Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki DÖVLƏt universiteti Beynəlxalq münasibətlər və Beynəlxalq hüquq fakültəsi GİT ixtisası 1 ci kurs tələbəsi Alxasov Əfqanın Mühasibat uçotu və audit fənnindən Kurs işi

Kalkulyasiya edici hesablara o hesablar daxildir ki ,onların vasitısilə istehsal olunmuş və satılmış məhsulların maya dəyəri müəyyən olunur.Bu qrup hesablara "Əsas istehsalat" ,"Köməkçi istehsalat" və "Kapital qoyuluşu" hesabları daxildir.

İqtisadi məzmununa görə "Əsas istehsalat" hesabında aşağıdakı mühasibat uçotu yazılışları aparılır."Əsas istehsalat" hesabı müəssisənin yaradılmasının əsas məqsədi hesab olunan məhsulun istehsalına çəkilən məsrəflər hqqında məlumatların ümumiləşdirilməsi üçün nəzərdə tutulmuşdur."Əsas istehsalat" hesabın debetində bilavasitə məhsul buraxılışı, yerinə yetrilən iş və göstərilən xidmətlərlə əlaqadar birbaşa məsrəflər, eləcə də köməkçi istehsalatların xərcləri, əsas istehsalata xidmət və onun idarə edilməsi ilə bağlı qeyri-müstəqim xərclər və zay edilmədən əmələ gələn itkilər əks etdirilir.Bilavasitə məhsul buraxılışı, yerinə yetrilən iş və göstərilən xidmətlərlə əlaqadar olan birbaşa xərclər , istehsalat ehtiyatlarını , əməyin ödənişi üzrə işçi heyəti ilə hesablaşmaları və.s. uçota alan hesabların kreditindən "Əsas istehsalat" hesabının debetinə silinir.

"Əsas istehsalat" hesabının krediti üzrə istehsalı başa çatmış məhsulun, yerinə yetrilmiş iş və xidmətlərin faktiki maya dəyərini məbləği əks etdirilir.Bu məbləğlər "Əsas istehsalat" hesabının kreditindən "Hazır məhsul(iş,xidmət)satışı, "Məhsul buraxılışı" və.s. hesabların debetinə yazılmaqla silinir."Əsas istehsalat" hesabı üzrə ayın axırına olan qalıq bitməmiş istehsalın dəyərini göstərir.

İqtisadi məzmununa görə "Köməkçi istehsalat" hesabının debeti üzrə bilavasitə məhsul buraxılışı işinin yerinə yetrilməsi və xidmətlərin göstərilməsi ilə əlaqadar birbaşa xərclər habelə köməkçi istehsalatlara xidmət və onların idarə edilməsi ilə əlaqdar qeyri-müstəqim xərclər və zay nəticəsində itkilər əks etdirilir.Bilavasitə məhsul buraxılışı işlərin yerinə yetrilməsi və xidmətlərin göstərilməsi ilə əlaqədar istehsalat ehtiyyatlarını, əməyin ödənişi üzrə hesablaşmaları və.s uçota alan hesabların kreditindən "Köməkçi istehsalat" hesabının krediti üzrə istehsalı başa çatmış məhsulların yerinə yetirilmiş işlərin faktiki maya dəyərləri əks etdirilir.

Toplayıcı-bölüşdürücü hesabların təyinatı istehsalın ayrı-ayrı forma və mərhələlərində məsrəflərin toplanması və bölüşdürülməsindən ibarətdir.Bu qrup hesablara misal olaraq "Ümumi istehsal xərcləri","Ümumi təsərrüfat xərcləri" və "Tədavül xərcləri"ni göstərmək olar .Həmin hesabların xüsusiyyəti ondadır ki, hesabt dövrünün sonunda hesablar bağlanır,yəni onlarda toplanmış bütün xərclər uçot obyektləri üzrə bölüşdürülür və qalıq qalmaqla müəssisə balansında əks olunmur.

