Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti «magistratura məRKƏZİ»

2.2.2. ADSORBENTLƏRİN HAZIRLANMASI VƏ TƏDQİQAT METODLARI
Adsorbentlərin hazırlanması aşağıdakı kimi aparılmışdır:

• dolomit yuyulur və qurudulur, 500 °C-ə qədər közərdilir, 1-5 mm və 0,5-1 mm-a qədər hissəciklərlə;

• şüşə, yuyulur və qurudulur, 200 °C -ə közərdilir, 1-5 mm və 0,5-1 mm-ə qədər;

• qida təyinatlı magnezium-silikat tozu, 200 °C temperaturda közərdilir;

• montmorillonit yuyulur və 0,5-1 mm-a hissəyə qədər qurudulur.

Kompleks dənəvər istilik modifikasiyalı adsorbent üzvi prekursorların müəyyən birləşməsi yuxarıda adı çəkilən adsorbentlərin bərabər nisbətdə olan mexaniki qarışığından qranulyasiya üsulu ilə 500°C-də bişirməklə hazırlanmışdır.

1. Hissəciklərin ölçüsü DÖST 16187 standartına uyğun olaraq;

2. Sorbentin nəmliyi DÖST 12597 standartına uyğun olaraq;

3. Ələkdə qalıq DÖST 16187 standartına uyğun olaraq;

4. Sürtünməyə davamlılıq DÖST 16188 standartına uyğun olaraq;

5. Səpələyici sıxlıq DÖST 16190 standartına uyğun olaraq müəyyən edilmişdir.

6. Ölçmələrdən əvvəl modifikasiya edilmiş nümunələr 3 saat ərzində 2000 °C temperaturda vakuum altında qazsızlaşdırılmışdır. Bərk nümunələrin xüsusi səthini ölçmək üçün Brunauer-Emmet-Teylor (BET) metodundan istifadə edilmişdir. Burada aşağıdakı ehtimallar istifadə edilir: adsorbentin səthi bircinslidir; adsorbent-adsorbat qarşılıqlı təsiri adsorbat-adsorbent-ə nisbətən daha güclüdür; adsorbsiyalı molekulların qarşılıqlı təsiri yalnız perpendikulyar səthlərdə nəzərə alınır və kondensasiya hesab olunur. Adsorbsiya izoterminin xətti forması (BET bərabərliyi) düstur 2.1-də verilmişdir:

(2.1)

Burada:

p / p₀ - sistemdəki təzyiqin kondensasiya təzyiqinə nisbəti;

A - adsorbsiyanın miqdarıdır;

am - adsorbentin səthində bir qatın həcmidir;

C - birinci qatdakı adsorbsiya tarazlığı və kondensasiya sabitinin nisbətidir.

BET üsulunun tətbiqinin əsas praktiki məqsədi məsaməli bərk səthin sahəsini tapmaqdır. Bunun üçün adsorbsiyanın sabit temperaturda (adsorbsiya izotermi) p / P₀ təzyiqindən asılılığı müəyyən olunur, sonra BET tənliyi ilə tam həcmi və monolayda molekulların sayı hesablanır.Bir molekulun tutduğu sahəni bilməklə, istənilən formalı və məsaməli adsorbentın ümumi səthini hesablamaq olar. Hesab olunur ki, BET üsulundan (p / p₀) = 0,05 - 0,35 aralığındakı nisbi təzyiqdə səthin sahəsini 5-10% dəqiqliklə müəyyən etmək üçün istifadə edilə bilər.

8. Məsamələrin həcmini ölçmək və onların ölçüyə uyğun paylamasını təyin etmək üçün Barrett-Joyner-Halenda (BJH) üsulundan istifadə edilmişdir. Modelə əsasən, məsamələrin silindirik formalı olması qəbul edilir və onların radiusu Kelvin radiuslarına və məsamənin divarında adsorbsiya olunmuş pərdənin qalınlığına bərabərdir. İlkin verilənlər qismində BJH üsulu ilə hesablanmalar üçün p / po = 0,4 - 0.967 təzyiq intervalında desorbsiya və ya adsorbsiyanın izoterm əyrilərindən istifadə olunur.

Aşağıdakı təmizləmə parametrləri təyin edilmişdir: sorbentin yağla təmas müddəti 20-30 dəqiqə, adsorbentlərin payı yağın çəkisinə görə 10%.

Bizim tərəfimizdən işlənib-hazırlanmış termiki oksidləşmiş yağın təmizlənməsi texnologiyası bütün tədqiqatlarda eyni texnoloji prinsipi nəzərdə tutur. Prinsip ondan ibarətdir ki, 180 °C temperatura malik istifadə olunmuş yağın mexaniki qatışıqları çökdürülür və 70 °C-dən yüksək olmayan temperaturda soyudulur. Sonra çöküntü kənarlaşdırılır.İstilik köynəyi ilə təhciz olunmuş adsorbsiya kolonkası (adsorber) adsorbentlə doldurulur, 50 °C-yə qədər qızdırılır. İstifadə edilən termiki oksidləşmiş yağ sütundan keçirilir.