Azərbaycan Respublikasında gömrük işinin təşkili

Mövzu 7:

Müxtəlif növ nəqliyyat vasitələri ilə həyata keçirilən daşınmalara gömrük nəzarəti.

Plan:

1. 
   Su nəqliyyatına gömrük nəzarəti.
   
2. 
   Dəmiryol yükdaşımalarına gömrük nəzarəti.
   
3. 
   Beynəlxalq hava yük daşımalarında gömrük nzarətinin təşkili.
   
4. 
   Avtomobil yükdaşımalarında gömrük nəzarəti.
   

1.Su nəqliyyatına gömrük nəzarəti.

Gömrük qanunvericilik qaydalarına əməl olunaraq gömrük rejiminin tətbiqi zamanı mallar və nəqliyyat vasitələri gömrük rejimimə ərazisi və icazəsinə əsasən onun başlanğıcı və başa çatdığı müddətə qədər gömrük nəzarəti altında saxlanılır.

Gömrük nəzarəti idxa (ixracın) ilkin mərəhələsindən başlayaraq faktiki olaraq gömrük sərhəddindən kçənədək davam edir.Buna malların və nəqliyyat vasitələrinin gömrük ərazisindən ixracına dair verilən cavablar teleqram məlumatları xidmt edə bilər.Beləliklə xarici ölkələrin və yaxud Az-nın gəmiləri ölkənin ərazi sularına daxil olduğu andan başlayaraq gömrük nəzarəti altında hesab olunur.

Gəmilərin gömrük ərazisinə keçməsi anından başlayaraq orada olan fiziki və huquqi şəxslər gömrük nəzarəti altına düşür və bu proses malların və nəqliuyyat vasitələrinin buraxılışına dair sənədlrin gömrük rəsmiləşdirilməsi ilə başa çatır.

Mallar və nəqliyyat vasitələrinin rəsmiləşdirilməsində limanın, gömrükxananın, sərhədçilərin və başqa orqanların əməkdaşlarının qarşılıqlı razılığı əsasında rəsmiləşdirmənin texnaloji sxemi hazırlanır və bunun vasitəsailə gəmidə olan sərnişinlərə v onların gətirdiyi mallara nəzarət icra olunur.

Texnaloji sxem gömrük və başqa növ nəzarətin – yazələ və qrafik formasında sənəd olub bütün gömrük – sərhəd xidmətinin rəsmiləşdirilməsini bir yerdə, qarşılıqlı hərəkətdə, eyni məqsəddə əmsallanmaqla və eyni vaxtda aparılmaqla əks olunur:

• 
  ticarət, sərnişin, balıq tutmaq və onun emalı ilə məşğul olan xarici ölkə və Az. Gəmilərinin gəlməsi və getməsi;
  
• 
  idxal və ixrac mallarına nəzarətin icra olunması və rəsmiləşdirilməsi;
  
• 
  fiziki şxslər və onların gətirdiyi mallara nəzarət və rəsmiləşdirmə;
  

Mütəlif txnaloji sxemlrin hazırlanmasının vacibliyi bilavasitə konkret sərhəd məntəqəsində rəsmiləşdirilən sənədlərin gömrük rəsmiləşdirilməsi və nəzarət prosesindəki xüsusiyyətlərlə bağlıdır.Daxili və xarici reyddə olan gəmilərin gömrük rəsmiləşdirilməsi limanın dayanacaqlarında, prişalda (sahild) icra olunur.

Daimi olaraq beynəlxalq xətlrl işləyən sərnişin gəmiləri beynəlxalq qrafikə əsasən limanlara glir və gedir, göyərtəsində turist olan gəmilər turist angentliyinə əsasən hərəkət edir.Gəminin limana yaxınlaşması barədə informasiyanı gəminin kapitanı təyinat limanının kapitanına, limanın dispeçerin 48 saatdan gec olmayaraq çatdırmalıdır.

Xarici gəminin kapitanı təyinat limanına gəlməyi barədə informalsiyanı 48 saatdan gec olmayaraq çatdırmağa borcludur.

