Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan respublikasi föVQƏladə hallar naziRLİYİNİn akademiyasi

partiyanın  təsnifatında  sinfi  meyarın  əsas  rol  oynadığını  irəli 
sürürl
ər.Marksist konsepsiyaya görə,  partiyaların  sosialist, burjua, 
xırda burjua və eləcə də milli-demokratik (milli inqilabçı), klerikal 
v
ə  s. tipləri  vardır.  Siyasi  ədəbiyyatdapartiyaların  təsnifatı  onların 
siyasi sistemd
ə  yeri və  roluna görə  verilir.Bu meyaragörə, 
partiyaların  dövlətə  qovuşan,  avtoritar,  parlament  tiplərinin 
mövcudluğu  nəzərə  çarpdırılır.Dövlətə  qovuşan  partiyanın 
ideologiyası  dövlətin ideologiyasına  çevrilir,  partiya  elitası  isə 
dövl
ət idarələrini və 
dövl
ət idarəetmə 
sistemini 
formalaşdırır.Dövlətə qovuşmayan,lakin siyasi rejimin əsasını təşkil 
ed
ən və  onun tərəfindən müdafiə  və  himayə  edilən partiyalar 
a
vtoritar  partiyalar  adlanır.  Bu partiyalar  əsasən  radikal  islahatçı 
milli h
ərəkatlar nəticəsində gənc dövlətlərdə təşəkkül tapır.Məsələn, 
postsovet m
əkanında “Xalq cəbhəsi”bazasında yaranan partiyalar. 
Parlament  partiyaları  rəqabətli siyasi sistemlərdə  fəaliyyət 
göst
ərirlər; belə partiyalarda iki təşkilati mərkəz mövcuddur. 
Siyasi elmd
ə  partiyaların  təsnifatına  təşkilati  struktur  meyarı 
baxımdan yanaşmaq cəhdi də diqqəti cəlb edir: 

---

104 
1.M
ərkəzləşdirilmiş,iyerarxiyalı təşkil olunan, güclü rəhbərlik 
m
ərkəzinə  malik olan, vahid proqram xəttini yerinə  yetirən 
formalaşmış partiya; 
2.M
ərkəzləşdirilməmiş  başlıca  olaraq  siyasi  sistemdə 
f
əaliyyət göstərən partiyalar.Bu partiyaların səciyyəvi cəhəti ondan 
ibar
ətdir ki, burada partiya sistemi ikinci dərəcəli rol oynayır, siyasi 
h
əyatın qlobal, bütöv təşkilinə iddialı deyildir. 
3.
Kadr  partiyaları  -azsaylı  olması, üzvlüyə  azad və  sadələş-
dirilmiş qəbul qaydası, siyasətçilərinin ciddi statusa malik olmaması 
il
ə  fərqlənirlər. Belə  partiyalar  əsasən  peşəkar siyasətçilərdən 
formalaşır  və  onlara maliyyə  yardımı  göstərmək  imkanına  malik 
olan maliyy
ə  elitasına  arxalanırlar.Məsələn,  ABŞ-dakı  iki  ən 
nüfuzlu  partiyanı  demokratları  Rokvellerin  qruplaşmaları,  respub-
likaçıları  isə  Amerikanın  iri  biznesinin  “dəyirmi stol”unun və 
Texasın “günəş məntəqəsi”nin üzvləri müdafiə edirlər; 
4.Kütl
əvi partiyalar-  çoxsaylı  üzvlərə  malik  olması,  öz 
sıralarında10%dən  artıq  vətəndaşı  birləşdirməsi və  müntəzəm 
sur
ətdə onların səsini qazanması ilə fərqlənirlər; 
5.Üzvlüyü d
əqiq və  formal prinsiplərlə  müəyyənləşdirilən