Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki DÖVLƏt universiteti Beynəlxalq münasibətlər və Beynəlxalq hüquq fakültəsi GİT ixtisası 1 ci kurs tələbəsi Alxasov Əfqanın Mühasibat uçotu və audit fənnindən Kurs işi

Birinci qrup hesablar aparılan təsərrüfat əməliyyatları üzrə informasiyyaların cəmləşdirilməsi, müəssisə vəsaitinin əmlakı üzərində nəzarətintəmin olunması və onların formalaşması mənbələri müəyyənləşdirən hesablar təşkil edir .Bu qrup hesablara əsas vəsaitlərin uçotu, material ehtiyyatları ,hazır məhsullar , hesablaşma hesabı ,debitorlar,kreditorlar,satıcılarla hesablaşmalar və s.aiddir.

Göstərilən hesab qrupundakı hesablar müəssisənin əmlakını tərkibi,yerləşməsi və onların əmələ gəlməsi mənbələrini göstərir.Bu hesabların qalıqlarında əks olunmuş göstəricilər bilavasitə müəssisə balansında əks olunur.

İkinci qrup mühasibat hesablarına vəsaitlərin qiymətləndirilməsi ilə əlaqadar olaraq hesablar daxildir,yəni tənzimləyici hesablar adlanır.Ümumiyyətlə , bu hesablar tənzimləyici hesablar sayılmasına baxmayaraq onların sərbəst analitik əhəmiyyətləri vardır.

Əgər balans hesabı üzrə vəsaitin qiymətini artırılması aparılarsa onda vəsaitin qiymətini tənzimləyən hesab , əsas hesabı tənzimləyən əlavə nizamlayıcı hesab adlanır və onun məbləği əsas hesabdakı qalıq məbləğinin üzırinı əlavə olunur.Bu hesaba "Materialların tədarükü və əldə edilməsi"misal göstərmək olar.Bu əməliyyatda əgər vəsaitin qiyməti və onun məbləği azalarsa onda tənzimləyici hesab kimi çıxış edir və onun qalığın məbləği əsas nizamlaşdırıcı hesabın qalığın məbləğinin çıxılmalıdır.

Bu kimi hesablar aktiv passiv hesabların tənzimlənməsi üçün istifadə olunur.Buna uyğun olaraq bu hesablar kontraktiv və kontrpassiv hesablar ayrılır.Kontraktiv hesablar aktiv hesabların tənzimlənməsində istifadə olunur.Belə hesablara "əsas vəsaitlərin köhnəlməsi","Qeyri-maddi aktivlərin köhlənməsi",Azqiymətli və tezköhnələn əşyaların" hesabları aiddir.Məsələn,"Əsas vəsaitlərin köhnəlməsi" hesabı, aktiv hesab olan "Əsas vəsaitlər" hesabında uçota alınan vəsaitlərin qiymətini nizamlayır.Yəni əsas vəsaitlər hesabının debet qalığının debet qalığının məbləğindən "Əsas vəsaitlərin köhnəlməsi" hesabının kreditində əks olunmuş məbləği çıxdıqda əsas vəsaitin məbləği tənzimlədilir və onun qalıq dəyəri müəyyən edilir.Onu da nəzərəalmaq lazımdır ki,"Əsas vəsaitin köhnəlməsi " hesabı sərbəst əhəmiyyətə malikdir.Bu hesab müəssisəyə məxsus olan və onun tərəfindən icarə olunmuş əsas vəsaitlərin köhnəlməsi haqda informasiyaların ümumiləşdirilməsi üçün də nəzərdə tutulmuşdur.

Əsas vəsaitlərin köhnəlməsi mövcu olan qanunçuluqda nəzərdə tutulmuş amortizasiya normalarına müvafiq olaraq aylar üzrə hesablanır."Əsas vəsaitlərin köhnəlməsi"hesabında toplanmış informasiya ,müəssisənin əsas vəsaitinin köhnəlmiş hissəsinin müəyyən edilməsinə şərait yaradır.

Digər misal."Qeyri maddi aktivlərin köhnəlməsi"hesabı qeyri- maddi aktivlərinilkin qiymətləndirilməsini tənzimləyir ki,bu da"Qeyri-maddi aktivlər" hesabında əks olunur.Lakin həmin hesab müəssisə əmlakı sayılan qeyri-maddi aktivlərin köhnəlməsinə aid olan informasiyaları cəmləşdirmək rolunu yerinə yetirir.Qeyri-maddi aktivlərinköhnəlməsi həcmi müəyyən olunmuş normalar üzrə onların ilkin dəyəri və faydalı istifadə vaxtı nəzərəalınmaqla aylar üzrə müəyyən olunur

Üçüncü qrup hesablara o hesablar daxildir ki,onlar əməliyyat hesabları olaraq müəssisə təsərrüfat proseslərini əks etdirirmək və oun həyata keçrilməsinə nəzarət etmək üçün istifadə olunur.Mühasibat uçotu hesablarının təsnifatı sistemində bu hesablar vasitəsilə ümumiyyətlə istehsal olunmuş əsas və köməkçi istehsal məhsullarına sərf olunmuş məsrəfləri , o cümlədən ayrı-ayrı sexlər üzrə ,məhsul növləri üzrə məsrəflərin müəyyən olunmasına imkan verir.Bu qrup hesablarda əldə olunmuş informasiyalar vasitəsilə məhsul istehsalı prosesi , icra olunmuş işlər işlər və xidmətlər üzrə mənfəət və zərərlər müəyyən olunur.

Həmin əməliyyat hesabları da özlüyündə iki qrupa kalkulyasiya edici hesablara və toplayıcı-bölüşdürücü hesablara ayrılır.