Gömrük orqanı dəniz limanlarında kompleks qüvvə və vasitlərdən istifadə etməklə xidməti işini daha səmərəli formada təşkil edir, gömrük sərhədlərinin daha möhkəm təminatı qaydada qorumağa nail olur.Bu istiqamətdə limanların bərə gəmilərinin, onlardan gətirilən malların nəqliyyat vasitələrinin, vaqonların, konteynerlərin yoxlanınmasında başqa vasitələrlə heyvanlardanda ( itlərdən) istifadə olunur.

Lmanın ərazisində bitki mənşəli yağların idxalını yanız dvlət karantin inspeksiyası tərəfindən karantin srtifikatı olan şəxslər tərəfindən icra oluna bilər.

Beynəlxaql sualarda üzən xarici sərnişin gəmilrinin dənizçilərinə baqajlarının limana gətirilməsi yalnız gömrükçülərin razılığı əsasında həyata keçirilə bilər.İdxal olunana yüklərin xüsusiyyətindən asılı olaraq gömrük rejiminin, gömrük nəzarətinin və gömrük rəsmiləşdirilməsinin formaları da dəyişir.

Sərnişin gəmilərində gömrük rəsmiləşdirilməsi əsasn dəniz vağzalının sərnişin olan sahələrində həyata keçirilir.Böyük yükə və sərnişin yerinə malik sərnişin gəmisinin gəldiyi ərazidə sahilin dərinliyi gəminin sahilə yan olmasına kifayyət etmdikdə onların rəsmiləşdirilməsi daxlidə “qapalı sərhədlrd” aparıla bilər.

Nisbətən az yük və sərnişin yerinə malik xaricdə üzən gmilrd gömrük rəsmiləşdirilməsi beynəlxaql qrafikə əsasən bağlı sərhədlərdə aparılır.Baxış qurtardıqdan sonra hmin gəmidn sərhəd gömrük nəzarti götürülür.

Gəmilərin gömrük rəsmiləşdirilməsi onların limana daxil olduğu andan başlayaraq bütün sutka ərzind davam edir.Xaricə üzən gəmilərin yola salınması da bu yolla icra olunur.

Dəniz limanlarından xaricə üzmn gəmilərdən gömrük rəsmilşdirilməsi və nəzarəti limana yan aldıqda aparılır.

Gəmi gələn kimi bunula qarşılıqlı əlaqədə olan təşkilatların sənədləri, vziyyətlə əlaqədar olaraq gömrük sənədləri daxil olan informasiyalar toplanır, ümumiləşdirilrək təhlil olunur, öyrənilir; vəziyyət qiymətləndirilir; gəminin gömrük rəsmiləşdirilmsində iştirak ednlərin gücü vsaitlri müəyyənləşdirilir; heytin tərkibi və gömrük heyətinin başçısı təyin olunur.

GƏLƏN GMİDƏ – bilavasitə sərnişinlərin və gəmi komandasının gətirdiyi malları və sənədlərin rəsmilşdirilməsi işləri aparılır, gəmiy baxıç keçirilir, gətirilən mallar rəsmiləşdirilir.

Gəmid işlərin qurtarması – sənədlərin işlənməsi və gömrük rəsmilşdirilməsinin qurtarması ilə başa çatır.

Beynəlxaql Dəniz Konvünsiyasına uyğun olaraq xarici sualarda üzən gəminin komanda heyyəti, hər hansı bir dövlətin sərhəddini keçərkən gəmiyə dair sənədlərin siyahısını gmrük sərhədi komissiyasının vəzifəli şəxslərinə s vermyə borcludur.Xaricdə üzən gəmilərin gömrük rəsmilşdirilməsi zamanı gəmi heyyətində aparılan sərnişinlər və mallar üçün aşağıdakı sənədlərin olması vacibdir:

1. 
   Ümumi deklarasiya – gəmi haqqında məlumatların olduğu əsas sənəddir.Onda göstrilir: gəminin adı, gəminin təmsil olduğu ölkə,qeydiyyat haqqında göstərici, gəminin kapitanının familiyası və ünvanı, malların qısa siyahısı, sırnişinlərin miqdarı, reys haqqında qısa məlumat , gəlmə - getmə tarixi və saatı, limana gəlmə- getmə vaxtı limanda olacağı müddət gminin daydadığı yer.
   
