Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına

Peşəkar söyləyici ifaçılığı
TOVUZ FOLKLORUNDAN ÖRNƏKLƏR
Tovuz rayonu Azərbaycanın qərbində, Qazax-Gəncə düzənliyində yerləşir. Ərazisi 1903 kv.km, əhalisi 160 000 nəfərdir.

Mənbəyini Axınca çayından götürən Tovuzçay şəhərin kənarından axır. Tovuzçay hidronimi Azərbaycan ərazilərinin qədim dövrlərini əks etdirən xəritələrdə qeyd olunmuşdur.

Tovuzda 1 şəhər, 1 qəsəbə və 102 kənd, eləcə də başqa kiçik yaşayış məntəqələri vardır.

Tarixən folklor ocağı hesab edilən Tovuz ərazisində oğuz qrupu türk dil­lə­rinin dil xüsusiyyətləri bugünədək qorunub saxlanmışdır. Bu fakt Tovuz böl­gə­sindən – Bozalqanlı, Abulbəyli, Cəlilli kəndlərindən toplanmış folklor ör­nək­lə­rinin dilində öz təsdiqini tapır. Diktofon vasitəsilə qeydə aldığımız mətnləri ya­zıya kö­çürərkən dil-üslub, dialekt-şivə xüsusiyyətlərinin qorunmasına diqqət ye­tirmişik. Qə­dim yaşayış məskəni olan Tovuz ərazisində yerli sakinlərlə gö­rü­şə­rək zəngin folklor ehtiyatına malik olan yaşlı insanlardan topladığımız mətnlər içə­risində baya­tılar, atalar sözləri və məsəllər, rəvayətlər, etnoqrafik mətnlər, aşıq­ların həyatı ilə bağlı xatirələr üstünlük təşkil edir. Bəllidir ki, folklor ma­te­ri­al­ları tariximizi əks et­dirən dəyərli faktlarla zəngindir. Bölgədən qeydə al­dı­ğı­mız nəsil, tayfa, yer-yurd ad­ları haqqındakı mətnlər və əfsanələr dediklərimizin sü­butudur. Burada Haça Qa­ya, Aldədə, Qərif Seyid ziyarətgahları ilə bağlı söy­lə­nilənlər də olduqca maraqlıdır. Adı Alı Dədə olduğu deyilən Seyid Ağamirəli – Aldədə XIX əsrin əvvəllərində yaşamışdır. Bu gün Tovuz əhlinin ziyarət et­mə­yə həsrət qaldığı bu sınaqlı ocaq da erməni əsirliyindədir. İnsanlar Axınca ça­yı­nın günbatan istiqamətində yerləşən bu ziyarətgahı dolana bilməyib qəbul olun­muş qurbanları körpünün üstündə kəsməyə məcbur qaldıqlarını ürək yanğısı ilə söy­ləyirdilər. Bu nisgil Qaratel Həsənovanın, Mahizər Məstanovanın, Həmayə Əli­yevanın nitqində daha aydın duyulur.
Nigar Həsənova