Azərbaycan respublikasinin ümumtəHSİl məKTƏBLƏRİ ÜÇÜn biologiya fəNNİ kurikulumu

2.2. Biologiya təliminin təşkilində istifadə olunan forma və üsullar barədə 

 

  Biologiya  fənninin  təlimində  dörd  iş  forması  nəzərdə  tutulmuşdur: 

Kollektivlə iş, qruplarla iş, cütlərlə iş və fərdi iş. Təlim formaları dərsin məqsədinə 

uyğun  olaraq seçilir və şagirdlərin fəaliyyətləri bu forma üzərində qurulur. 

Kollektivlə  iş  zamanı,  kollektiv  fəaliyyətə  alışmaq  bacarığının  bünövrəsi 

qoyulur,  şagirdlərdə  ünsiyyətyaratma,  əməkdaşlıq  bacarığının    təşəkkülü  və 

inkişafı təmin edilir. 

Qruplarla iş zamanı şagirdlər müəyyən problemi həll etmək üçün qruplarda 

birləşirlər.  Bu  zaman  onların    müzakirə  etmək,  fikir  mübadiləsi  aparmaq, 

mühakimə yürütmək və əməkdaşlıq bacarıqları inkişaf edir. 

Cütlərlə  iş  samanı  şagirdlər  təlim  tapşırıqlarını  birgə    yerinə  yetirirlər.  Bu 

dərs  forması   şagirdlərə daha  yaxından  əməkdaşlıq etməyə  və  ünsiyyət qurmağa, 

---

 

30 

məsuliyyəti bölüşməyə optimal imkan yaradır. Lakin bu əməkdaşlığın əhatə dairəsi 

çox azdır. 

Fərdi iş şagirdin  fəaliyyətini  izləmək, potensial  imkanlarını  müəyyənləşdir-

mək  və  inkişaf etdirmək   məqsədi daşıyır.   Fərdi  iş zamnı şagirdin sərbəst düşün-

məsi  üçün  real  imkanlar  yaranır.  Müəllim  şagirdin  fəaliyyətini  tam  obyektiv 

qiymətləndirə bilir. 

Nəzərə almaq lazımdır ki, hər bir təlim formasının üstün cəhətləri olduğu kimi 

əks  tərəfləri  də  vardır.  Elə  buna  görə  də  müəllimlər  təlim  formalarından  istifadə 

edərkən  dərsin  məqsədlərini  və  sinfin  səviyəsini  nəzərə  almalıdırlar.  Bu  zaman 

düzgün  seçilmiş  forma  və  üsullar,  tədris  prosesinin  düzgün  istiqamətlənməsinə, 

şagird fəaliyyətinin artmasına onların müstəqil düşünərək, yaradıcı axtarışlara sövq 

olunmasına, aldığı nəticələrin sərbəst təhlil və müqayisəsini aparmağa yönləndirər.  

Rus  pedaqoqu  Q.Balabaninin    apardığı  tədqiqatlara  əsasən  ənənəvi  təlimdə 

istifadə olunan təlim üsulları şagirdlərin yalnız 10 faizi üçün münasibdir. Qalan 90 

faiz  şagird  oxumağa  qadirdir,  lakin  əldə  kitabla  yox,  başqa  formada,  “öz 

hərəkətləri, real işləri, bütün duyğu üzvləri ilə” 

Bu  tədqiqatın  nəticələrini  nəzərə  alaraq  təlim  başqa  bir  formada 

qurulmalıdır.  Təlim  üsulları  demokratik  və  humanist  prinsiplər  əsasında 

keyfiyyətcə  dəyişdikdə,  dərketmə  və  biliklərin  mənimsənilməsi  prosesində 

düşünmə  qabiliyyəti  aktivləşdiyi  halda  təlim  səmərəli  ola  bilər.  Təlim  prosesini 

aktiv  şəkildə  həyata  keçirmək,  şagirdlərin  fəallığına  nail  olmaq,  onların düşünmə 

qabiliyyətini inkişaf etdirmək, yaradıcılığa həvəsləndirmək vacibdir.    

 

Yuxarıda deyilənləri nəzərə alaraq  fəal  təlim  üsullarının  bu  meyarlara daha 

çox  uyğun  gəldiyi  fikrindəyik.  Fəal  təlim  üsulları  şagirdlərə,  xüsusilə  də  

yeniyetmələrə problemlərin  həllinin  müstəqil axtarışı  və təlim prosesində tədqiqat 

fəaliyyətinin təşkili,  yeni biliklərə  yiyələnmək,  yaradıcı düşünmə qabiliyyətlərinin 

inkişafı üçün ən münasib şərait yaradır.  

Dünya  təcrübəsində  fəal  təlim  üsulları  onlarladır.  Biologiyanın  tədrisində 

əsasən klaster, Beyin həmləsi, müzakirə, anlayışın çıxarılması, karusel, BİBÖ,