2. 
   Yük bəyənnaməsi – malları, bəyənnaməsinə daxil olan gəmi yazışmalarını gəmi heyyəti fərdi bəynnaməsinə məlumat əks etdirən əsas sənədlər.Yük bəyənnaməsinə dair mlumatı əks etddirən məlumata daxildir: gəminin adı və milli mənsubiyyti, kapitanın familiyası, göndərilən limanın adı, bəyənnaməsini tərtib edən limanın adı, örtük altında olan qablaşdırma yerlərinin miqdarı, gəminin göyərtəsindən borunda olacaq yüklərin miqdarı, malların yüklənəcəyi limanın adı.
   
3. 
   Gəmi ehtiyyatının bəyənnaməsi. Bu sənəd gəminin təmin olunması üçün ərzaq ehtiyyatını bildirir.Buna aiddir: gəmi heyyəti və sərnişinlərə satılmaq üçün nəzərdə tutulmuş mallar; yanacaq; sürtgü yağları; su gəmi təminatı üçün vacib olan maddi-texniki vasitələr.
   
4. 
   Gəmi rolu – heyətin siyahısı. Gəmidə olan hər bir heyyətin adı və milli mənsubiyyəti; familiyası adı və milliyəti;doğulduğu il və yer; rütbəsi; şəxsi vəsiqəsinin növünün və nömrəsini; limana gəlməsi və limandan yola salınmasını özündə əks etdirir. Sənəd kapitan tərəfindən kapitanın təyin etdiyi agent imzalayır.
   
5. 
   Sərnişinlərin siyahısı. Bu gəminin göyərtəsində olan sərnişinlərə dair məlumatların özünd əks etdirən əsas sənəddir: gəminin adı və mənsub olduğu ölkəyə dair məlumat; familiyası adı milliyyəti doğulduğu ünvan, sərnişinlərin doğulduğu il, dayandığı liman, gəminin gəlm tarixi.
   
6. 
   Silahların siyahısı – gəminin göyərtəsində olan silahların miqdarını göstərən əsas sənəddir.O, özündə aşağıdakı məlumatları göstərir: silahların miqdarı; silahların zavod nömrsi; gəmisində olan silahın sahibi. Gəminin limanada dayandığı müddətdə silahların mühafizəsini təmin etmk məqsədilə kapitanda olan silahlahın siyahısı.
   
7. 
   Narkotik maddələri saxlayan səhiyyə aparatnın siyahısı – gəminn göyərtəsində olan narkotik maddələrin miqdarı barədə mlumatı göstərir, səhiyyə cihazlarının miqdarı və narkotiklər, pnların adları. Bu cuür narkotik maddlrin v səhiyyə cihazlarının limanda hərəkəti zamanı təhlüksizliyin təmin olunması üçün siyahı kapitanın sərəncamında olasıdı.
   
8. 
   Valyuta və valyuta qiymətlilərinin miqdarı bardə arayış. Gəminin kasasasında olan xarici və Az. valyutasının miqdarı barədə məlumatı əks etdirir. Bütün yuxarıda göstərilən sənədlərin kapitan tərəfindən və yaxud onnun təyin etdiyi etibarlı şəxs tərəfindən imzalandıqdan və gəminin möhrü vurulduqdan sonra lazımı gücə malik olur. Həmin sənəd gmrük rəsmilşdirilməsi və gömrük nzartini həyata keçirmək üçün gömrük işçilərin təqdim olunur.
   

2.Dəmiryol yükdaşımalarına gömrük nəzarəti.

Dəmiryollarına gömrük nəzarəti daxili və sərhəd gmrük orqanları tərfindən aşağıdakı yerlərdə aparılır:

• 
  sərhəd dəmiryol stansiyalarında;
  
• 
  bilavasitə sərhddə yerləşən nəzarət mntəqələrində;
  
• 
  dövltlərarası sərhəd keçid məntəqəlrində və dəmiryolu sdtansiyalarında;
  
• 
  yaxın sərhəddaxili stansiyaların və sərhəd keçid məntəqələri arasında işlənmiş texnaloji sxemə sasən dəmir və sərnişin vaqonlarında mallar və nəqliyyat vasitəsilə gömrük sərhddini keçən şəxs yüklərin müvəqqəti saxlanma anbarında gömrük anbarlarında yerləşdirmək statusuna malikdir..
  

