Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti

Lokal kompüter şəbəkələri (LAN) –  bir-birinə yaxın məsafədə (bir və ya bir 

neçə binada) yerləşən kompüterləri xüsusi kabellərin və idarəedici proqramların 

köməyilə  birləşməsidir.  

Qlobal kompüter şəbəkələri (WAN) – Müxtəlif şəhər və ölkələrdə yerləşə bilən, 

məsafəyə görə paylanmış kompüterləri birləşdirir.  Ən böyük qlobal kompyuter 

şəbəkəsi İnternetdir. 

---

 

Şəbəkə  əməliyyat  sistemləri  lokal  və  qlobal  kompüter  şəbəkələrinin 

meydana  gəlməsi  ilə  əlaqədar  istifadəçinin  hesablama  şəbəkəsinin  bütün 

resurslarına  müraciətini  təmin  edir.  Əməliyyat  sisteminin  istifadə  olunmasının 

əsas səbəblərindən biridə odur ki, bu sistem kompüter qurğularını işlətmək üçün 

lazım olan əməliyyatlara sahib olur.  

 

Kompüterdə  istənilən  bir  məsələni  həll  etmək  üçün  minlərlə  elementar 

əməliyyatlar  yerinə  yetirmək  lazımdır.  Əməliyyat  sistemləri  belə  kiçik,  amma 

mürəkkəb əməliyyatları kompüterin daxilində olan qurğularda həll edərək bütün 

iş prosesini, istifadəçidən gizli saxlayır və  istifadəçiyə kompüterdə işləmək üçün 

əlverişli interfeys yaradır.  

 

Örtük proqramları fayllar (üzərində) üzərində əməliyyatlar aparmaq üçün 

nəzərdə tutulub. Məs: faylı bir neçə hissəyə bölə, onların fayl formatını dəyişdirə  

və bu kimi digər məsələləri yerinə yetirə bilər. 

 

İstifadəçi və kompüter arasında dialoqu yaradan, kompüterdə olan digər 

proqramların  işləməsini  təmin  edən  və  komputerin  qurğuları  arasında  əlaqə 

yaradan proqrama Sistem proqramı deyilir. 

 

Əməliyyat  sistem  proqramının  tərkibini  təşkil  edən  proqramlara  Modul 

proqramları  deyilir.  Modul  proqramlarının  hərəsi  kompüterin  bir  funksiyasını 

yerinə  yetirir.  Bu  funksiyalar  müxtəlif  olur:  bəzi  funksiyaları  yerinə  yetirən 

proqramlar  xarab  olsa,  komputer  nasaz  vəziyyətdə  belə  işləyə  bilər.  Ancaq 

əməliyyat sistem proqramlarının tərkibində elə  proqramlar vardır ki, onların biri 

pozulduqda belə kompüter artıq işləmir. Həmin bu proqramlara Nüvə proqramları 

deyilir, onlar sistem proqramının özəyini təşkil edirlər. 

 

Lokal  kompüter  şəbəkələrində  iki  əsas  idarəetmə  prinsipi  mövcuddur: 

mərkəzləşdirilmiş və qeyri-mərkəzləşdirilmiş.  

 

Mərkəzləşdirilmiş  idarəetmə  şəbəkələrində  verilənlərin  mübadiləsinin 

idarə  olunması  fayl-serverlərin  özərinə  düşür.  Serverdə  saxlanılan  faylları 

şəbəkənin işçi stansiyaları istifadə edir. Bir işçi stansiya başqa işçi stansiyanın 

fayllarından  istifadə  edə  bilməz.  İşçi  stansiyalar  arasındakı  informasiya 

---

mübadiləsini  NetLink  xüsusi  proqramı  vasitəsilə  aparmaq  mümkündür.    Bu 

proqramı  qoşduqdan  sonra  iki  kompüter  arasında  faylları  bir-birinə  ötürmək, 

köçürmək  və  s.  əməliyyatlar  aparmaq  mümkündür.  Microsoft  Windows  NT