Nəticə etibarı ilə iqtisadi məzmununa görə "Ümumi istehsalat xərcləri "hesabında yazılışlar aşağıdakı qaydada əks olunur:Ümumiyyətlə,"Ümumi istehsalat xərcləri" hesabı müəssisənin əsas və köməkçi istehsallarına xidmət üzrə xərclər haqqinda üzrə xərclər haqqında məlumatları ümumiləşdirmək üçün nəzərdə tutulmuşdur.Hesabın debetində əsas və köməkçi əsas və köməkçi istehsalla əlaqadar olan faktiki informasiyaları cəmləşdirilir..Bu hesabda maşın və avadanlıqlar ın saxlanması və istismarı üzrə xərclər ,istehsalat təinatlı əsas vəsaitlərin təmiri xərcli və tam bərpası üçün amortizasiya ayırmaları istehsalat binalarınnın saxlanması ,işıqlandırılması və qızdırılması üzrə xərclər istehsalat binaları ,maşınlar,avadanlıqlar və istehsalatda istifadə edilən digər icarə edilmiş vəsaitlərə görə icarə haqqı istehsalatda xidmət edən işçi heyətinin əməyinin ödənişi üzrə xərclər və bu kimi oxşar təyinatlar üzrə digər xərclər daxil edilə bilər."Ümumi istehsalat xərcləri" hesabında əks etdirilən ümumi istehsalat xərcləri istehsalat xərcləri istehsalat ehtiyatlarıını, əməyyin ödənişi üzrə işçi heyəti ilə hesablaşmaları və başqalarını uçota alan hesabların krediti ilə müxabirləşir."Ümumi istehsalat" və "Köməkçi istehsalat"hesabların debetinə silinir.

Ümumi istehsalat xərclərinin ayrı-ayrı obyektlər arasında bölüşdürülməsi qaydası müvafiq normativ aktlarla nizamlanır.

İqtisadi məzmununa görə "Ümumi təsərrüfat xərcləri" hesabında uçot yazılışları aşağıdakı qaydada əks olunur:Həmin hesabın debetində bilavasitə istehsal prosesinə aid olmayan idarəetmə və təsərrüfüt təyinatlı əsas vəsaitlərin bərpası üçün amortizasiya ayırmaları, informasiya,auditor,məsləhət xidməti və digər bu kimi xərclər əks oluna bilər.

"Ümumi təsərrüfat xərcləri" hesabının kreditində"Əsas istehsalat" və ya "Köməkçi istehsalat" hesablarında toplanmış o məbləğlər əks olunur ki, əgər onlar köməkçi xərcləri kənar təşkilatlar üçün sərf etmişlər.Ümumi təsərrüfat xərclərinin ayrı-ayrı obyektlər üzrə bölünməsi mövcud olan normativ aktlar əsasında tənzimlənir."Ümumi təsərrüfat xərcləri"hesabında hesabat dövrünün sonuna qalıq qalmır və balansda əks olunmur.

Toplayıcı-bölüşdürücü hesablara "Tədavül xərcləri" hesabı da aiddir.Bu hesab bilavasitə məhsul satışı ilə əlaqadar xərclər haqqında məlumatları ümumiləşdirmək üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Təchizat, satış,ticarət,digər vasitəçi və bu kimi başqa müəssisələrdə "Tədavül xərcləri" hesabında malların daşınması, əməyin ödənişi, binaların,qurğuların,tikililərin və inventarların icarəsi və saxlanılması , azqiymətli və tezköhnələn əşyaların köhnəlməsi, malların saxlanması və.s. xərclər əks etdirilir.

"Tədavül xərcləri" hesabının debetində müəssisənin çəkdiyi xərclərin məbləği toplanır.Bu məbləğlər təchizat,satış,ticarət, digər vasitəçi və bu kimi başqa müəssisələrdə"Məhsul satışı hesabı" nın debetinə silinir.Müəssisədə material qiymətlərinin tədarükü və daşınması üzrə xərclərin maya dəyərinə daxil olunması qaydası qanunvericilik aktları və digər normativ sənədlərlə tənzimlənir.