Daxili gömrükxanada gömrük nəzarti xüsusi olaraq ayrılmış dəmir yollarında mallarına yerləşdirilriyi ərazidə, dəmiryolu stansiyasında icra olunur.

Fiziki şəxslərin gəmrük rəsmiləşdirilməsi hyata keçirilir:

-sərnişin qatarlarının vaqonlarında;

-sərhəd dəmiryolu stansiyalarının vağzallarında.

Kompleks texnaloji nzarət – rəsmilşdirilmdə və nəzarətdə itirak edən nəzarət xidmət xəttini birləşdirir.

Ölkəni tərk edərkən göstəriln sxemə daxil olunur:

a)gömrük nəzarəti xətti, poçt, teleqraf, telefon və bank;

b)baqaj və yük nəqliyyat müəssisələrinin beynəlxaql daşımalrının həyata keçirildiyi rəsmiləşdirmə xətti;

c)nəzarət sərhədd xətti;

d)təhlükəsizlik xətti – adamların paltarlarınınalıtda olan silahların və metalların miqdarına nəzarət xətti;

Gömrük nəzarəti xəttində əl yüklərinə və baqaja baxışın keçirilməsi prosesində malların içində heyvan və bitki mənşəli məhsulların olduğu şəraitdə baytarlıq və fitosanitariya nəzarəti orqanlarının işçiləri dəvət olunur.

Ölkəyə keçərkən (Az.) kompleks texnaloji nəzaərtə daxil olunur:

-sərhəd nəzarəti xətti;

-yükün və baqajın alınması xətti;

-baytarlıq və fitosanitar nəzarəti növünə uyğun gələn gömrük nəzarəti xətti.

Dövlət sərhəddindən keçən hər bir dəmir yolu buraxılış məntəqəsi, yerli şərait nəzərə alınmaqla sərhəd dəmiryolu stansiyasının rəhbəri, sərhədçilərlə və gömrük orqanları ilə birlikdə bilavbasitə sərhəd, gömrük və başqa növ nəzarəti həyata keçirmək üçün müəyyənləşdirilir. Bu yerlərdə nəzarəti həyata keçirmək məqsədilə lazımı şərait yaradılır.

Baxış meydanlarına beynəlxaql xəbərlər üçün vaqonlarımn qalığı buraxılmır.

Sərhəd – gömrük nəzarəti dövründə beynəlxaql məlumatlandırma məqsədilə vaqonlara (koteyner) şəxslərin buraxılması qadağan olunur.

Sərnişinləri qarşılayan və yola salan şəxslərin gömrük və pasport yoxlaması aparılan zaman daxil olmasına icarə veürilmir. Sərhəddə buraxılı məntəqəsində buraxılış rejimi tətbia olunur.

Gömrük rəsmiləşdirilməsi və nəzarəti zonasına ancaq gömrük orqanlarının verdiyi icazə vərəqəsi əsasında girmək olar.

Odur ki, sənədlərin yoxlanması, baxışın keçirilməsi, müşahidələr aparmaq, yerli şərait nəzərə alinmaqla qatarın müşaət olunması sərəhəd və gömrük xidmət orqanlarının əsas işi sayılır.

Nəzarət buraxılış xidmətinin təşkili. Sərhəd dəmiryolu stansiyasının nəzarət məntəqəsi müxtəlif olçulu qaarlara baxış keşirilməsi üçün mühəndis qurğularının, dəmiryolu həlqələrinin yaradılması kimi başa düşülür. Məntəqəliərin əlamətləri əraziyə hasarın çəkilməsi, siqnal sisteminin yaradılması, yaxud qeyri-qanuni müdaxilələrin qarşısının alınması məqsədilə başqa vasitələrdən istifadə özünü biruzə verir.

Nəzarət məntəqələrində işləyən gömrük və sərhəd orqanları işçilərinin növbə çəkməsi üçün xüsusi binalar tikilir,lazımi avadanlıqlarla təchiz olunur.

Nəzarət məntəqələri üzrə əsas təyinat gömrük sərəhəddinə gələn və gedən sərnişin qatarlarının xaricdən və daxildən olan bütün yüklərə baxış keçirmək, onların əvvəlki qaydada olmasını müəyyənləşdirməkdir.

Plombları açılmış vaqonların açılması və ona baxış keçirilməsi dəmiryolu stansiyasının nümayəndələri ilə birlikdə icra olunur və aktlaşdırılır.

