə qurulması və müvafiq nəticələrin əldə edilməsinə xidmət edə bilər. Qrammatik-yönümlü təlim biliklərinin, o cümlədən dilin leksikası, qrammatikası və fonetikası sahəsində biliklərin sistem şəklində mənimsənilməsinə xidmət edir. Lakin mənimsənilmiş bilikləri dillərin tədrisi poetikasına tətbiq etmək bacarıqlarının bu üsuldan istifadə etməklə inkişaf etdirilməsi qeyri-mümkündür. Tələbələri kommunikasiya prosesinə cəlb etmək və onlarda motivasiyanı yaratmaq üçün onları kommunikativlik və tələbə-yönümlülük prinsipləri üzərində qurulmuş çalışma və tapşırıqların yerinə yetirilməsi istiqamətində yönəltmək lazımdır. Qrammatik- yönümlü təlimdə kommunikativ-xarakterli tapşırıqlardan bir vasitə kimi istifadə edilsə də, burada əsas məqsəd kommunikativ bacarıqların aşılanması deyil, linqvistik materiallarının tələbələr tərəfindən mənimsənilməsidir.
Qeyd edilməlidir ki, bu gün vaxta qənaət etmək imkanı verən problemlərin həll etmə yolları, eləcə də mövcud metod və üsullar alqışlanır. Kommunikativ-yönümlü təlim prosesində mərhələli şəkildə təqdim edilən autentik mətnlər vasitəsilə tələbələr dil daşıyıcılarının mədəniyyəti ilə tanış olmaq imkanı əldə edirlər. Dil və
35
mədəniyyətin vəhdət təşkil etdiyini nəzərə alaraq, mədəniyyətlə tanışlıq müvafiq dilin daha yüksək səviyyədə mənimsənilməsini təmin edə bilən ən önəmli amillərdəndir. Bəzən hətta tələbələr üçün maraqlı olmayan, onların yaş səviyyələrini, ehtiyac və tələbatlarını nəzərə almadan seçilmiş autentik mətnlərdə dil daşıyıcılarının mədəniyyəti ilə bağlı dəyərli məlumatları özündə ehtiva edir. Bu cür mətnlərin istifadə edilməsi ixtisas dilinin keyfiyyət baxımından daha yüksək səviyyədə mənimsənilməsinə xidmət edir. İngilis dilinin, qrammatik-yönümlü yanaşma və kommunikativ-yönümlü yanaşma arasında müqayisə apararkən onu vurğulamaq lazımdır ki, müasir dövrün tələbələrinə cavab verən və dillərin tədrisində istiqamət kimi qəbul edilmiş kommunikativ-yönümlü təlimlə yanaşı qrammatik-yönümlü təlim də müəyyən dərəcədə öz aktuallığını saxlamaqdadır. Bunun səbəbi ali məktəblərə qəbul imtahanlarının test üsulu ilə keçirilməsi, bolonya prosesinə qoşulmuş ali məktəblərin özündə də ssessiya imtahanlarının test üsulu ilə təşkil edilməsindədir. Xaricdə təhsillərini davam etdirmək arzusunda olan şəxslər İELTS imtahanlarını verib tələb edilən balları qazanmaq üçün ingilis dilini kommunikativ-yönümlü üsullardan istifadə etməklə bərabər, qrammatik-yönümlü təlim vasitəsilə öyrənməli olurlar. Kommunikativ kompetensiyanın tələbələrə aşılanması xarici dillərin, xüsusilə də ingilis dilinin tədrisində prioritet sahə elan edildiyinə və proqramlarda məhz kommunikativ yanaşmaya üstünlüyün verilməsinə baxmayaraq, kommunikativ təlim yuxarıda qeyd edilən imtahanların uğurla verilməsi və balları qazanmaq üçün tələb edilən düzgün və dəqiq dil vərdişləri və bacarıqları, eləcə də dil sahəsində biliklərin lazımı səviyyədə mənimsənilməsini təmin edə bilmir. Beləliklə də, ingilis dilinin ixtisas dili kimi tədrisindən danışarkən müasir dövrdə tələbələrin maraq, tələbat və ehtiyaclarına əsaslanmaqla kommunikativlik, interaktivlik və tələbə-yönümlülük prinsiplərinə riayət etməklə dil fakültələrində ingilis dilinin təlim prosesinin daha düzgün və səmərəli şəkildə təşkil edilməsini təmin etmək mümkündür. Kommunikativ təlim qlobal miqyasda əsas ünsiyyət dili kimi qəbul edilmiş ingilis dilini öyrənən tələbələrin maraqlarına daha uyğun olsa da, göründüyü kimi, bəzi hallarda, hətta bu gün qrammatik-yönümlü təlim üsullarına müraciət etmiş oluruq.
36
Metodist-alim və ingilis dilini ixtisas dili kimi tədris edən müəllimlərin qarşısında duran başlıca vəzifə deyilənləri nəzərə almaqla konkret təlim kontekstində hər hansı yeganə bir metod deyil, tədrisin hər bir mərhələsində qoyulan məqsəd və vəzifələrdən, eləcə də tələbələrin maraq, tələbat və ehtiyaclarından asılı olaraq istifadə edilməsi daha səmərəli olan metod və üsulları müəyyənləşdirmək və onları uğurla həyata keçirməkdir.
İxtisası dil olan ali məktəblərdə təhsil alan tələbələrin qarşısında duran əsas məqsədlərdən biri lazımı linqvistik bilikləri əldə etməklə test üsulu ilə verilən imtahanlara hazırlaşmaqdır. Dil fakültələrində ixtisas dilinin tədrisindən danışarkən hansı linqvistik biliklərin əldə edilməsinin zəruri olduğu, hansı dil və nitq vahidlərinin prioritet təşkil etdikləri müəyyənləşdirilməlidir. Mənimsənilməli olan dil və nitq vahidləri tələbələrin səviyyələrinə uyğun olmalı, müvafiq təhsil pillələrində qoyulan məqsədlərə nail olmaqla xidmət etməli, aydın və tələbələr üçün maraqlı olan tərzdə onlara təqdim edilməlidir.
37
II FƏSİL İNGİLİS DİLİ FAKÜLTƏSİNDƏ TƏHSİL ALAN TƏLƏBƏLƏRƏ İXTİSAS DİLİ OLAN XARİCİ DİLİN TƏLƏBƏ-YÖNÜMLÜ TƏLİMİ METODİKASI
Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|