Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ Naxçıvan Dövlət Universiteti

Mövzu 9. Mərkəzi bank , onun quruluşu,hüquqi mövqeyi və onun pul-kredit siyasəti.

Mərkəzi banklar kredit sisteminin mərkəzi olub, yalnız pul-kredit sisteminin tənzimlənməsi ilə məşğul olur. O, banklar arasında əsas yer tutur, « banklar bankı » adlanır. Mərkəzi bank banklar üçün koordinasiya rolu oynayır və onların işini yalnız iqtisadi tənzimləmə metodları ilə nizamlayır. Mərkəzi bank ölkənipn bank sistemi üzərində nəzarəti həyata keçirir. O, yalnız banklara və hökümətə xidmət edir. Buna görə də, mərkəzi bank dövlətin bankiri adlanır. Onlar dövlət büdcəsinin emissiya-kassa fəaliyyətinin həyata keçiirlməsində əsas rol oynayırlar. Mərkəzi bankların yeritdikləri pul-kredit siyasəti nəticəsində bir neçə gün ərzində qiymətləri həm sabit saxlamaq, həm də milli valyuta kurslarını əhəmiyyətli dərəcədə dəyişmək olar. Mərkəzi banklar istehsalı dayandırmaq, sürətlə artırmaq, həmçinin işsizliyi artırmaq və ya aradan qaldırmaq imkanına malikdir. Buna görə də, mərkəzi banklar hər bir ölkədə başlıca diqqət mərkəzindədir.

Sərmayə quruluşuna görə mərkəzi bankları 3 başlıq altında toplaya bilərik:

1. Sərmayenin hamısı dövlətə aid olan mərkəzi banklar

2. Sərmayeləri Kommersiya bankları tərəfindən qurulan mərkəzi banklar

3. Sərmayelərinin bir hissəsi dövlətə, bir hissəsi də özəl sektora aid olan mərkəzi banklar

Bütün ölkərin bank sistemlərinin əsas hissəsini mərkəzi banklar təşkil edir. Ayrı-ayrı ölkələrdə isə bu banklar müxtəlif cür adlandırılır: Mərkəzi Bank, Xalq Bankı, Dövlət Bankı, Ehtiyat Bankı, Emissiya Bankı, Federal Ehtiyat Sistemi. Bəzi ölkələrdə isə sadəcə ölkələrin adı ilə bağlı olaraq , məsələn, İtalya Bankı, Yaponiya Bankı və.s. adlandırılır.

Müxtəlif ölkələrdə mərkəzi banklar müxtəlif illərdə yaranmışdır. Ümumilikdə, onlardan ən birincisi təqribən üç əsr əvvəl İsveçrədə 1668-ci ildə yaranmışdır. Azərbaycan Mərkəzi Bankı 1992-ci ildə yaranmışdır. Yarandığı ildən 2009-cu ilə qədər mərkəzi bank Azərbaycan Mərkəzi Bankı adlanırdı. 2009-cu il 18 martda kecirilən referendumda azərbaycan xalqı Mərkəzi Bankın adının Mərkəzi Bankla əvəz olunmasını səs çoxluğu ilə qəbul etdi. Çünki dünya iqtisadiyyatında bir çox sınaqlardan keçmiş əksər İEÖ-də adlandırma məhz bu cürdür. Belə əvəzlənmə qloballaşan dünyamızda atılan düzgün addımlardan biridir.