Stansiya və vağzallarda xidmətin təşkili. Vağzalda və başqa binalarıda sərhəd qoşunları, gömrük orqanları və başqa təşkilatlar üçün xidməti binalar ayrılır, hansı ki, Az-nın dövlət sərhədindəki hər hansı bir hərəkətə şəxslərə, mallara və nəqliyyat vasitələrinə, bəzən əmlaka nəzarət həyata keçirilir.

Gömrük rəsmilşdirilməsi və nəzarəti məqsədilə dəmiryolu vağzallarında gömrük rəsmilşdirilməsi və sərhəd nəzarti üçün ayrılan zal avadanlıqlarla, texnasloji xətlərlə. Pasport gömrük və başqa növ sərhəd rəsmiləşdirilməsi aparmaq üçün vacib vasitələrlə təchiz olunur.

Ölkəyə gələnlər və ölkədən gedənlər bu məntəqələrdə şəxsi yoxlamadan keçirilir. Fiziki şəxs sərhəd stansiyasından keçrək xarici lkələrə gedərkən sərhəd məntəqəsindəki yuxarıda göstərilən zala gələrək əl yükünü və baqajı, qalanlarını isə bilavasitə qatarda gömrük rəsmiləşdirilməsindən və s. nəzarətdən keçirilir.

Sərnişinlərdən əl yüklərinin və baqajın alınması xaricdən sərnişin barəsində birbaşa, aramsız məlumatın daxil olması zərurətindən irəli gəlir və alınmış yükləri , baqajın ayrılmış xüsusi zalda dəqiq gömrük rəsmiləşdirilməsi və nəzarəti (o cümlədən xüsusi baxış texnikasının tətb etməklə) gömrük orqanlarının vəzifəli şəxslərinin icazəsi əsasında aparılır.

Qatarda aparılan nəzarət – baxış tədbirləri və gömrük rəsmiləşdirilməsi ən gərgin iş sayılır. Qatarda veürilmiş vaxt ərzində hərəkət cədvəli məktublaşdırılır. Sərhədçilərin və gömrükçülərin xidməti (iş) növbəsi dövlət sərhədindən keçən sərnişin və yük qaydalarının hərəkət qrafiki nzərə alınmaqla qurulur və razılaşdırılır.

Gömrük sərhədində əmələ gəlmiş operativ vəziyətdən asılı olaraq və regiondaki gömrük orqaı blmələrinin işi ilə əlaqədar xidməti fəaliyyət başlayır, yaxud xüsüusi hazırlanmış əməliyyat həyata keçirilir.

Gündəlik xidmət – vahid plan və düşüncə əsasında müəyyən ərazidə, rayonda qaçaqmalçılıq fəaliyyəti ilə bağlı tənzimləmə aparmaq. Gömrük qaydalarının pozulmasının qarşısını almaq, gömrük orqanı işçilərinin, vəzifəli şəxslərin və onların üzərinə düşən vəzifəni müvəfəqiyyətlə yerinə yetirmələri üçün razılaşdırımış yerdə, daimi hərəkətdə olan operativ bölmənin, rejimlə bağlı hüquq mühafizə orqan qrupu oprativ gömrük orqanı ilə əlaqəli formada həyata keçirliməsidir.

Gündəlik xidmət (iş), xidməti fəaliyyətin əsas forması olub normal və gücləndirilmiş rejimin həyata keçirilməsidir.

Xüsusi əməliyyat sərhəd qoşun hissə və bölmələrinin federal sərhəd xidməti, ərazi orqanları və vergi polisi birləşmələrinin qarşılıqlı hərəkəti əsasında aparıla bilər.

Gmrük sərhədindən keçən sərnişin, yük qatarlarından gömrük rəsmiləşdirilməsinin ümumi qaydasına diqqət yetirək. Normal şərait nəzərə alınmaqla xidmətin planlaşdırılması və təşkili sərnişin qatarlarının cədvəli və yük qatarlarının növbə ərzində hərəkəti əsas götürülməklə yerinə yetirilir.

