Azərbaycan rеspublikasi təHSİl naziRLİYİ

Tutdum günəş əlindən,

Bu günəş, yoxsa aydı? [123, 31]

2. 
   Ah nə dilim bir söz tutur,
   

Nə açılır dodağım [127, 14]

3) Bir az sonra zəng vurub

Abuzərə üz tutur [127, 67]
Göründüyü kimi, şair bir sözün polisemantik xü­su­siy­yə­ti­ni­­ – məcaziliyini əsas tutaraq onun vasitəsilə müxtəlif mənalar ifadə etmişdir. Çünki çoxmənalı sözlərdə məna çalarlığının sa­yın­dan asılı olmayaraq, bunlardan yalnız biri onun ilkin, həqiqi mənasında, başqa mənaları isə məcazi mənada işlənir. Belə ki, birinci nümunədə tutmaq feli öz ilkin mənasında, ikinci nü­mu­nə­də danışmaq felinin inkar formasında, üçüncü nümunədə mü­­­­ra­­ciət etmək mənasında çıxış etmişdir.

Bəzən şair çoxmənalı xüsusiyyətə malik olan ümum­iş­lək sözün semantikasını genişləndirmək məqsədilə onu bədii-üs­lubi cəhətdən yeni bir anlamda işlədir:

Yer kürəsi iki rəngdən yoğrulmuşdu –

Qara ilə qırmızıdan.

Ölümə mərdanə

getdi cavanlar­­ –

Qızardı göy rəngi asimanın da [124, 107- 108]

Nə zaman ki, mavi göylər

Geyinərdi qırmızı [127, 7]
N.Xəzri bu misralarda ümumişlək «qırmızı», «qızar­maq»­­ ­sözlə­­­rini yeni bir mənada işlətmişdir. Bu bədii par­ça­lar­­da qırmızı, qızarmaq sözləri rəng anlayışı bildirməklə ya­na­şı, eyni zamanda rəmzi funksiyada çıxış etmişdir. Sözdən bu cür istifadə edən şair «yer kürəsinin iki rəngdən-qara ilə qırmızıdan yoğrulduğunu» deyərkən xeyirlə şərə, yaxud «ca­van­ların ölümə getməklə asimanın, göy rənginin qızar­ma­sı»­nı, «mavi göylərin qırmızı geyinməsi»ni deyərkən göyün qa­na boyanmasına işarə etmişdir.

Ümumişlək sözlərin bədii üslubdakı funksional rolunu müəyyənləşdirərkən məlum olur ki, bu sözlər başqa sözlə bir­lə­şərək sabit birləşmələr-frazeoloji birləşmələr əmələ gətirir. Bu­nunla da yazıçı ümumişlək sözlərin çoxməna­lılığından ya­ra­­nan frazeoloji ifadələr vasitəsilə fikrin obrazlı və emosional – ekspressiv ifadəsinə nail olur. Məsələn;

Həsrət səhrasında

bir içim suyum,

Sevgi qitəsində

gur ümmanımsan

Ay ana dilim! [124, 199-201]

Hər sözün rəngi var,

hər sözün ətri [122, 201-203]

Arzu çəməninə

Vaxtsız əsdi qış

Fəlakət qılıncı

Çıxdı qınından

Əsdı ölüm küləkləri

O, ümid, sədaqət

heykəli kimi

Gəzər iftixarla

Torpaq üstündə [124, 225-234]

Bir ümid körpüsü

Uzanıb gedir

Könül ümmanında

Coşar tufanlar

Sevgi vadisində

Çağlayan seldir

Səslənən ürəyin

Qəm telləridir [123, 239].
Beləliklə, ümumişlək sözlərə dair göstərdiyimiz faktlar bir daha göstərir ki, N.Xəzri bədii yaradıcılığında ədəbi dildə leksik mənası hamıya məlum olan ümumşlək sözlərin ilkin, həqiqi mənalarından istifadə etməklə yanaşı, eyni zamanda işlənmə məqamı ilə əlaqədar olaraq bu sözlərin fərdi, sə­ciy­yə­vi mənalarını da meydana çıxarmışdır. Təbii ki, bu da bədii əsə­rin məzmunu, ideyası, şairin özünəməxsus fərdi üslubu, ya­radıcılıq təxəyyülü ilə əlaqədar mümkün olmuşdur.