Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki DÖVLƏt universiteti Beynəlxalq münasibətlər və Beynəlxalq hüquq fakültəsi GİT ixtisası 1 ci kurs tələbəsi Alxasov Əfqanın Mühasibat uçotu və audit fənnindən Kurs işi

Beşinci qrupa balansarxası hesablar aiddir.Bu hesablarda müəssisəyə məxsus olmayan və müvəqqəti olaraq onun istifadəsində olan və ya onun məsuliyyətində saxlamağa qəbul olunmuş vəsaitlərə dair informasiyaları cəmləşdirmək məqsədi daşıyan göstəricilər əks olunur.Bu qrup hesablara "Məsuliyyətli mühafizəyə qəbul edilmiş mal-material dəyərləri","Emala qəbul edilmiş materiallar"və.s.aiddir.

Balansarxası hesablar digər hesablarda müxabirləşmir,burada yazılış bir tərəfli qaydada ,yəni hesabatın debeti (artma) və ya krediti (azalma) üzrə yazılış aparılır.

Onu da qeyd etmək lazımdır ki,dünya ölkələrində mühasibat uçotu hesablarının tıyinatı və iqtisadi quruluşuna, təsnifatına mühasibat birmənalı deyildir.

Mühasibat uçotu hesabları təyinat və quruluşuna görə aşağıdakı kimi qruplaşdırılır:

1) əsas və nizamlayıcı hesablar;

2) bölüşdürücü hesablar;

3) kalkulasiyaedici hesablar;

4) müqayisəedici hesablar;

Əsas hesablar ona görə əsas hesablar adlandırılır ki, onlarda uçota alma zamanı təsərrüfat vəsaitləri və onların əmələgəlmə mənbələri firmanın təsərrüfat fəaliyyətinin əsasını təşkil edir. Əsas hesablar 3 köməkçi qrupa bölünür:

1) əsas aktiv;

2) əsas passiv;

3) əsas aktiv-passiv;

Əsas aktiv hesab material və pul vəsaitləri mövcudluğunu və hərəkətini uçota almaq üçün istifadə olunur. Ona misal olaraq: 01, 04, 06, 10, 51, 52 hesabları göstərmək olar.

Əsas passivdən fondların vəziyyətinin dəyişməsini, hesabların uçotunu aparmaq və s. üçün istifadə edilir. Ona misal olaraq: 60, 85, 85, 87, 90, 92 və s. hesabları göstərmək olar.

Əsas aktiv passivdən d-t və k-t hesablaşmalarının uçotunu aparmaq üçün istifadə olunur. Aktiv və passiv hesabların digərlərindən fərqi budur ki, bunların həm d-t, həm də k-t qalığı ola bilməsidir. Ona misal olaraq 76 nömrəli hesabı göstərmək olar.

Nizamlayıcı hesablar: Təsərrüfat vəsaitinin qiymətini, yaxud onların mənbələrinin məbləğini dəqiqləşdirmək üçün istifadə edilir. Nizamlayıcı hesablar aşağıdakı köməkçi qruplara bölünür:

1) əlavə nizamlayıcı;

2) kontrar nizamlayıcı;

Balans hesabı üzrə vəsaitin qiymətin artması aparılarsa, onda vəsaitin qiyməti əsas hesabı nizamlayan əlavə nizamlayıcı hesab adlanır. Məs: 15 nömrəli hesab.

Əsas hesabın qiyməti azalsa, onda nizamlayıcı hesab kontrar hesab kimi çıxış edir. Təsərrüfat proseslərini əks etdirmə və onun həyata keçirilməsinə nəzarət etməkçün nəzərdə tutulmuş hesablara əməliyyat hesabları deyilir. Əməliyyat hesabları aşağıdakı qruplara bölünür:

1) Bölüşdürücü;

2) Kalkulasiyaedici;

3) Müqayisəedici;

Bölüşdürücü hesablar yığıb bölüşdürücü və büdcə bölüşdürücü hesablara bölünür.

Yığıb bölüşdürücü hesablardan istənilən təsərrüfat prosesinin həyata keçməsi ilə əlaqədar olan və gələcəkdə bir neçə obyekt arasında bölünməli xərclərin uçotunu aparmaq üçün istifadə olunur.

Büdcə bölüşdürücü hesablardan iki qarışıq büdcə dövrü arasında əldə edilən gəlirləri və çəkilən xərcləri bir-birindən ayırmaq üçün istifadə edilir.

Kalkulasiya edici hesablardan məhsul istehsalı ilə əlaqədar olan məsrəflərin ümumi məbləğini hesablamaq və həqiqi maya dəyərini müəyyən etmək üçün istifadə edilir.

Təsərrüfat proseslərindən alınan nəticəni aşkar etmək üçün müqayisəedici hesablardan istifadə olunur.