Yük qatarlarında gömrük rəsmiləşdirilməsi və gömrük nəzarəti yük qatarları və onlarda daşınan malalr, həmçinin başqa mallar və nəqliyyat vasitələri ölkədən kənara aparılarkən və başqa ölkələrdən onun ərazisinə gətirilərkən gömrük nəzarətinə cəlb olunur. Onlarda aparılan yüklərin daxili gömrükxanalarda və ya gömrük sərhədində onlar gömrük məntəqəsində rəsmiləşdirilə bilər.Yük qatarının gmrük rəsmiləşdirilməsi sərhəd dəmiryolu stansiyası və dəmiryolu stansiyası arasda olan çıxış nəzarət məntəqəsində həyata keçirilə bilər.

Nəzarət məntəqəsində qatar birqadasına vizual baxış keçirilir, lazım olan şəraitdə isə aparılan yüklərədə baxılır və onun müşaət olunması təşkil olunur.

Dəmiryolu sənədlərinin yoxlanılması və həyata keçirilən baxış tədbirləri dəmiryolu parkında və nəzarət məntəqələrində aparılır.İdxal və ixrac əməliyyatlrı aparılan qatarlarda gömrük rəsmiləşdirilməsinin özünəməxsus xüsusiyyətləri var.

3. Beynəlxalq hava yük daşımalarında gömrük nəzarətinin təşkili.

Gömrük sərhədindən keçməklə malalrın, nəqliyyat vasitələrinin hava yolları ilə daşınması texnalogiyasında və bu istiqamətdə gömrük nəzartinin aparılması sistemində hələlik köklü dəyişilik baş verməmişdir.

Malların beynəlxaql yollarda hava nəqliyyatı şirkətləri ilə daınması və ona gmrük nəzarətinin beynəlxaql hava limanında aparılır və özündə aşağıdakıları birləşdirir:

-beynəlxalq sərnişin daşınmalarında mallara nəzarət;

-beynəlxalq yük daşınmalarında mallara nəzarət;

-nəqliyyta vastələrinə nəzarət (hava gəmilərinsə);

-hava limanının ərazisinə nəzarət.

Beynəlxalq hava xətlərində sərnişindaşınmasına gömrük nəzarəti və hava nəqliyyatı sərnişinlərinin keçirdikləri əl yüklərinin , baqajın gömrük rəsmiləşdirilməsi hava limanı sərnişin kompleksində gömrük rəsmiləşdirilməsi üçün ayrılmış xüsusi yerlədə aparılır.

Əl yüklərinin və müşaət olunana baqajın bütün nəqliyya növlərində rəsmiləşdirilməsi yeni qaydada aparılır.

Xətlərd üçün hava gəmilərnə gömrük nəzarəti zalda hava nəqıliyyatı şirkətlərinin üçüş istiqamətlərinə münasib çıxış qapıları qarşısında qeydiyyat ayaq üst aparılır.Bu əməliyyat qurtardıqdan sonra ikinci mərhələ kimi xüsusi yoxlama, daha doğrusu sərniuşinlərin əl yükləri baqaj, paltarı, bədəni, silah və onun ehtiyat hissələri, partlama təhlükəsi olan əşyalar yoxlanılır.

Üçüşa qalmış zalda gmrük nəzarətinin başa çatdırılır. Gömrük nəzarətinin analoji qaydası üçüş zamanıda həyata keçirilir.

Beynəlxalq yük hava nəqliyyatı məlumatlarında mallarına gömrük rəsmiləşdirilməsi texnalogiyasında başqa növ nəqliyyat formaları – arasında malların rəsmiləşdirilməsində prisicə ciddi fərlər yoxdur. Odur ki, malların gömrük rəsmiləşdirilməsinin Gömrük Yük Deklarasiyasının tətbiqində adi texnaloji deklarasiyadan istifsadə olunur. Beynəlxalq hava limanında isə ancaq əlavə gömrük rsmiləşdirilməsi məliyyatı aparılır.Hava gəmilərindn istifad olunmaqla malların idxal v ixracı zamanı beynlxalq hava limanlarında gömrük nəzarətil yanaşı gömrük və hava xidməti orqanlrı ilə birgə faliyyət göstərən operativ qrup təşkil olunur.Bu qrup beynəlxalq hava reyslərində rəsmi v qeyri- rəsmi hərəkət edn gəmilərdə gömrük nəzarəti həyata kerçirilir. Baxış rejimi tədbirləri hava limanı ərazisind aparılır.

Xarici hava gəmilrind baxışın keçiriliməsi üçün gömrük nəzarətindən gizlədiln mallar barəd ciddi əsas olmalıdır. Əks təqdirdə baxışın keçirilməsi beynəlxalq münasibtlərin pisləşməsin xidmət edə bilər.

Bütün hava limanları ərazisi və beynlxalq hava konpleksi, hava gəmilərinin dayanacaq yerləri və texniki hazırlıq meydançaları, başqa işlər aparılan yerlər gömrük nəzarəti zonası hesab olunur.

Mallar və nəqliyya vasitlərinin gömrük sərhədindən keçirilməsi qaydaları gömrük qanunvericiliyinin tələbləri gözlənilməklə hava gəmilərinin uçuşu cədvəlinin tələblərinə uyğun müəyyənləşdirilir.Baxış tədbirlərinin aparılması vaxtı qanunvericiliklə məhdudlaşdırılmır.

Hava gəmilərinin özü də nəqliyyat vasitəsi kimi gömrük rəsmilşdirilməsi və gmrük nəzarəti obyekti sayılır.

Nəqliyya vasitələri kimi hava gəmilərinin gmrük rəsmiəşdirilməsi dair Çikaqo Konvensiyasına (1944-cü il) uyğun olaraq hava gəmilərinin ali deklarasiyası aşağıdakı şəraitdə beynəlxalq səndlərd vahid qaydada aparılır:

-bütün maddələrdə marşurutlar üzrə üçüşlar beynəlxalq hesab olunur;

-gömrük hüquq pozmalarına dair göstərişlər verilir;

-gömrük orqanlarına, daşıyıcılarına hava gəmilərində müəyyən məqsaədlər üçün istifadə olunmasına məsuliyyətli qaydada təmina verilir, nəzrədə tutulmayan üçüş beynəlxalq hava reysi tapşırığı kimi rəsmiləşdirilmir.

Hava gəmilərinin normal istismarı üçün vacib olan konstruksiyaya uyğun və əlavə həcmdə yanacaq, material –texniki v digər avadanlıqlar üçün taşırığına uyğun olaraq ali deklarasiyada göstərilir.

4.Avtomobil yükdaşımalarında gömrük nəzarəti.

Yük avtomobilləri ilə daşınmalara görə gömrük nəzarətiki iki qrupa bölmək olar: nəqliyyat vasitlərin gömrük nəzarəit, gətiriln mallara, maldalınca gedənlərə,yaxud malla yükləndikdən sonra mallara gömrük nəzarəti.

Sərhəd buraxılışı məntəqələrində, asfalt keçidlərdə və mallar aparıldığı xətlərdə malların çatdırıldığı yerlərdə gömrük nəzarti həyata keçirilir.

Aztomobil nəqliyyatı vasirtəlrin gömrük nəzarti aşağıdakı məqsədlə aparılır:

-istifadə olunana nəqliyyat vasitələrində, onda daşınana xüsusi avadanlıqların gizli yerlərdə keçiriln malların gömrük nəzartindən gizlədilməsi müəyyən olunduqda;

-beynlxalq sənişin daşınmaları və xüsusi yüklər istisna olunmaqla, başqa məqsdlər üçün nəqliyyat vasitlrindən gömrük sərhədindən keçməyə yol verildikdə;

-nəqliyyat vasitələrinin yükləri gömrük nzarti altında çatdırılması üçün texniki tlıblrə cavab verməsinin yoxlanması.

Nəqliyyat vasitlərinə gömrük nəzarətində mallara nəzarət, yük avtomobillərinin sürücülərinə nəzarət, ekspeditorlara, yükləri müşaət edənlərə və sərnişin avtobuslarının sürücülərinə nəzarət aid olunur.

Sərhəd xəttində asvaltn yollarda (buraxılış məntəqəsində) gömrük rəsmiləşdirilməsi və nəzarət aşağıdakı ardıcıllıqla həyata keçirilir:

1. 
   gömrük ərazisinin və sərhəd zonasını keçərkən daşıyıcının idxala dair tyeleqrafla verdiyi mlumata sasn nəqliyya vasitələri və gətirilən yük sənədlərinin gömrük orqanlarının vəzifəli şəxsin təqdim etmək;
   
2. 
   təqdim olunana sənədlərin gmrük orqanının vəzifəli şəxsinin tərəfindən yoxlanılması və gətirilən yükün gömrük rsmiləşdirilmsi yeri və vaxtının müəyyənləşdirilmsinə dair qərarların qbulu;
   
3. 
   Nəqliyyat vasitələrinin gömrük nəzarəti formasına aid qərarların qəbulu.
   

Sərhəd və pasport nəzarəti, həmçinin baş xidmət sahələrinin nəzarəti gömrükçülər trəfindən eyni vaxtda həayata keçirilir. Nəzarət xidmtini birlikdə fəaliyyət qaydasını gömrük və sərhəd rəsmiləşdirilməsinə dair texnaloji sxemdə verilir.

Sərnişin nəqliyyatı avtomobilində gömrük rəsmilşdirilmsi və nəzarət aşağıdakı ardıcıllıqla aparılır:

• 
  gömrük ərazisini və sərhəd zonasını keçərkən daşıyıcının getmk barədə teleqrafı şifahi məlumatına əsasən nəqliyyat vasitələrinin surucunun və sərnişinlərin şəxsi sənədlərin sərhəd qoşunlarının, gömrük orqanlarının ( qəbul olunmuş sxemdən asılı olmayaraq) vzifəli şəxslərin təqdim edir;
  
• 
  sürücünün sərnişinin əl yüklərinin və baqajlarının gömrük rəsmiləşdirilməsi və gömrük nəzarəti;
  
• 
  nəqliyyat vasitələrinin gömrük rəsmiləşdirilmsi və nəzarəti ;
  
• 
  müvafiq surətdə nəqliyyat vasitələrinin, sürücünün və sərnişinlərin əl yüklərinin və baqajların getmək yaxud gəlmək üçün buraxılması.
  

Aşağıda ayrılıqda sərhəddən kerçməyə dair gömrük rəsmiləşdirilməsi və nəzarəti texnaloji əmliyyat sisteminə baxılır.İdxal (ixrac) məqsədi barədə te3leqraf xəbərləri, ancaq yük məlumatlarında qəbul olunur.Teleqrafs xəbərlərinin vermək daşıyıcının vəzifəsidir.Təcrübədə bu vəzifənin nəqliyyat vasitəsinin sürücüsü yerinə yetirir.

Gömrük ərazisində ixrac zamanı təqdim olunur:

• 
  yüklərin göndərilməsinə dair kompleks səndlər aşağıdakıları özündə birləşdirir: beynəlxalq avtomobil xəbərlərinə uyğun yük avtomobil cədvəli, təşkilatın, çıxarışı keyfiyyət göstəricisikimi daşınmaya dair müqavilə;
  
• 
  daşıma xüsusiyyəti;
  
• 
  nəqliyyat vasitəsinin texniki və qeydiyyat sənədləri;
  
• 
  sərnişin xəbərlərinə dair sənədlər komplekti aşağıdakıları özünd birləşdirir: nəqliyyat vasitəsinə görə qeydiyyt sənədləri; siğorta vərəqəsi; turist qrupunun siyahısı; siğorta vərqəsi (turist avtobusları üçün).
  

Sənədlər yoxlndıqdan sonra gömrük orqanlarının vəzafəli şəxsi bir və ya bir neçə qərar qəbul edə bilər.

Avtomobil nqliyyatına və daşınan yüklərə baxış gömrük nəzarti forması olub, onun əsas məqsədi mallara və nəqliyyat vasitələrin dair məlumatların sənədlərdə göstərilnlərə uyğun gəlməsini müəyyənləşdirmək və idxal-ixrac zamanı sərhəddən malların, başqa əşyaların qeyri-qanuni keçirilməsinin qarşısını almaqdır.

Mallara baxış üçün sərhd keçid mntəqələrində xüsusi yerlər qurğularda təchiz olunur.(Bütün yükləmə və boşalma tüxnikası ilə avadanlıqlarda, pribor və cihazlarla tchiz olunmuş baxış anbarı).

Mallara baxış kerçirilməsi nzərəd tutulan yerdə avadanlığın çatışmadığı şəraitdə mallara baxış bilavasitə yaxın sərhəd anbarında müvəqqəti saxlaznca verilir.